Sîbeveyh ile Ebu’l-Hasan el-Ahfeş Arasında İhtilaflı Olan Meseleler “İbn Hişâm’ın Muğni'l-Lebîb Adlı Eseri Bağlamında”

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 2, 69 - 86, 02.12.2022

Mahmut Tekin

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1213903

Cited By: 1

Öz

İbn Hişâm, uzun bir tahsil hayatı neticesinde elde ettiği bilgi birikimini, kaleme aldığı el-İʿrâb ʿan ḳavâʿidi’l-iʿrâb adlı risâlesine aktararak İslâmî ilimler alanına önemli bir kaynak kazandırmıştır. Nahiv alanında telif edilen bu eser, içerdiği meseleler ve konuların işleyiş tarzı bakımından ön plana çıkarak birçok âlim tarafından takdirle karşılanmıştır. Müellif, bu risâlesinin tasnif ve metodunu esas alarak Muġni’l-lebîb adında bir eser kaleme almıştır. İbn Hişâm, bu eserinde literatür ile ilgili bazı meseleler hakkında detaylı bilgi aktarmak adına dilciler arasında vaki olan ihtilaflara değinmektedir. Çalışmamızın temel konusunu, Sîbeveyh ve öğrencisi Ebu’l-Hasan el-Ahfeş arasında meydana gelen ihtilaflar teşkil etmektedir. Sîbeveyh ve Ahfeş arasında cereyan eden ihtilaflar حاشا’nın fiil ya da harf olması, ك’ın isim veya harf olması, كَيفَ’nin zarf veya isim olarak gelmesi, عسى ve لولا sözcüklerinin sonuna zamirin bitişmesi, ف’nın cümlede zâide gelmesi, لا’nın isminin müfred şeklinde gelmesi durumunda amilinin tesbiti ve bazı kelimelerin iʿrâbı gibi konular çerçevesinde şekillenmektedir. İbn Hişâm, yukarıda geçen meselelerde bazen herhangi bir değerlendirmede bulunmazken kimi zaman da Sîbeveyh ve Ahfeş’e ait görüşleri tercih etmektedir. Ebû ʿAlî Kutrub ve Ebû Ömer el-Cermî gibi dilbilimciler ise Sîbeveyh ve Ahfeş arasındaki ihtilafların neredeyse tamamında Ahfeş’e tabi olmuşlardır. Ancak nadiren de olsa Sîbeveyh’in görüşü kimi konularda Ahfeş’in görüşüne tercih edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, Sîbeveyh, Ahfeş, İbn Hişâm, Muğni, İhtilaf., Arabic Language, Syntax, Sibawayh, Ahfesh, Ibn Hisham, Mughni al-Labib, Dispute.

The Disputes Between Sibawayh and Abu'l-Hasan al-Ahfesh in the Frame of Ibn Hisham's work named Mughni al-Labib 'an Kutubi'l-E'arib

Öz

Ibn Hisham has brought an important source to the field of Islamic sciences by transferring the knowledge he gained as a result of a long education life to his epistle called al-İʿrâb ʿan kavâʿidi'l-iʿrâb. The work, which was copyrighted in the field of syntax, was appreciated by many scholars by coming to the forefront in terms of the issues it contains and the way it handles the subjects. Thus, the author wrote a work called Mughni al-Labib based on the classification and method of this treatise. In this work, Ibn Hisham touches on the conflicts between linguists in order to provide detailed information about some issues related to the literature. The main subject of our study is the conflicts between the related linguists Sibawayh and Abu'l-Hasan al-Ahfesh. Conflicts between Sibawayh and Ahfesh are shaped within the framework of issues such as: حاشا is verb and letter, ك is noun and letter, كَيفَ comes as adverb or noun, the words عسى and لولا are used as pronouns, ف comes in the form of zaide in a sentence, لا whichs is in the form of müfred and the iʿrâb of some words. While Ibn Hisham sometimes does not make any evaluations on the above-mentioned issues, he sometimes chooses between Sibawayh and Ahfesh. Linguists such as Abu Ali Qutrub and Abu Amr al-Cirmi were subject to Ahfesh in almost all of the conflicts between Sibawayh and Ahfesh. However, although rarely, Sibawayh's view is preferred to Ahfeş's view on some issues.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Syntax, Sibawayh, Ahfesh, Ibn Hisham, Mughni al-Labib, Dispute.

