İmam Şafii'nin Şiirlerinde Kuran'dan İktibas

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 1, 229 - 249, 13.03.2023

Mustafa Keskin

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1264751

Öz

Toplumsal kültürün ana unsurlarından biri olan din, insanları etkilemesi bakımından diğer sosyolojik unsurlardan daha büyük bir öneme sahiptir olmuştur. Bu kapsamda İslam kültür tarihinde toplumsal ilişkiler ve ahlaki değerleri konu edinen edebi eserlerde, kutsal metinlere başvurularak insanlar etkilenmeye çalışılmıştır. Bu noktada başta Arap edebiyatı alanında çalışmalar yapan edebiyatçılar olmak üzere birçok ilim erbabı Kur'an'dan faydalanmaya gayret etmişlerdir. Söz gelimi farklı münasebetlerle dile getirdiği şiirlerde birçok edebi sanat uygulamalarını ortaya koyan İmam Şafii de Kur'an’dan iktibas sanatına başvurmuş önemli simalardan biridir. Hicrî II. asırda Arap edebiyatı alanında önemli bir yere sahip olan İmam Şafii’nin şiirlerindeki Kur'an’dan iktibas konusunu merkeze alan bu çalışma, ilgili şiirlerdeki bedi ilminin muhassinat-ı lafzî sanatları arasında yer alan Kur’an’dan İktibas sanatına dairdir. Böylece makalede önce büyük müctehid eş-Şafii’nin hayatına ilişkin kısa bir girişle başlanmış, iktibas kavramının lügat ve ıstılah anlamı verilerek kısımları ve Arap edebiyatındaki öneminin açıklanmasıyla devam edilmiştir. Daha sonra İmam Şafii’nin şiirlerinde söz konusu edebi sanat tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda eş-Şafii’nin şiirlerinde Kur’an’dan iktibasların yapıldığı kısımlar tespit edilmiştir. Bu çerçevede iktibasın yer aldığı şiirlerden örnekler verilerek bu iktibasların hangi sure ve ayetlerden yapıldığı belirlenmiş ve söz konusu beyitlerin işaret ettiği anlam-lar ortaya konulmaya gayret edilmiştir. Bununla beraber Şafii şiirlerinde iktibas ile bağlantılı “akd ve telmih” gibi bazı edebi sanatlara da başvurulduğu ve bu sanatların icra edildiği beyitlerden de örnekler verilerek izah edilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Bedî, Kur’an, Şafii, şiiri, İktibas, Akd, Telmih

Quotation from the Qur'an in Imam Shafii's Poems

Öz

Religion, one of the main elements of social culture, has a greater importance than other sociological elements in terms of affecting people. In this context, it has been tried to influence people by referring to sacred texts in literary works that deal with social relations and moral values in the history of Islamic culture. In this respect, many scholars, especially those who work in the field of Arabic literature, have tried to benefit from the Qur'an. Imam Shafii, who revealed many literary art practices with his poems on different occasions, is one of the important figures who applied to the art of quoting from the Qur'an. This study, which focuses on the subject of quotation from the Qur'an in Shafii poems, is about the art of Quoting from the Qur'an, which is among the muhassinat-i lafzî arts of the science of bedi, which takes place in the poems of Imam Shafii, who has an important place in the Arabic literature of the 2nd century hijri. The article started with a short introduction to Shafii's life and continued with the explanation of how much the concept of quotation was divided by giving the meaning of lexicon and terminology and its importance in Arabic literature. Later, the literary art in question in Imam Shafii's poems was tried to be determined. In this context, the places where quotations from the Qur'an were made in Shafii's poems were determined. By giving examples from the poems in which the quotation is included, it has been determined from which suras and verses these quotations are made, and the meanings of the couplets in question have been tried to be revealed. In addition, it has been determined that some literary arts such as “akd and reference” related to quotations are also used in Shafii poems, and it has been tried to be explained by giving examples from the couplets in which these arts are performed.

Anahtar Kelimeler

Bedî, Qur’an, Şhafii poem, Quotation, Akd, Reference

Kaynakça

• Afğânî, Said. fî Usûli’n-Nahv. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1987.
• Akbaş, Fatih. Arapça Blagat. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2017.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tevâli’t tesis li Me‘âli Muhammed b. İdris, thk. Ebü’l Feda Abdullah el-Kadî, Beyrut: Dâru’l kutubi’l İlmiyye, 1406-1986.
• Beyhaki, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Menâkibü’ş-Şâfii. thk. Seyyid Ahmed Sekar, Kahire: Dâru’t Turâs, 1390/1970.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t Tenzîl ve Esrârü’t Tevil, İstanbul: Dersaadet Basım Dağıtım, ts.
• Bulut, Ali. Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VII (2007), sayı:4 s. 256.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Bağdâdî. Muʿcemü’l-büldân ve Muʿcemü’l-üdebâʾ. thk. İhsan Abbas, Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslamî, 1993.
• Hâşimî, Seyyid Ahmed. Beyrut: el-Mektebetu’l Asriyye, ts.
• İlhan Soylu, XIII-XV. Yüzyıl Divan Şiirinde Ayet Ve Hadis Kullanımı, (İktibas ve Telmih), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Malatya- 2021.
• Muhammed Ahmed, Ksım- Muhyeddin Dib. Ulûmu’l Belaga. Trablus: el-Muessesetu’l Hadis lil’l-kitab, ts.
• Râzî, Ebû Hâtim Muhammed b. İdrîs b. Münzir. Âdâbü’ş Şafii ve Menâkibuhu. thk. Muhammed b. Ali es-Savmaî, b.y.: Silsiletu Kurretu’l-Uyûn, ts.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t Tefâsir. Beyrut: Dâru’l Fikr, 1420/2000.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Tefsirü’l Celâleyn. Beyrut: Dâru’l kutubi’l ilmiyye,1416/1996.
• Şafii, Muhammed b. İdris. Divanü’l İmam eş-Şafii. thk. Mucahit Mustafa Behcet, Dımaşk: Dâru’l Kalem,1320/1999.
• Şafii, Muhammed b. İdris. Divânu’l-İmam eş-Şafii, el-Cevheru-Nefis fi Şi‘ri’l İmam Muhammed b. İdris. thk. Muhammed İbrahim Selîm, Kahire: Mektebetu İbn Sina, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. Mahmud Muhammed Şakir-Ahmed Muhammed Şakir, Kahire: Mektebetu İbn Teymiye, ts.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Muhtasarü’l-Me‘ânî. İstanbul: Üçler Matbaası,1977.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Mevsu’atu Keşşâf Istılahâti’l funûn ve’l Ulûm. thk. Ali Dehrûc, Beyrut: Mektebetu Lübnân,1996.
• Tekin, Ahmet–Lewend Ali, Şâfiî’nin Şiirlerinde Lafzi Güzelleştiren Sanatlar, BÜİFD, sayi: 12, 2018/2, ss. 301-322.
• Uceylî, Süleyman b. Ömer. el-Futûhâtü’l İlâhiyye, Haşiyetü tefsiri’l-Celâleyn. Beyrut: Dârul kutubil ilmiyye,1416/1996.
• Vâhidî, Ebu’l Hasan Ali b. Ahmed. Esbâbü Nüzulü’l Kur’an. thk. Kemal Besyunî, Beyrut: Dâru’l kutubi’l İlmiyye,1411/1991.