Arap Dili Gramerinde “Hilâfu’l-Asl” ve Gramerdeki Örnekleri

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 1, 73 - 88, 27.03.2022

Abdülhamit Turgut

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1093918

Öz

Arap dili gramerinin yaygınlaşmasına katkı sağlayan ve Arap gramerinde kural dışı olarak tanımlanan hilâfu’l-asl kavramının asıl çıkış sebebi, gramercilerin nahiv usullerinden biri sayılan semaʿa çok önem vermeleri nedeniyle ortaya çıkmıştır. Fakat bu semaʿ yoluyla gelen malzeme, nahivcilerin bu kavramı çok dikkatli kullanmaları nedeniyle nahiv kaidelerinde herhangi bir karışıklığa sebep olmamıştır. Bilakis bu köklü kavram, hilâf ve mücadele alanı olduğundan görüşlerin ve ilmi içtihatların çokluğu nedeniyle daha sonra büyük bir dilbilimsel mirasa neden olmuştur. Hilâfu’l-asl kavramı bir gramer konusu olarak yeni, fakat konuyla alakalı genel bilgiler şeklinde ele alındığında eskidir. Zira klasik dilciler, bu konunun kapsamına girecek malumattan bahsetmişlerdir. Fakat bu malumat belli bir konu çerçevesinde ele alınmamış kitapların arasında dağınık bir şekilde yer almıştır. Çalışmamızda hilâfu’l-asl’ı bir konu bütünlüğünde ele alarak kavramın genel anlamını, ortaya çıkış sebeplerini nahivdeki bütün konuları kapsadığından, örnek olarak mecrûrattan cer harfiyle mecrûr olan isim, meczûmattan muzari’ fiil, merfuâttan mübtedâ ve mansûbattan örnek olarak mefûlün bih ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nahiv, Hilâfu’l-asl, Mecrûr, Muzari’ fiil, Mübtedâ, Mefûlün bih., Nahiv, Hilâfu’l-asl, Mecrûr, Muzari’ fiil, Mübtedâ, Mefûlün bih.

“Khilāf al-aṣl” and Its Examples in Arabic Grammar

Öz

The main reason for the emergence of the concept of caliphate-asl, which contributed to the spread of Arabic language grammar and was defined as an exception in Arabic grammar, arose due to the fact that grammarians attach great importance to semaʿa, which is considered one of the nahiv methods. However, the material passing through this semaʿ did not cause confusion in the nahiv pedestals due to the fact that the nahivists used this concept very carefully. On the contrary, since this is a well-established concept, the field of caliphate and struggle, it caused a great linguistic legacy later due to the multiplicity of opinions and scientific inventions. The concept of the Hilâfu’l-asl, is new as a grammatical subject, but it is old when we consider it in the form of general information related to the subject. Because classical linguists have mentioned the knowledge that will be covered by this topic. However, this information has been scattered among dec that have not been covered within the framework of a certain topic. In our study, hilafu'l-asl taking the general meaning of the concept of a context, all the topics covered in the cause of their emergence nahiv example, with the letter from mecrur mecrurat cer, which is the name change from meczumat’ verb and as an example from merfuat mubteda mansubat meful from the day we took.

