Yeşil Gece ve Gurbet Yavrum Romanları Örneğinde Safi İnanç, Cehalet ve İstismar Arasında Cumhuriyet Devri Türk Toplumunun Din Algısı

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 1, 157 - 181, 13.03.2023

Derya Kılıçkaya

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1264741

Öz

Osmanlı kimliğinden Türk kimliğine intikalin anlatıldığı romanlara Cumhuriyet ideolojisi hâkim olmuştur. Bu ideolojinin anlatılması ve büyük kitlelere aktarılması için ise bir ulus kurma süreci gerçekleşir. Kemalist bir edebiyat kanonu yaratılması yönünde pratik ve teorik çabalar gösterilir. Garplılaşma siyaseti doğrultusunda tavır alan romancıların, toplumsal hayatın bu yöndeki tebdili hususunda azami gayret gösterdikleri ise bilinen bir hakikattir. Bu tarz romanlar arasında gösterilebilecek Reşat Nuri Güntekin’in Yeşil Gece’si ile bu ideolojinin bir anlamda eleştirisi olan Aysel Özakın’ın Gurbet Yavrum’u arasında, din temasının işlenişi açısından bir benzerlik söz konusudur. Bu hakikati ilk defa dile getiren ise Selahattin Hilav’dır. O, 22 Ocak 1976’da Politika gazetesinde yazdığı bir yazıda bu hususa değinmiş ve iki roman arasındaki en büyük benzerliğin, ideolojik bir dünya içinde, benimsediği idealleri gerçekleştirmek isteyen bireyin dramı olduğunu belirtmiştir. Her iki romanda da ortak tema; bilime, düşünme gücüne, münakaşaya dayanmadan bellekte oluşturulup bir gruba, bir partiye, bir devlete benimsetilerek toplumda uygulanmaya konulmak istenen ve siyasal, tüzel, dinsel, felsefi düşünceler bütünü anlamına gelen ideolojidir. Ancak eserlerde ideolojinin, dinî düşünce yönü ön plana çıkarılmıştır. Bu bakımdan, 1928’de yayımlanan Yeşil Gece ile 1975’te basılan Gurbet Yavrum arasında, ideoloji açısından bir benzerlik oluşmaktadır. Bu bağlamda gerçekleştirilen bu çalışmada, metin tarama yöntemi kullanılarak eserlerdeki dinî tartışmalar belirlenmiş ve bahisler topluca değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din, İdeoloji, Reşat Nuri Güntekin, Aysel Özakın, Yeşil Gece, Gurbet Yavrum.

The Perception of Religion of Turkish Society in the Republican Era Between Pure Faith, Ignorance and Abuse in the Example of Yeşil Gece and Gurbet Yavrum Novels

Öz

In the novels about the transition from the Ottoman identity to the Turkish identity, the ideology of the Republic generally dominated. In order to explain this ideology and transfer it to large masses, a nation-building process has taken place. Practical and theoretical efforts were made to create a Kemalist literary canon. It is a well-known fact that the novelists, who took a stand in line with the politics of westernization, showed maximum effort to change the social life in this direction. There is a similarity between Reşat Nuri Güntekin's Yeşil Gece, which can be shown among such novels, and Aysel Özakın's Gurbet Yavrum, which criticizes this ideology in a way, in terms of the treatment of the theme of religion. Selahattin Hilav was the first to express this truth. He touched upon this issue in an article he wrote in the Journal of Politics on January 22, 1976, and stated that the greatest similarity between the two novels is the drama of an individual who wants to realize his ideals in an ideological world. The common theme in both novels; It is an ideology that means the whole of political, legal, religious and philosophical thoughts, which is formed in memory without relying on science, thinking power, or argument, and is intended to be adopted by a group, a party, a state, and put into practice in society. However, in the works, the religious thought aspect of the ideology was brought to the fore. In this respect, there is an ideological similarity between Yeşil Gece, published in 1928, and Gurbet Yavrum, published in 1975. In this study, which was carried out in this context, the religious discussions in the works were determined by using the text scanning method and the bets were evaluated collectively.

Anahtar Kelimeler

Religion, Ideology, Reşat Nuri Güntekin, Aysel Özakın Yeşil Gece, Gurbet Yavrum.

