Medine Site Devletine Giden Süreçte Hz. Peygamber’in Başarısında Rol Oynayan Siyasî ve Sosyal Faktörler: Seçici Yakınlık Kavramı Bağlamında Sosyolojik Bir Analiz

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 2, 105 - 122, 02.12.2022

Büşra Kutluay Çelik

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1213888

Öz

Peygamberler, çatışmalar ve kaos ortamlarında gönderilir. Akıl, zeka, güzel ahlâk, emanet, ismet, tebliğ gibi zorunlu sıfatlarla donatılmış olarak gönderildikleri toplumda bozulan ilahî nizamı, liderlik, karizmatik otorite, etkili hitabet gibi özellikler; kötülükten nehyetmesi, hayra çağırması ve insanın mutluluğunu hedeflemesi gibi yüce amaçlar sayesinde Allah’ın vahiy ve yardımıyla bâtılla mücadele edip hakkı yeniden ikâme ederler. Peygamberler mucizelerle desteklense de davetlerinde ve vazifelerini ifada öncelikle sünnetullah çerçevesinde hareket ederler. Bu sebeple onlar, her türlü çabayı sarfeder, tedbirleri alır, beşerî vasıtalara başvurur, kısaca sosyal gerçekliği dikkate alırlar.
Bununla birlikte içinde bulunulan siyasî, iktisadî, dinî ve sosyal şartların uygun düşmesi peygamberlerin misyonunu gerçekleştirmesinde onlara destek olur ve olumlu süreci hızlandırır. Meselâ Mekke’deki siyasî, dinî ve sosyal yapının son derece bozuk olması; insanların çatışma, rekâbet ve huzursuzluk içinde olmaları, bu düzenden kurtulmak isteyenlerin sayısını arttırmış ve kurtarıcı beklentisini hızlandırmıştı. Biʻset, hicret ve Mekke’nin fethi gibi hâdiseler, bu tarihî şartlar ve zemin dikkate alınarak değerlendirildiğinde daha isabetli yorumlara ulaşılabilir.
Ancak Allah Resûlü’nün Mekke’de daha çok inanç temelli bir devrim gerçekleştirmesinde, Medine’de ise İslâm ahkâmını uygulayabileceği bir site devleti şeklinde bir yapılanma hareketini başarmasında, sosyolojide dayanışma içine girecek her iki grubun ihtiyaç ve hedeflerinin birbirine uygun düşmesi anlamına gelen “seçici yakınlık ve uyuşum”un rolü bulunduğu gözden kaçırılmamalıdır.
Bu çalışma, Hz. Peygamber’in 23 yıllık nübüvvet ve risâlet hayatında gerçekleştirdiği İslâm inkılâbında ilahî yardımın yanı sıra fizikî, sosyal, tarihî ve coğrafî zemin ve şartların da uygun düşmesinin önemli bir payının bulunduğunu, erken dönem İslâm tarihinden örnekler vermek suretiyle sosyolojik bir değerlendirmeye tâbi tutmayı amaçlamaktadır. Bunun için öncelikle Hz. Peygamber’in Medine’de site devleti kurması ve İslâm inkılabını başarması onun sahip olduğu ve Max Weber’in adına karizmatik otorite dediği kavram üzerinden değerlendirilecektir. Çalışmamız seçici yakınlık-uyuşum ve karizma kavramları bağlamında Asr-ı saâdet’le sınırlıdır.

Anahtar Kelimeler

Seçici Yakınlık, Medine Site Devleti, İslâm Inkılâbı, Sosyoloji, Selective Affinity, Medina City State, Islamic Revolution, Sociology

In the Process Going to The Cıty State of Medina, Political and Socıal Factors Playing Role in Success of The Prophet: A Socıologıcal Analysıs in the Concept of Selectıve Affınıty