Kaynakça

• Abdulhamid, Muhammed Muhyiddin. Uddetu’s-Sâlik ilâ Tahkîki Evdahi’l-Mesâlik,. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2008.
• Âlûsî, Mahmûd Şükrî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd el-Âlûsî. ed-Darâʾir ve mâ yesûġu li’ş-şâʿir. Mısır: el-Matbaatü’s-selefiyye, 1925.
• Buharî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru tavki’n-necât, 2.Basım, 1422/2001.
• Cürcânî, Abdülkâhir, Ebû Bekr b. Abdirrahmân b. Muhammed. Delâilü’l-i’câz fi ilmi’l-maanî. thk. es-Seyyîd Muhammed Reşîd Rızâ, Beyrut: Dâru’l-marife, 1982.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf. Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî el-Hanefî. Muʿcemu’t-ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî, Kahire: Dâru’l-fedîle, 2004.
• Çörtü, Mustafa Meral. Arapça Dilbilgisi Nahiv. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Dayf, Şevkî. el-Medârisu’n-Nahviyye. Mısır: Dâru'l-maarif,1968.
• Ebü’l-Bekā El-Kefevî. Külliyyâtü Ebi’l-Beḳāʾ. thk. Adnân Dervîş-Muhammed el-Mısrî, Beyrut: Muessetu’r-risale, 1998.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâleddin Abdurrahman b. Muhammed,el-Enbârî. Luma’u’l-edille. thk. Sa’îd el-Efgânî , Suriye: Dâru'l-fikr, 1957.
• Ezherî, Hâlid b. Abdullah Ebü’l-Velîd Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkād el-Ezherî. el-Avâmilü’l-mie,fî ilmi usûli’l-arabiyye. thk. El-Bedrâvî Zehrân, Kahire: Dâru’l-maarif, 1988.
• Haydere el-Yemenî. Keşfü’l-müşkil. thk. Hâdî Atıyye Matar, Bağdat: Matbaatu'l-irşâd, 1984/1404.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrahim. el-Kâvaîdu’l-esasiyye li’l-luğâti’l-arabiyye. Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2011.
• Mehdî el-Mahzûmî. Medresetü’l-kûfe ve menhecuha fî dirâseti’l-luğa ve’n-nahv. Bağdat: Multezem, 1986.
• Mekkûdî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Alî b. Sâlih el-Mekkûdî el-Fâsî. Şerḥu’l-mekkûdî ʿalâ elfiyyeti ibn mâlik. thk. Abdulhamîd Hindâvî, Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2005.
• Suyûtî, ‘Abdurrâhman Celâleddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’n-nahv. 4 Cilt. thk. Âbdulilâh Nebhân, Dımaşk: Macmau’l-luğati’l-arabiyye, 1985.
• Suyûtî, el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa. 2 Cilt. thk. Muhammed Cad el-Mevla-Ebu’l-Fadl İbrahim-Ali Muhammed el-Bicavi, Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 1986.
• Suyûtî, Hem’u’l-hevâmi’ fî şerhi cem’i’l-cevâmi’. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye,1998.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. 5 Cilt. thk. Muhammed Hârûn, Kahire: Mektebetu'l-hancî, 1988.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali b. Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbir el-Ömerî el-Fârûkī et-Tehânevî. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. 3 Cilt. Lübnân: Mektebetu Lübnân, 1996.
• Tekin, Ahmet. Rafu‘l-hâcib‘an kâfiyetiibni’l-Hâcib, İstanbul: Haşimi Yayınları, 2020.
• İbn Akîl, Ebû Muhammed Bahâüddîn Abdullah b. Abdirrahmân b. Abdillâh b. Akīl el-Hemedânî, Şerhu elfiyyeti ibn mâlik (Şerhu ibn ʿaḳīl ʿalâ elfiyyeti ibn mâlik)2 Cilt. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, Kahire: Dâru’t-turâs, 1980.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Osmân b. Cinî el-Mevsılî el-Bağdâdî,. el-Hasâ’is. 3 Cilt. thk. Muhammed b. Alî en-Neccâr, Kahire: Daru’l-kutubi’l-mısriyye, 2006.
• İbn Hişâm, Cemâluddîn ‘Abdullâh b. Yûsuf el-Ensârî. Muğni’l-Lebîb. 2 Cilt. thk. Mâzin el-Mübârek ve Muhammed Alî Hamdullah, Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1964.
• İbn Hişâm, Şerḥu şüzûri’z-zeheb. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 2001.
• İbn Hişâm, Evdahu’l-mesâlik, ilâ elfiyeti ibn malik. 4 Cilt. thk. Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2008.
• İbn Hişâm, Şerhu Kaṭri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. thk. Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 1988.
• İbn Malik, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik et-Tâî el-Endelüsî el-Ceyyânî. Şerhu’t-teshîl. 4 Cilt. thk. Abdurrahman es-Seyyid-Muhammed el-Mahtûn, Kahire: Dâru hecer, 2008.
• İbn Manzur, Cemaluddin Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisanü’l-Arab. 18 Cilt. thk. Emîn M. Abdülvehhâb – M. Sâdık el-Ubeydî,Beyrut: Dâru sadr, 1999.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Bekr b. Yûnus. el-İzah fi şerhi’l-mufassal. 2 Cilt. thk. Musa Bennay el-Alilî, Bağdat: Vizaretu’l-evkaf, 1982.
• Özel, Ahmet. “Asıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3/473. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Özen, Şükrü. “Hilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/527-538. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Vâzînî, Sâlime. Zâhiretu hilâfu’l-asl fi’n-nahvi’l-arabî. Trablus-Libya: Câmiatu el-Fâtih, Kulliyetu’l-Âdâb, Kısmu’l-Luğati’l-Arabiyye, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Zekiyüddîn Şa’bân. İslâm Hukuk İlminin Esasları(Usûlü’l-Fıkıh). Ankara: TDV Yayınları, 2012.