Kur’ân-ı Kerîm’de Sıfatın İşlevi ve Manaya Katkısı

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 1, 155 - 182, 27.03.2022

Mehmet Zeki Doğan

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1093926

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’i doğru okumak ve anlamak için Arapçanın temel kurallarını belirleyen nahiv ilmini iyi bilmek gerekir. Zira nahiv ilmi bilinmeden belâgat ve fesâhat gibi birçok yönden mu‘ciz olan Kur’ân’ın tam anlaşılması mümkün değildir. Bundan dolayı âlimler, nahiv ilminin temel kurallarını ortaya koymuşlardır. Böylece nahiv ilmi, Kur’ân’ın anlaşılmasında daha ilk dönemlerden itibaren önemli bir konuma sahip olmuş ve bu alanda filolojik nitelikli birçok müstakil tefsir çalışması yapılmıştır. Nahiv ilminin en önemli konularından biri sıfattır. Çünkü sıfatın cümle içerisindeki konumu ve manaya katkısı gibi önemli birçok işlevi bulunmaktadır. Sıfatın cümle içerisindeki bu önemli işlevleri, Kur’ân’ın doğru anlaşılmasında da büyük bir role sahip olmaktadır. Zira Kur’ân-ı Kerîm’i anlamada sıfatın tahsîs, tavdîh, medh, zem, te’kîd, terahhum, mübâlağa, taʻmîm ve tafsîl gibi pek çok işlevi vardır. Kur’ân’ı anlamada sıfatın söz konusu önemli işlevlerinden dolayı çalışmamızda öncelikle sıfat kavramına kısaca temas edilmiştir. Ardından sıfatın temel hükümleri ve sıfatın çeşitleri ele alınmıştır. Daha sonra da Kur’ân-ı Kerîm’i anlamada sıfatın tahsîs, tavdîh, medh, zem, te’kîd, terahhum, mübâlağa, taʻmîm ve tafsîl gibi önemli işlevleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Nahiv, İʻrâb, Sıfatın İşlevi., Tefsir, Kur’ân, Nahiv, İʻrâb, Sıfatın İşlevi.

The Function of the Adjective in the Qur'an and Its Contribution to Meaning

Öz

In order to read and understand the Qur'an correctly, it is necessary to know the science of nahw, which determines the basic rules of Arabic. Because, it is not possible to fully understand the Qur'an, which is unique in many ways such as rhetoric and fluency, without knowing the knowledge of nahw. For this reason, scholars have revealed the basic rules of nahw science. Thus, the science of nahw has had an important position in the understanding of the Qur'an from the very first periods, and many philological independent exegesis studies have been carried out in this field. One of the most important subjects of the science of nahw is adjective. Because the adjective has many important functions such as its position in the sentence and its contribution to the meaning. These important functions of the adjective in the sentence have a great role in the correct understanding of the Qur'an. Because, in the sense of the Qur'an, the adjective has many important functions such as privatization, explanation, praise, slander, reinforcement, pity, exaggeration, generalization and detailing. Due to the important functions of the adjective in understanding the Qur'an, first of all, the concept of adjective was briefly touched upon in our study. Then, the basic provisions of the adjective and the types of adjective are discussed. Then, the important functions of the adjective in the sense of the Qur'an such as privatization, explanation, praising, vilifying, reinforcement, pity, exaggeration, generalization and detailing are discussed.

