Batı’da İslam Çalışmalarına Farklı Bir Yaklaşım: Macar Asıllı Alman Oryantalist Miklos Muranyi ve Yöntemi

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 1, 183 - 215, 27.03.2022

Rahile Kızılkaya Yılmaz Abdülhamit Uğurlu

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1093929

Öz

Oryantalizmin güçlü ekollerinden birisi hiç şüphesiz Alman oryantalizmidir. İslâm’ın temel kaynaklarının tamamına hayli eleştirel yaklaşan ve Alman oryantalizmin öncülerinden kabul edilen Ignaz Goldziher (öl. 1921), Josef Horovitz (öl. 1931) ve Joseph Schacht’ın (öl. 1969) İslâm ilimleri alanında son asırlarda ciddi mesailer harcadıkları, fikir ve iddialarıyla önemli temsilciler yetiştirdikleri bilinmektedir. Özellikle kendilerinden sonraki araştırmacıları metodoloji, iddia, kaynakları kullanma hususunda etkileyen bu ana akım oryantalistler dışında hem takip ettikleri yöntem hem de temel meselelere yaklaşım açısından farklı olan başka oryantalist araştırmacılar da vardır. Bu araştırmacılar arasında çalışmalarında uyguladığı metodoloji ve Müslümanların kaleme aldıkları eserleri etkin bir şekilde kullanmak suretiyle diğer oryantalistlerden ayrılan Macar asıllı Alman bilim adamı Miklos Muranyi’yi bilhassa zikretmek gerekir.
Hadislerin konu edindikleri dönemler hakkında tarihî birer malzemeden ibaret olduğu yönündeki kabulüyle içinden çıktığı oryantalist gelenekten önemli izler taşıyan muasır araştırmacı Muranyi, selefleri kadar şüpheci davranmamaktadır. Hicrî II. ve III. yüzyıllara ait yazma eserlerin ortaya çıkarılmasında büyük emeği bulunan Muranyi’nin kaleme aldığı eserler, gerek hadis tarihi açısından gerekse fıkıh ilmine yönelik hayli önemli sayılabilecek muhtevaya ve iddialara sahiplerdir. Bu çalışmada öncelikle Muranyi’nin içinden çıktığı gelenekten farklılaşan yönlerini tespit edilebilmek için Alman oryantalizmi hakkında kısaca bilgi verildi. Daha sonra sırasıyla Muranyi’nin hayatı ve çalışmaları üzerinde duruldu, onu oryantalist paradigma içerisinde farklı kılan hususlara temas edildi. Muranyi’nin mesaisinin büyük bir kısmını teksif ettiği erken dönem musannefâtı hakkındaki görüşlerine yer veren bu makale, onun incelemelerinin merkezinde konumlandırdığı Muvatta’ ve telifine dair tespit ve kanaatleriyle son bulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Oryantalist Gelenek, Alman Oryantalizmi, Miklos Muranyi, İslam Çalışmaları, Hadis, Mâlikî mezhebi, Yazma eserler, Kayrevân., Oryantalist Gelenek, Alman Oryantalizmi, Miklos Muranyi, İslam Çalışmaları, Hadis, Mâlikî mezhebi, Yazma eserler, Kayrevân.

A Different Approach to Islamic Studies in the West: Hungarian-born German Orientalist Scholar Miklos Muranyi and His Method

Öz

One of the strongest schools of Orientalism is undoubtedly the German school. It is thought that Ignaz Goldziher (d. 1921), Josef Horovitz (d. 1931), and Joseph Schacht (d. 1969) -who are considered among the pioneers of German Orientalism- have a highly critical perspective to all kinds of canonical sources of Islam and they have spent serious efforts in the field of Islamic sciences for the last centuries. They are also known to educate key figures as their followers with these critical claims. There are orientalist researchers who are different, both in terms of the methodology they follow and approach for fundamental issues, apart from these mainstream orientalists who especially influenced the researchers after them in terms of methodology, theory, and study of canonical sources. Among these researchers, the Hungarian-born German scholar Miklos Muranyi should be mentioned by differentiation from others on the methodology he applied in his studies and his ability to take an effective consideration to use of the works written by Muslims.
On the contrary to his predecessors, Muranyi who bears important traces of the orientalist tradition from which he emerged with his acceptance that hadīths consist of historical material about the periods it belongs to, he is not as skeptical as they are. Miklos Muranyi's works, who had a great effort in revealing the manuscripts from the second and third centuries after Hijra, loom large in both the history of hadīth and the science of fiqh in terms of content and information. In this study, firstly, German orientalism was explained briefly to notice the differentiation of Muranyi from the tradition he was educated with. Secondly, Muranyi's life and works were emphasized, and the particular characteristic perspectives of him within the orientalist paradigm were touched upon. This article covers Muranyi's views on the early period works which he has concentrated a large part of his work, concludes with his observations and assessment.