Öz

Prophets are sent in environments of conflict and chaos. Equipped with obligatory attributes such as reason, intelligence, good morals, trust, virtue and notification, features such as divine order, leadership, charismatic authority, effective rhetoric; Thanks to lofty purposes such as forbidding evil, calling for good and aiming at human happiness, they fight falsehood with the revelation and help of Allah and re-establish the right. Although the prophets are supported by miracles, they primarily act within the framework of Sunnatullah in their invitation and fulfilling their duties. For this reason, they make every effort, take precautions, resort to human means, in short, take social reality into account.
However, the appropriateness of the current political, economic, religious and social conditions supports the prophets in fulfilling their mission and accelerates the positive process. For example, the political, religious and social structure in Mecca is extremely corrupt; The fact that people were in conflict, competition and unrest had increased the number of those who wanted to get rid of this order and accelerated the expectation for a savior. When the events such as the migration and the conquest of Mecca are evaluated by considering these historical conditions and background, more accurate interpretations can be reached.
However, the fact that the Messenger of Allah realized a more faith-based revolution in Mecca, and in Medina, he succeeded in a restructuring movement in the form of a city-state where he could apply the Islamic rules, in sociology, the roles of "selective affinity” and “compatibility", which means that the needs and goals of both groups that would come into solidarity, match each other should not be overlooked.
This article aims to make a sociological evaluation based on examples from the early Islamic history that the Islamic revolution carried out by the Prophet in 23 years and prophethood life had an important role in the conformity of physical, social, historical and geographical conditions as well as divine assistance. For this, first of all, establishment of a city state in Medina by the Prophet and his success in the Islamic revolution will be evaluated through the concept of charismatic authority that the Prophet has and was named by Max Weber. Our study is limited to Age of Bliss in the context of selective affinity-harmony and charisma concepts