Kaynakça

• Akçay, Halil. Arap Dili Gramerinin Küllî Kaideleri. Ankara: Sonçağ Akademi, 2020.
• Bermekî, Ebu'l-‘Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtu'l-a‘yân ve enbâi ebnâi'z-zamân. thk. İhsân ‘Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1990.
• Berde‘î, Sa‘dullâh. Ḥadâiḳu’d-deḳâik. İstanbul: Salah Bilici, 1984.
• Ebu’l-Me‘alî, Şemsuddîn Muhammed b. ‘Abdirrahmân. Dîvânu'l-İslâm. thk. Seyyid Kisrevî Hasan. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1411/1990.
• Esterâbâdî, Necmu'l-Eimme Radiyyuddîn Muhammed b. el-Hasan. Şerḥu’r-Raḍî li Kâfiyeti İbni’l-Ḥâcib. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1395/2015.
• Ezherî, Zeynuddîn Hâlid b. ‘Abdillâh b. Ebî Bekr b. Muhammed. Şerḥu’t-Taṣrîḥ ʿale’t-Tavżîḥ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1421/2000.
• Fîrûzâbâdî, Ebû Tâhir Macduddîn Muhammed b. Yâ‘kûb b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Bulġa fî terâcimi eʾimmeti’n-naḥv ve’l-luġa. Dımaşk: Dâru’s-Sa‘diddîn, 1421/2000.
• Dâvûdî, Muhammed b. ‘Alî b. Ahmed Şemsuddîn. Ṭabaḳātu’l-mufessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, ts.
• Desûkî, Şemsuddîn Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. Ahmed b. ʿArafe. Ḥâşiyetu Desûḳî ʿalâ Muġni’l-lebîb ʿan kutubi’l-eʿârîb. 3 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1434/2012.
• Hamevî, Şihâbuddîn Ebû ‘Abdillâh Yakût b. ‘Abdillâh. İrşâdu’l-erîb ilâ ma‘rifeti’l-edîb. thk. İhsân ‘Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1414/1993.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn ʿAbdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. ʿAbdillâh b. Yûsuf. Muġni’l-lebîb ʿan kutubi’l-eʿârîb. thk. Mâzin el-Mubârek, Muhammed ʿAlî Hamdullâh. Dımaşk: Dâru'l-Fikr, 6. Basım, 1985.
• İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî. el-Usûl fî’n-nahv. thk. ‘Abdulhuseyin el-Fetlî. Beyrût: Muessesetu'r-Risâle, ts.
• İbnu’l-Kıfti, Ebu’l-Hasan ‘Alî b. Yûsuf. İnbâhu’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nuḥât. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu'l-‘Asriyye, 1424.
• Kâtib Çelebî, Hâcî Halîfe Mustafâ b. ʿAbdillâh. Keşfu’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kutub ve’l-funûn. 2 Cilt. Bağdat: Mektebetu'l-Musennâ, 1941.
• Molla Câmî, Ebu’l-Berekât Nûruddîn. el-Fevâidu’ḍ-Ḍiyâiyye. 2 Cilt. Diyarbakır: Seyda Kitabevi, 4. Basım, 2016.
• Murâdî, Ebû Muhammed Bedruddîn Hasan b. Kâsim. Tevḍîḥu’l-meḳāsid ve’l-mesâlik bi Şerḥi Elfîyyeti İbn Mâlik. thk. ‘Abdurrahmân ‘Alî Suleymân. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fîkri’l-‘Arabî, 1428/2001.
• Sabbân, Ebû'l-‘İrfân Muhammed b. ʿAlî. Ḥâşiyetü’ṣ-Ṣabbân ‘alâ Şerḥi'l-Eşmûnî li Elfiyyeti İbn Mâlik. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1417/1997.
• Safedî, Salâhuddîn Hâlîl b. Aybek b. ‘Abdîllâh. el-Vâfî bi'l-vefeyât. thk. Ahmed Arnavût, MustafaTurkî. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-‘Arabî, 1420/2000.
• Salihoğlu, Hamit, Abdulkerîm el-Muderris ve Mevâhibu’r-Rahmân Adlı Eserinin Nahiv Açısından İncelenmesi, Seydâ Yayınları, Diyarbakır, 2018.
• ……… Ebu’l-Bekâ el-Ukberînî’nin İhtilaflı Nahiv Meselelerine Yaklaşımı: Mesâilin Hilâfiyye fi’n-Nahv Adlı Eseri Bağlamında, Genç Akademisyenler Gözünden Sosyal Bilimler-5, Nida Akademi, İstanbul, 2019.
• Seyyid Ahmed, Ahmed İbrâhîm. Min mesâili’l-hilâfi beyne Sîbeveyh ve’l-Ahfeş. Kahire: Daru’t-Tibâ‘ati’l-Muhammediyye, 1988.
• Suyûtî, Celâluddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Buġyetu’l-vuʿât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nuḥât. 2 Cilt. Lübnan: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Suyûtî, Celaluddîn b. ‘Abdirrahmân b. Ebî Bekir. Hemu‘l-hevâmi‘ fî şerhi Cem‘i'l-cevâmi‘. thk. ‘Abdulhamîd Hendâvî. 3 Cilt. Mısır: el-Mektebetu't-Tevfîkiyye, ts.
• Şevkî ed-Dayf, Ahmed Şevkî Abdusselâm ed-Dayf. el-Medârisu’n-naḥviyye. b.y.: Dâru'l-Maârif, ts.
• Taş, Mahsum, Muntecebuddîn el-Hemedânî ve el-Ferîd fî İ‘râbi’l-Kur’âni’l-Mecîd. Ankara: Sonçağ, 2020.
• Uşmûnî, Ebu’l-Hasan Nûruddîn ‘Alî b. Muhammed b. ‘îsâ. Şerḥu'l-Uşmûnî ‘alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-Aʿlâm ḳāmûsu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-ʿArab ve’l-mustaʿrebîn ve’l-musteşriḳīn. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.