Kaynakça

• Abdullah b. Vehb. Kitâbu’l-muhârebe mine’l-Muvatta’. nşr. Miklos Muranyi. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Abdullah b. Vehb. el-Muvatta’ Kitâbu’l-Kadâ fi’l-buyû‘. nşr. Miklos Muranyi. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2004.
• Abdullah b. Vehb. el-Câmi‘ Kitabu’t-Tefsiri’l-Kur’ân. nşr. ve thk. Miklos Muranyi. 2 Cilt, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1992.
• Abdullah b. Vehb. al-Gâmi’ li’bni Vehb. thk. Miklos Muranyi. 3 Cilt. Dubai: Câmi‘tü Dârü’l-Berr, 2016.
• Abdullah b. Vehb. al-Gâmi‘. Die Koranwissenschaften. nşr. ve thk. Miklos Muranyi. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1992.
• Adıgüzel, Cumhur Ersin. “Zîrîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/462-463. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Akın, Ramazan. “Siyer Yazıcılığında İbn İshâk’ın Sîre’si Özelinde Rivayet Nakli ve Aidiyeti Sorunu”. Siyer Araştırmaları Dergisi 8 (2020), 191-208.
• Altıntaş, Fatma Betül. Tarihsel Eleştiri Yöntemlerinin Tenkidi ve İslami Rivayetlere Uygulanması Sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Avcı, Remzi. Kurgu ile Gerçeklik Arasında Alman Oryantalizmi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Aybakan, Bilal. “Sedefî, Yûnus b. Abdüla‘lâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/393-394. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Bardakoğlu, Ali. “Abdullah b. Nâfi‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/124. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Becker, Carl Heinrich. Papyri Schott-Reinhardt. Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung, 1906.
• Berg, Herbert. “Competing Paradigms in Islamic Origins: Qur’an 15:89-91 and the Value of Isnâds”. Method and Theory in the Study of Islamic Origins. 259-292. Leiden: Brill, 2003.
• Brockopp, Jonathan E. “Literary Genealogies from the Mosque-Library of Kairouan”. Islamic Law and Society 6/3 (1999), 393-402.
• Bulut, Yücel. Oryantalizmin Kısa Tarihi. İstanbul: Küre Yayınları, 6. Basım, 2014.
• Calder, Norman. Studies in Early Muslim Jurisprudence. Oxford: Clarendon Press, 1993.
• Dayhan, Ahmet Tahir. “İstişrâk İle İstişhâd Edilir mi? -Eleştirel bir bakış-”. Hadis Tetkikleri Dergisi 5/2 (2007), 7-45.
• Erdoğan, Mehmet. “Mugîre b. Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/375-376. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Ess, Josef van. “From Wellhausen to Becker: The Emergence of Kulturgeschichte in Islamic Studies”. Islamic Studies: A Tradition and Its Problems, ed. Malcolm H. Kerr (Malibu, CA: Undena, 1980).
• Fraisse, Ottfried. “From Geiger to Goldziher: Historical Method and its Impact on Shaping Islam”, Wissenschaft des Judentums between East and West: The Hungarian Connection in Modern Jewish Scholarship. Berlin, 2013.
• Görgün, Hilal. “Reiske, Johann Jacob”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Aralık 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/reiske-johann-jacob
• Güşen, Seyit Ali. “Endülüs’te Yazılan Sahabe Biyografilerinde Son Halka: Ru‘aynî ve Câmi‘i”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2016), 7-44.
• Hainisch, Ludmilla. “Gelehrten Selbstverständnis, wissenschaftliche Rationalität und politische Emotionen”. Die Welt des Islams 32 (1992), 107-123.