Anahtar Kelimeler

Selective Affinity, Medina City State, Islamic Revolution, Sociology

Kaynakça

• Acar, H. İbrahim. “İddet”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 21/ 466-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Akkır, Ramazan. “Türkiye’de Din-Siyaset İlişkisi: Halkların Demokratik Partisi (HDP) Örneği”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16 (2018), 83-112.
• Akyüz, Niyazi – Çapcıoğlu, İhsan. “Sistematik Din Sosyolojisi”. Din Sosyolojisi El Kitabı. Ed. Niyazi Akyüz, İhsan Çapcıoğlu. 87-94. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Akyüzoğlu, İlyas. “İslâm Toplumunda Siyasal Otoritenin Oluşum Süreci”. Yalova Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Altı Aylık Hakemli Dergi 1 (2015), 55-72.
• Arslan, Mustafa. “İslâm'ın İlk Döneminde Toplumsallaşma Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış: Kardeşleştirme Örnek Olayı”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 18/3 (2005), 251-274.
• Arslantürk, Zeki. Din Sosyolojisi: Din Sosyolojisinin ‘Nedir?’liği. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2014.
• Berger, Peter L. “Dini Kurumlar”. Çeviren: Adil Çiftçi. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1995), 425-465.
• Bilgin, Vejdi. “Câhiliye’den İslâm’a Geçiş: Tebliğ ve Sosyal Akışkanlık”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2005), 123-142.
• Bodur, Hüsnü Ezber – Çapcıoğlu, İhsan. “Sosyolojik Teori ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. Ed. Niyazi Akyüz, İhsan Çapcıoğlu. 111-148. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Bozkurt, Nebi - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Medine”. TDV İslâm Ansiklopedisi 28/ 305-311. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu‛fî. el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ: Sahihu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınları; Tunus: Dâru Sahnûn. 1413/1992.
• Cihan, Halil. “Cahiliye Dönemi’nde Bir Dayanışma Girişimi Olarak “Hilfu’l-Fudûl” Hakkında Sosyolojik Bir İnceleme”. 2. Genç Akademisyenler Sempozyumu “Cahiliye Dönemi. Ed. Feyza Betül Köse. 264-276. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 2020.
• Coşkun, Ali. “Mezhepler ve Hz. Peygamber’in Karizmasının Paylaşımı”. Toplum Bilimleri Dergisi 12/23 (Ocak 2018), 189-197.
• Demircan, Adnan. “Câhiliyye ve Hz. Peygamber Döneminde Çok Kadınla Evlilik”. İstem 2 (2003), 20.
• Durmaz, Canan - Ejder Okumuş. “Çatışma Çözümü ve Dinler”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/1 (2020), 65-106.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî. Süâlât Ebî ʽUbeyd el-Âcurî Ebî Dâvûd es-Sicistânî. thk. Muhammed Ali Kâsım el-Ömerî. Medine: Câmi‛atü’l-İslâmiyye, 1403/1983.
• Efendioğlu, Mehmet. “Suheyb b. Amr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/476-47. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Emiroğlu, Bekir. “Construction of Social Identity and Religion”. International Journal of Eurasia Social Sciences 11/ 39 (March 2020), 92-117.
• Eşki, Hülya. “Bugünü Anlamak İçin Max Weber’i Yeniden Okumak”. Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/11 (2010), 187–198.
• Evkuran, Mehmet. “Peygamber, Karizma ve Siyasal Otorite”. İslâmî İlimler Dergisi 1 (2006), 51-67.
• Friedrich, Carl J. “Siyasi Liderlik ve Karizmatik İktidar Meselesi”. Çev. Metin Kıratlı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 16/2 (1961), 127-149.
• Hamîdullah, Muhammed. el-Vesâʾiku’s-siyâsiyye. Beyrut 1403/1983.
• Hamîdullah, Muhammed. “Hılfü’l-Fudûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 18/ 31-32. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• İbn Âşûr, Makâsıdü’ş-şeri’ati’l-İslâmiyye. Tunis: eş-Şeriketü't-Tunisiyye, 1985.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. el-İhsân fî takrîbi Sahîh-i İbn Hibbân. Tertib Ali Alâüddîn, thk. Şuayb Arnaut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1988.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• İbn Habîb, Ebû Caʽfer Muhammed İbn Ümeyye b. Amr el-Hâşimî el- Bağdâdî. Kitabü’l-Muhabber. Tsh. Eliza Lichtenstater. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1942/1361.
• Kapar, Mehmet Ali. Hz. Muhammed’in Müşriklerle Münasebeti. İstanbul: İlim Yayınları, 1987.
• Karaşahin, Hakkı. “Gençlik ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. Ed. Niyazi Akyüz, İhsan Çapcıoğlu. 237-252. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Karaşahin, Hakkı. “Karizmatik Peygamberlik İmajı Üzerine Bir Ölçek Geliştirme Çalışması: Hz. Muhammed Örneği”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 8 (2019), 159-172.
• Koyuncu, Mevlüt. “Medine Şehir Devleti”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi (2009), 87-103.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. Çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
• Newman, Christopher. “Din Sosyolojisi: Uyuşma, Çatışma ve Değişim”. Çev: M. Cengiz Yıldız. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 3/8 (2004), 137-141.
• Okumuş, Ejder. “İslam, Müslümanlar ve Toplumsal Değişim”. Tevilat 1/1 (2020), 61-95.
• Okumuş, Ejder. “Umran İlmi, Çatışma Çözümü ve Barış”, İbn Haldûn Çalışmaları Dergisi 3/1 (2018), 1-305.
• Özdemir, Veysel. “Dönüştürücü (Transformasyonel) Liderliğin Kaynağı Olarak Hz. Muhammed (S.A.S.)”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4/7 (2014), 27-52.
• Özkan, Mustafa. “Medine Vesîkası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Ek. 2/212-215. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Reşid Rıza, Tefsîru’l-menâr. Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, [t.y.].
• Suerdem, Ahmet. “Weberian Analysis and Understanding Islamic Societies”. Defense & Security Annals 1 (April 2011), 219-226.
• Şelebî. Ta’lîlü’l-ahkâm. Beyrut: Dârü'n-Nehdati'l-Arabiyye, 1981/1401.
• Tekin, Mustafa. “Kur’an-ı Kerim’de Bedevîlik - Dinî Sosyolojik Yaklaşım”. Avrupa İslâm Üniversitesi İslâm Araştırmaları 2/3 (Mayıs 2009), 102-114.
• Watt, Montgomery. Islam and the Integration of Society. London: Routledge & Kegan Paul, 1961.
• Weber, Max. Bürokrasi ve Otorite. çev. H. Bahadır Akın. Ankara: Adres Yayınları, 2005.
• Weber, Max. Economy and Society. Ed. Guenther Roth and Claus Wittich. London: University of California Press, 1978.
• Weber, Max. Essays in Sociology. Translated by H. H. Gerth and C. Wright Mills. New York: Oxford University Press, 1946.
• Weber, Max. On Charisma and Instution Building. Selected Papers Edited and with an Introduction by S. N. Eiesnstadt. Chicago: University of Chicago Press, 1968.
• Weber, Max. The Sociology of Religion. İngilizce’ye Çev. Ephraim Fischoff. London: Menthuen and Co. Ltd, 1965.
• Yılmaz, Selman. Türkiye’de Toplumsal ve Dinî Değişimin İzleri: Ak Parti İktidarında Nereden Nereye. Ankara: Grafiker Yayınları, 2019.