Yeni Doğan Çocukların Kulağına Ezan ve Kāmetin Okunması ile İlgili Rivayetlerin Tahrîc ve Değerlendirmesi

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 1, 129 - 156, 13.03.2023

Rıdvan Yarba

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1264734

Öz

İslâm dininin ikinci kaynağı olan Sünnet/hadisler, tarih boyunca toplumu dönüştürücü etkiye sahip olagelmiştir. Bu anlamda Sünnet, günümüze kadar gelen birçok dini uygulamaya mesnet teşkil etmiştir. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) bazı uygulamaları Kurʾân’daki belirli ayetlerin fiile dökülmüş hâli iken, Fıtır sadakası gibi hakkında sarih bir ayet bulunmayan uygulamaların ise daha çok teşrîʿ göreviyle ilgili olduğu söylenebilir. “Yeni doğan çocukların kulağına ezan (ve kāmet) okuma” şeklindeki uygulamanın da bunlardan biri olduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışma, akîkayla da ilişkili olan bu uygulamaya dayanak gösterilen rivayetleri tespit etmeyi, sıhhat durumlarını araştırmayı, uygulamanın fıkhî açıdan hükmünü ve hikmetini ortaya koymayı hedeflemektedir. Hicrî ilk beş asırda tasnif edilen hadis kaynakları merkeze alınarak yapılan tarama neticesinde, uygulamaya kaynaklık eden rivayetlerin Peygamber’in (s.a.v.) azatlı kölesi Ebû Râfiʿ (öl. 40/660), torunu Hz. Hüseyin (öl. 61/680), amca oğlu İbn Abbâs (öl. 68/687-8) ve kayınbiraderi İbn Ömer’e (öl. 73/693) dayandırıldığı tespit edilmiştir. Sened açısından sahîh hadis için aranan sıhhat şartlarını taşımadıkları bununla birlikte zayıflık dereceleri bakımından birbirlerinden farklı oldukları anlaşılan söz konusu rivayetler, “takviye ve amel edilebilirlik” açısından da birtakım değerlendirmelere tabi tutulmuştur. Uygulamanın ahkâma/amele dair olması hasebiyle hadis kitaplarının yanı sıra fıkıh kitapları da taranmak suretiyle konuyla ilgili hangi rivayetlerin zikredildiği ve uygulama için hangi fıkhî hükmün verildiği gibi konulara açıklık getirmeye çalışılmıştır. Böylece “yeni doğan çocukların kulaklarına ezan (ve kāmet) okuma” uygulaması ve ona ilişkin rivayetler hakkında bütüncül bir değerlendirme yapmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Zayıf Hadisle Amel, Kulağa Ezan Okuma, Ezan, Kāmet

Takhrīj and Evaluation of Narrations Related to Reciting the Adhan and İqāmah in the Ears of Newborn Children

Öz

Sunnah/hadiths, which is the second source of the religion of Islām, has had a transformative effect on society throughout history. In this sense, the Sunnah has been the basis for many religious practices that have continued until today. It can be said that while some of the practices of the Prophet (pbuh) are the actualized versions of certain verses in the Qurʾān (tabyīn), the practices for which there is no clear verse, such as the alms of Fitr, are more related to his duty of legislation (tashrīʿ). It is understood that the practice of “reciting the adhan and iqāmah in the ears of newborn children” is one of them. This study aims to identify the narrations that this practice is based on them, which is also related to ʿaqīqah, to investigate their authenticity status, to reveal the adjudgement of the practice in terms of fiqh and the purposes for which it was made. As a result of the scanning made by taking the hadith sources written in the first five centuries of the hijrah to the center, it has been determined that the narrations that are the source of the application are based on the freed slave of the Prophet (pbuh) Abū Rāfiʿ (d. 40/660), his grandson Ḥusain (d. 61/680), his uncle's son Ibn ʿAbbās (d. 68/687-8) and his brother-in-law Ibn ʿOmar (d. 73/693). The aforementioned narrations, which are understood to do not provide the authenticity conditions required for authentic hadiths in terms of sanad, but differ from each other in terms of their degree of weakness, have also been subjected to some evaluations in terms of “supportability and applicability”. Due to the fact that the practice is about deeds/aḥkām, fiqh books as well as hadith books have been scanned and it has been tried to clarify the issues such as which narrations about the practice are mentioned, which jurisprudence was given about the practice, and in which context the practice was discussed. Thus, has been tried to make a holistic evaluation about the practice of “reciting the adhan (and iqāmah) in the ears of newborn children” and the narrations about it.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Acting upon Weak Ḥadīth, Reciting Adhan in The Ear, Adhan, İqāmah