• Hallaq, Wael B. Şarkiyatçılığı Yeniden Düşünmek. çev. Ahmet Demirhan. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Heschel, Susannah. “Emperyalizmin Yükselişi ve Alman-Yahudi Oryantalistlerin İslam Araştırmalarına Katılımı”. İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi 6 (2020), Çev. Necmettin Salih Ekiz, Burak Pekcan, 55-88.
• İbn Abdülberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İntikâ’ fî fezâili’l-e’immeti’s-selâseti’l-fukahâ’. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1417/1997.
• İbn Abdülberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. et-Temhîd li mâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meânî ve’l-esânîd. 26 Cilt. thk. Mustafa b. Ahmed el- Alevî-Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî-Sa‘îd Ahmed A‘râb. Mağrib, 1976-1992.
• İbn Asâkir, Ebû Muhammed Bahâüddîn el-Kâsım b. Alî el-Hasen ed-Dumaşkî. Müntehabât min Târîhi Dimaşk. 39 Cilt. Şam: Dârü’l-Kütübi’z-Zâhiriyye, ts.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Dârü’l-kütüb, ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. 26 Cilt. thk. Muhammed Avvame. Beyrut: Müessesetü ‘Ulûmi’l-Kur’ân, 2006.
• İbn Hacer, Şihâbuddîn el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 Cilt. Haydarabad: Matba‘atü Dâireti’l-Me‘ârif. 1. Basım. 1326/1908.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li-ma‘rifeti a‘lâmi mezhebi Mâlik. thk. Ahmed Bekr Mahmûd, 8 Cilt. Beyrut, ts.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbn Nâsiruddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/226-229. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kızıl, Fatma. “Oryantalistlerin Akademik Hadis Araştırmaları: Ana Eğilimler, Yerleşik Kabuller ve Temel İddialar”. Hadis ve Siyer Araştırmaları = Hadith and Sira Studies 5/1 (2019), 155-245.
• Kızılkaya Yılmaz, Rahile. Çağdaş Hadis Tartışmaları ve Muvatta’. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillah. el-Muvatta’ bi rivâyeti Ebi’l-Kâsım el-‘Utakî. nşr. Miklos Muranyi. Beyrut: Dârü’l-Basâiri’l-İslâmî, 2012.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983-1413-1992.
• Muranyi, Miklos. Materialien zur malikitischen Rechtsliteratur. Wiesbaden: Harrassowitz, 1984.
• Muranyi, Miklos. Dirâsât fî mesâdiri'l-fıkhi'l-Mâlikî. çev. Ömer Sabır Abdülcelil v.dğr. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 2008.
• Muranyi, Miklos. el-Mektebetu’l-‘atîka bi’l-kayravân. çev. Muhammed Fuad Na‘nâ‘. 1. Basım. Bahreyn: Mektebetu NizâmYâkûbî el-hâssa, 2018.
• Muranyi, Miklos. Beiträge zur Geschichte der Hadit- und Rechtsgelehrsamkeit der Mâlikiyya in Nordafrika bis zum 5. Jh. d.H. Bio-bibliographische Notizen aus der Moscheebibliothek von Qairawân. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1997.
• Muranyi, Miklos. “Fiqh”. Grundriss der arabischen Philologie. 2 Cilt. nşr. Helmut Gätje. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, 1987, 312-317.
• Muranyi, Miklos. “Abdulazîz b. Abdullah el-Mâcişûn: Fıkhuhû ve eseruhû fî’l-mezhebi’l-Mâlikî”. Buhûsü’l-mülteka’l-evvel: el-Kâdî Abdülvehhâb el-Bağdâdî el-Mâlikî. 7 (2004), 249-253.
• Muranyi, Miklos. “Ein altes Dokument über Haditfabrikationen in der frühen medinensischen Jurisprudenz”. JSAI 10 (1987), 119-127.
• Muranyi, Miklos. “From Thiqa to Da‘îf in Early Tabaqât-Literature: an Intertextual Approach to ‘Ilm al-Rijâl”. JSAI 34 (2008), 145-153.