Kaynakça

• Abdülhamîd, Muhmmed Muhyuddîn. Sebîlü’l-Hüdâ bitahkîki Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1409.
• Ahmed, ʻİrfân. en-Naʻtü ve’l-menʻûtü fî sûreti Yâsîn dirâsetün tehlîliyyetün nahviyyetün. Makassar/Endonezya: ʻAlâuddîn İslâm Devleti Üniversitesi Sanat ve Beşeri Bilimler Fakültesi Arap dili ve Edebiyatı Bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Furûku’l-luğaviyye. thk. Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî. Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedîde, 4. Basım, 1980.
• Curcânî, Şerif. et-Taʻrifât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2013.
• Çiçek, Mehmet Halil. et-Teʻârîfü ve’t-teʻâbîru. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2020.
• Dâvûd, Celâl Mahmûd Muhammed. en-Naʻtü fî’l-Kur’ân’il-Kerîm dirâsetün vasfîyyetün tehlîliyyetün. Ürdün Üniversitesi Yüksek Eğitim Fakültesi Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Durmuş, İsmail. “Nahiv”. DİA. 32/300-306. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. Tefsîrü’l-bahri’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Ehdel, Muhammed b. Ahmed b. Abdülbârî. el-Kevâkibu’d-dürrîyye ʻalâ mütemmimeti’l-Ecrûmîyye. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfîyye, 2012.
• Esterâbâdî, Radıyyüddîn Muhammed b. el-Hasen. Şerhu’r-Radî likâfiyeti İbn Hâcib. thk. Hasen b.Muhammed b. İbrâhîm el-Hıfzî. 6 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el- İslâmiyye Yayınları, 1993.
• Ezherî, Ebü’l-Velîd Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkād el. Şerhu’l-Ezheriyye. Kahire: el-Matbûʻu’l-Kübrâ, ts.
• Ezherî, Halit Abdurrahmân. Şerhu’t-Tasdîr ʻalâ’t-Tavdîh. 2 Cilt. Tahran: İntişârâtü Nâsır hasru, ts.
• Ferâhîdî, Ebî ʻAbdurrahmân Ḫalîl b. Aḥmed. Kitâbu’l-ʿAyn. ed. Mehdî el-Mehzûmî - İbrâhîm es-Sâmirâî. 8 Cilt. b.y.: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Ğelâyînî, Mustafâ el-. Câmiʻu’d-durûsu’l-ʻArabîyye. thk. Abdulmunʻim Hafâca. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʻAsriyye, 1912.
• Hamûz, Abdülfettâh Ahmed el-. et-Te’vîlü’n-nahvî fî’l-Kur’ân’il-Kerîm. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1981.
• Hayru’n-Niʻam, Ahmed Dıyâuddîn. en-Naʻtü fî sûreti Sâd dirâsetün tehlîliyyetün nahviyyetün. Kediri/Endonezya: İslam Üniversitesi Eğitim Fakültesi Arap dili ve Edebiyatı bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Hulvânî, Muhammed Hayr. el-Mufassal fi târîhi’n-Navi’l-ʻArabî kable’s-Sibûveyhî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1979.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî el-Mısrî. el-İʿrâb ʿan kavâʿidi’l-iʿrâb. İstanbul: Salah Bilici Kitap Evi Yayınları, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî el-Mısrî. Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1409.
• İbn ʻAsfûr, Ali b. Mü’min. el-Mukarrib. thk. Abdüssettâr el-Cevârî - Abdullah el-Cebûrî. Bağdat: Matbaʻatu’l-ʻÂnî, 1981.
• İbn ʻAsfûr, Ali b. Mü’min. Şerhu Cümel ez-Zeccâcî. thk. Fevvâz eş-Şeʻâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1998.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʻArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, ts.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî b. Yaîş b. Muhammed el-Esedî el-Halebî. Şerḥu’l-Mufaṣṣal. Mısır: İdâretü’t-Tabâʻti’l-Münîrîyye, ts.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. el-Kâfiye fî ʻilmi’n-nahv ve’ş-Şâfiye li ʻilmi’s-sarf. thk. Sâlih Abdulʻazîm eş-Şâʻir. Kahire: Mektebetü’l-Edeb, 2010.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk en-Nedîm. Kitâbu’l-Fihrist. thk. Eymen Fûâd Seyyîd. 3 Cilt. Londra: Müessesetü’l-Furkân li’t’Türâsi’l-İslâmî, 2009.
• İsfahânî, Hüseyn b. Muhammed b. Mufaddal. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-Neşr, Dâru’l-Kalem, ts.
• İnan, Eşref. Kur’ân Kıssalarının Dil ve Anlatım Yönünde Değerlendirilmesi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi. 2020.
• Kafes, Mahmut. “Arap Dilinde Nahiv İlminin Doğuşu ve Önemi”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi 9/10 (1994), 101-115.
• Kefevî, Ebü’l-Bekā Eyyûb b. Mûsâ. el-Külliyyât. thk. Adnân Dervîş - Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî el-Kıftî ibnü’l-. İnbâhü’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nühât. thk. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l- Fikri’l-ʻArabî, 1986.
• Muhammed, Semâh Enver Âdem. ed-Delâletü’l-beyânitü li’n-naʻti fî’l-Kur’ân’il-Kerîm. Sudan: Şendî Üniversitesi Yüksek Eğitim ve İlmî Araştırmlar Fakültesi Arap Dili Bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Mustafâ, İbrâhîm vd. el-Mu’cemu’l-vasît. İstanbul: el-Mektebetu’l-İslamiyye, 1972.
• Özdaş, Haşim. Anlam ve Yorum Açısından Lafzî Müteşâbih Âyetler. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• Reşîd, Ahmed Sihâm. “es-Sıfatu fi’l-Kur’ân’il-Kerîm dirâsetün fî hilâfi’n-nahvî”. Irak Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mecelletü Midâdi’l-Edeb, 182-154.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. et-Tibyân fi ʻulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Cîyl, 1390.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ʻAmr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 3. Basım, 1988.
• Süheylî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed el-Has‘amî es-. Netâʾicü’l-fiker fi’n-nahv. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ʻİlmiyye, 1992.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es. Muʻterakü’l-ekrân fi iʻcâzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1998.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es. Şerḥu’s-Süyûtî ʻalâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Midyat: İslâmî Kitap Naşiri, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. el-İtkân fi ʻulumi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Dîb el-Bugā. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 3. Basım, 1996.
• Şebûl, Kâsim Muhammed. Üslûbü’n-naʻti fî’l-Kur’ân’il-Kerîm. Ürdün: ʻʻAlemü’l-Kütübi’l-Hadîs, 2010.
• Zebîdî, Ebû’l-Feyd Muhammed b. Muhammed b. ʻAbdurrezâk el-Hüseynî, el-Murtadâ. Tâcu’l-ʻarûs min cevâhîri’l-Kâmûs. 40 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʻan hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-akâvîli fi vücûhi’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdüsselam Şahin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 6. Basım, 2015.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fi ʻulumi’l-Kur’ân. thk. Mustafâ Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilu’l-ʻirfân fi ʻulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 2. Basım, 1996.