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-Sanʿânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbürrahman el-Aʿzamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Ağırman, Cemal. “Hadis Kaynaklarını Okuma Yöntemi ve Musanniflerin Dili”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006), 55-106.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh. el-ʿİlel ve maʿrifetü’r-ricâl. thk. Vasiyyullâh b. Muhammed Abbâs. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Hânî, 2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh. Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Atar, Fahrettin. “Akîka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/263-264. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015. Basım, ts.
• Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Emîn Sâlih Şaʿbân. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed. ʿAvnü’l-maʿbûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdülkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. Şuʿabü’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynüllâh - Âdil b. Saʿd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. ed-Duʿafâʾü’s-sağîr (ed-Duʿafâʾ ve’l-metrûkîn li’n-Nesâî ile birlikte). thk. Mahmûd İbrâhim Zâyed. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1986.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Hâşim en-Nedvî vd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. et-Târîhu’s-sağîr. thk. Muhammed İbrâhim Zâyed. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1986.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Dekâ’iku üli’n-nühâ li-Şerhi’l-Müntehâ (Şerhu Münteha’l-irâdât). 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfü’l-kınâʿ ʿan metni’l-İknâʿ. 6 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Ebü’l-Meʿâlî Mahmûd b. Ahmed. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Cûzcânî, Ebû İshâk İbrâhim b. Yaʿkûb. Ahvâlü’r-ricâl. thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer. ed-Duʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Muvaffak b. Abdillâh b. Abdilkâdir. Riyad: Mektebetü’l-Meʿârif, 1984.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer. el-ʿİlelü’l-vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Mahfûzurrahmân Zeynüllâh es-Selefî. 16 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1985.
• Demir, Mahmut - Özafşar, Mehmet Emin. “Zayıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/157-160. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
• Demîrî, Ebü’l-Bekâ Muhammed b. Mûsâ. en-Necmü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. thk. Komisyon. 10 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2004.
• Dîneverî, Ebû Bekr Ahmed b. Mervân. el-Mücâlese ve cevâhirü’l-ʿilm. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1998.
• Dûlâbî, Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed. el-Künâ ve’l-esmâ. thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2000.
• Ebû Bekr İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdillâh. el-Mesâlik fî şerhi Muvattaʾi Mâlik. thk. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî - Âişe bnt. Hüseyin es-Süleymânî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2007.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1999.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Kamil Karabelli vd. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû İshâk eş-Şîrâzî, İbrâhim b. Ali. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiʿî. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh. Kitâbü’d-Duʿafâʾ. thk. Fârûk Hammâde. Byy.: Dâru’s-Sekâfe-ed-Dâru’l-Beydâ, 1984. Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh. Maʿrifetü’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1998.
• Ebû Saîd ed-Dârimî, Osmân b. Saîd. Târîhu ʿOsmân b. Saʿîd ed-Dârimî ʿan Ebî Zekeriyyâʾ Yahyâ b. Maʿîn. thk. Ahmed Muhammed Nûrseyf. Dımaşk: Dâru’l-Meʾmûn, 1400.
• Ebû Ubeyd el-Herevî, Ahmed b. Muhammed. el-Garîbeyn fi’l-Kurʾân ve’l-hadîs. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 6 Cilt. Mekke - Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1999.
• Ebû Yaʿlâ el-Mevsılî, Ahmed b. Ali. Müsnedü Ebî Yaʿlâ el-Mevsılî. thk. Hüseyin Selîm Esed. 14 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Meʾmûn li’t-Türâs - Dâru’s-Sekâfeti’l-Arabiyye, 1992.
• Ebü’l-Ferec İbn Kudâme, Abdurrahmân b. Muhammed. eş-Şerhu’l-kebîr ʿalâ metni’l-Mukniʿ (el-Muğnî içinde). thk. Dâru’l-Menâr. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1983.
• Erul, Bünyamin. “Zabt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/61-62. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Ferrâ el-Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesʿûd. et-Tehzîb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiʿî. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muʿavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Görmez, Mehmet. “Fıkhü’l-Hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/547-549. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Hâkim el-Kebîr, Ebû Ahmed Muhammed b. Muhammed. el-Esâmî ve’l-künâ. thk. Yûsuf b. Muhammed ed-Duhayl. 4 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, 1994.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Ali. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr ve câmiʿi’l-bihâr. thk. Abdülmünʿim Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Musannef”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/235-236. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Hattâb er-Ruaynî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-celîl li-şerhi Muhtasari’l-Halîl. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Hererî, Muhammed el-Emîn b. Abdillâh. Mürşidü zevi’l-hicâ ve’l-hâce ilâ Süneni İbn Mâce ve’l-kavlu’l-müktefâ ʿalâ süneni’l-Mustafâ. 26 Cilt. Beyrut - Cidde: Dâru’l-Minhâc - Dâru Tavkı’n-Necât, 2018.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muʿavvaz. 12 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muʿavvaz. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Bişrân, Ebü’l-Kâsım Abdülmelik b. Muhammed. el-Emâlî. thk. Ebû Abdirrahmân Âdil b. Yûsuf el-Azzâzî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1999.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerh ve’t-taʿdîl. thk. Abdurrahmân b. Yahya el-Muallimî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1952.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Abdullâh b. Dayfillâh er-Rahîlî. Riyad: Matbaʿatü Sefîr, 2001.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. Haydarâbâd: Matbaʿatü Dâireti’l-Meʿârifi’n-Nizâmiyye, 1327.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Fethu’l-mübîn bi-şerhi’l-Erbaʿîn. thk. Ahmed Câsim Muhammed vd. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2008.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhim Zâyed. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1992.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbü’s-Sikât. thk. Muhammed Abdürreşîd. 10 Cilt. Haydarâbâd: Meclisü Dâiretü’l-Meʿârif, 1983.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr. Tuhfetü’l-mevdûd bi-ahkâmi’l-mevlûd. thk. Abdülkâdir el-Arnaût. Dımaşk: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1971.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Yahyâ b. Maʿîn ve kitâbühû et-Târîh. thk. Ahmed Muhammed Nûrseyf. 4 Cilt. Mekke: İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1979.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhim. el-Bahru’r-râʾik şerhu Kenzi’d-dakâʾik. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Reslân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Hüseyin. Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Yâsir Kemâl - Ahmed Süleyman vd. 20 Cilt. Feyyum: Dâru’l-Felâh, 2016.
• İbn Saʿd, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakâtü’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmâil. el-Muhassas. thk. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî - Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1996.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed. Târîhu esmâʾi’s-sikât. thk. Subhî es-Sâmerrâî. Kuveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1984. ....