• Muranyi, Miklos. “Erken Dönem Tabakât Literatüründe Sikadan Zayıfa Geçiş: Ricâl İlmine Metinler Arası Bir Yaklaşım”. çev. Fatma Kızıl. HTD 7/2 (2010), 145-153.
• Muranyi, Miklos. “Guide to Sira and Hadith Literature in Western Languages by Munawwar Ahmed Anees and Alia N. Athar”. Die Welt des Islams 29 (1989), 143-144.
• Muranyi, Miklos. “Fiqh”. Grundriss der arabischen Philologie. 3 Cilt. nşr. Helmut Gätje. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, 1987, 312-317.
• Muranyi, Miklos. Die Prophetengenossen in der frühislamischen Geschichte. Bonn: Selbstverlag des orientalischen Seminars der Universität Bonn, 1973.
• Muranyi, Miklos. “Ibn Ishâq's Kitāb al-Magâzi in der Riwaya von Yunus b. Bukair”. JSAI 14 (1991), 214-275.
• Muranyi, Miklos. “Fragmente aus der Bibliothek des Abu’l-Arab al-Temîmî (st. 333/944-45) in der Handschriftensammlung von Qairawan”. ZDMG 136 (1986), 512-35.
• Muranyi, Miklos. “Visionen des Skeptikers”. Der Islam 81/2 (2004), 206-217.
• Muranyi, Miklos. “Zur Entwicklung der ‘ilm al-rical Literatur im 3. Jahrhundert d.H. (Qairawaner Miszellaneen IV)”. ZDMG 142 (1992), 57-71.
• Muranyi, Miklos. “Die frühe Rechtsliteratur Zwischen Quellenanalyse und Fiktion”. Islamic Law and Society 2/4 (1997), 224-241.
• Nesâî, Ebû Abdürrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Fedâilu’s-sahâbe. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek: Fıkhî Hadisler Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Ankara Okulları Yayınları, 2000.
• Özkan, Halit. “Amele Delâlet Eden Tabirler Açısından Muvatta’ Nüshaları”. İslâm Araştırmaları Dergisi 25 (2011), 1-26.
• Polat, Hüseyin. “Alman Oryantalistlerin Kur’an ve Tefsir Çalışmaları (Rudi Paret Örneği)”. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, Yüksek lisans Tezi, 2011.
• Said, Edward W., Şarkiyatçılık. çev. Berna Ülner. İstanbul: Metis Yayınları, 7. Basım, 2013.
• Sarıçam, İbrahim, Özdemir, Mehmet, Erşahin, Seyfettin. İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2011.
• Schacht, Joseph. “On Some Manuscripts in the Libraries of Kairouan and Tunis”. Arabica 14 (1967), 225-258.
• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford: The Clarendon Press, 1975.
• Shoemaker, Stephen J. The Death of a Prophet: The End of Muhammad's Life and The Beginnings of Islam. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2012.
• es-Sülemî, Abdülmelik b. Habîb. el-Vâdiha, nşr. Miklos Muranyi, Beyrut: Dârü’l-Besâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Taşçı, Özcan. Alman Oryantalizm Geleneği Kelam ve İslam Felsefesi Örneği. Ankara: Nobel Yayınları, 2014.
• Uğurlu, Abdülhamit. “Alman Oryantalist Miklos Muranyi’nin Hadis İlmine Dair Görüşleri”. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. Wansbrough, John. Quranic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation. çev. Andrew Rippin. Oxford: Prometheus Books, 2004.
• Yaşar, Hüseyin. Alman Oryantalizminde Kur’an’a Bakış (Metin Analizi ve Tenkidi). İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Yılmaz, Rahile. “Norman Calder’ın Studies in Early Muslim Jurisprudence Adlı Eseri Çerçevesinde Şarkiyat Literatüründe Muvatta’ın Tarihlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 24 (2014), 393-407.
• Yücel, Ahmet. Hadis Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsuddîn. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Anavut v. dğr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982-1417-1996.