Kaynakça

• Akbaba, Ferhat. Reşat Nuri Güntekin’in Romanlarında Din Algısı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Arslan, Ahmet Duran. “Okurun Anlam Üretimindeki Rolünü Sorgulamak: Alımlama Estetiği Bağlamında Yeşil Gece”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 22/2 (2018), 14-26.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY, 2003.
• Ceritoğlu, Murat. “Necmettin Hacıeminoğlu Hoca’nın Fikir Dünyası”. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi 4/19 (Ocak-Şubat 2013), 69-76.
• Çavdar, Hatice. Din Eğitimi Açısından Kur’an’da Aydın Kişi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çıkla, Selçuk. Cumhuriyet Düşüncesinin Kökleşmesinde Yusuf Ziya Ortaç’ın Yapıtlarının Yeri ve Önemi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Çıkla, Selçuk. “İnkılap Edebiyatı”. Hece Aylık Edebiyat Dergisi 8/90-91-92 (2004), 435-441.
• Çıkla, Selçuk. “Türk Edebiyatında Kanon ve İnkılap Kanonu”. Muhafazakâr Düşünce 4/13-14 (2007), 25-46.
• Çıkla, Selçuk. “Edebî Kanon”, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. Erişim 3 Şubat 2023. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/edebi_kanon
• Çonoğlu, Salim. “Cumhuriyet Devri Türk Romanında Beden Yapısı, Bedensel Davranışlar ve Kişilik İlişkileri Üzerine Bir Çözümleme -Halide Edip Adıvar ‘Sinekli Bakkal’-Yakup Kadri Karosmanoğlu ‘Yaban’- Reşat Nuri Güntekin ‘Yeşil Gece’-“. Turkish Studies 6/4 (2011), 475-496.
• Duman, Mehmet Zeki.“Dini İnancın Ontolojik Dayanağı Olarak Ölüm Olgusu ve Ölümün Teolojik İzahı”. Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi 17/2 (2021), 81-100.
• Fethi Naci, “Aysel Özakın”. Yüz Yılın 100 Türk Romanı. ed. Ali Berktay. 556-558. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Günday, Rıfat. “Emile Zola'nın Gerçek ve Reşat Nuri Güntekin’in Yeşil Gece Adlı Romanlarında Rahip/Hoca ve Öğretmen Tipleri”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18 (2014), 115-134.
• Günday, Rıfat. “Zola’nın Gerçek ve Güntekin’in Yeşil Gece Adlı Romanlarında Dinin Çıkarlara Alet Edilmesi”. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 28 (2015), 35-50.
• Güntekin, Reşat Nuri. Yeşil Gece. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1976.
• Hilav, Selahattin. “Gurbet Yavrum: En Az Sözle, En Fazla Gerçeği Yakalamak”. Edebiyat Yazıları. ed. Selahattin Özpalabıyıklar. 221-223. İstanbul: YKY, 4. Basım, 2008.
• İzer, Özge. Aysel Özakın’ın Roman ve Hikâyelerinde Sosyal Meseleler. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kubbealtı Lugati. Erişim 3 Şubat 2023. http://lugatim.com
• Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2022.
• Okay, M. Orhan. Beşir Fuad İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti. İstanbul: Hareket Yayınları, 1969.
• Okay, M. Orhan. Mehmet Kaplan’dan Hatıralar Mektuplar. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2006.
• Özakın, Aysel. Gurbet Yavrum. İstanbul: E Yayınları, 1975.
• Özakın, Aysel. “Çağımızın Gerçekçiliği Üzerine”. Yarına Doğru 16 (1976), 3-7.
• Özdemir, Kamuran. Cumhuriyet Dönemi’nde Şapka Devrimi ve Tepkiler. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Özgün, Serdar. “Reşat Nuri Güntekin’in ‘Yeşil Gece’ Romanında İnkılâp Kanonu”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/53 (2017), 559-582.
• Öztürk, Yakup. “Millî Mücadele Romanlarında Bir Temsil Sorunu Olarak Yeşil Gece”. TYB Akademi 27 (2019), 129-152.
• Şahin, Yunus. “Bir Karşı-Metin Olarak Yeşil Gece”. International Journal Of Turkish Academic Studies (TURAS) 3/2 (2022), 51-67.
• Şeker, Bahattin. “Yeşil Gece ve Gerçek”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 23/1 (2006), 243-256.
• Şimşek, Yaşar. II. Meşrutiyet Dönemi Türk Romanında Dinler ve İnançlar (1908-1923). Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Timur, Kemal. 1872-1896 Yılları Arasındaki Türk Romanında Din Duygusu, Dinler ve İnançlar. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Timur, Kemal. Türk Romanında Dinler ve İnançlar. Ankara: Elips Yayınları, 2006.
• Timur, Kemal. “Tanzimat Dönemi Türk Romanında Din Duygusu ve İnançlar”, Turkish Studies 4/1-II (2009), 2089-2125.
• Türkeş, Ömer. “Güdük Bir Edebiyat Kanonu”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Kemalizm. ed. Tanıl Bora, Murat Gültekingil. 425-448. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Uğurlu, Seyit Battal- Demir, Selvi. “Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Tekke ve Zaviyeler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/24 (Kış 2013), 367-379.
• Yavaş, Gürkan. Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Din ve Din Adamı (1923-1950). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Yıldız, Sadettin. “Sürgün Mektuplarındaki Ziya Gökalp”. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi 4/19 (Ocak-Şubat 2013), 45-69.
• Youtube, “Öteki Sayfa Aysel İngham Bölüm 1-2”. Erişim 18 Şubat 2022. https://www.youtube.com/watch?v=LyfcRv1h3Kk https://www.youtube.com/watch?v=rf_9gzSdtSQ
• Youtube, “Aysel Özakın Karalama Defteri”. Erişim 18 Şubat 2022. https://www.youtube.com/watch?v=a5Aeyp0QUBo
• Yusoğlu, Nebahat. “Reşat Nuri Güntekin’in Eserlerinde İnanma İhtiyacı”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 6/2 (2019), 257-268.
• Yüce, Sefa. “Felsefi Düşüncenin Edebiyata Yansıması: Türk Edebiyatında Pozitivist ve Materyalist Anlayış”. Turkish Studies 7/1 (2012), 2155-2183.