THE RELATIONS OF THE RASHID CALIPHS WITH TRADE AND THEIR CONTRIBUTIONS TO COMMERCIAL LIFE

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 2, 41 - 69, 29.11.2023

Nihat Baykıran

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1411014

Öz

RAŞİD HALİFELERİN TİCARETLE İLİŞKİLERİ VE TİCARİ HAYATA KATKILARI

Öz

Hz. Muhammed’in (s) vefatından sonra İslam dünyasının yöneticileri olan Râşid Halifelerden Hz. Ali hariç diğer üçü göreve gelmeden önce ticaretle uğraşmışlardı. Bundan dolayı elde ettikleri tecrübeler, yönetimleri sırasında onlara bir avantaj sağlamıştı. Hlifelerin tüccarlar ve ticaretle ilgili söylemleri, uşûr gibi yeni uygulamalarda bulunmaları ve ticaret tecrübesi olanları istişare heyetlerinde bulundurup bu konularda yardım almaları ticaretin gelişmesine zemin hazırlamıştı. Bu dönemde Sâsânî ve Bizans hâkimiyetindeki bazı ticari bölgeler fethedilmiş, hilafetin merkezi Medine başta olmak üzere Hicaz’a birçok ürün dışarıdan gelmiştir. Bunun yanında ticaret yollarında sağlanan kolaylıklar ve oluşturulan yeni kanallar dönemin kara ve deniz ticaretinin gelişmesine yardımcı olmuştur.
Ribâ, karaborsacılık ve değeri düşük dirhemlerin kullanılması gibi birçok adaletsiz uygulamanın önüne geçilmesi amacıyla pazarlar halifeler ve görevliler tarafından sıklıkla denetlenmiştir. Böylece haksız kazanca sebep olan girişimlerin engellenmesi için çeşitli tedbirler alınmıştır. Tüm bunlar İslâm toplumunun refahını artırmaya katkı sağlamıştır. Nitekim bu sayede Hz. Osman başta olmak üzere büyük servet elde edenler olmuştur. Mezkûr dönemde varlık sahipleri zamanla daha çok gelir getirmesi sebebiyle arazi ve gayrimenkul alım satımına yönelmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Ticaret, Râşid Halifeler, Pazar, Fiyat, Uşûr, Servet.

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Himâm b. Nâfi' el-Humeyrî. el-Musannef, 11 Cilt., thk. Habîbu’r-Rahmân, Beyrut: Meclisu’l-İlmî-el-Hindi, el-Mektebetü’l-İslâmî- Beyrut, 1983.
• Ali, Cevad. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm, 20 Cilt, b.y., Dârü’s-Sâkî, 2001.
• Arslantaş, Nuh. İslâm Tarihi ve Medeniyeti (Emevîler) İstanbul: Siyer Yayınları, 2018.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbu’l-eşrâf, 14 Cilt. thk. Süheyl Zekkâr, Riyâd Ziriklî, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr el-Beyhakî Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm b. Muğîre. Sahîhu’l-Buhârî, 9 Cilt, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır, b.y., Dârü Tavku’n-Necât, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm b. Muğîre. Târîhu’l-kebîr, 8 Cilt, Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, t.y.
• Cengiz Kallek. Sosyal Servet: İslâm’da Yönetim-Piyasa İlişkisi, İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Diyârbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs, 2 Cilt, Beyrut: Dârü Sâdır, t.y.
• Ebû Hilâl Askerî, el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Evâil, 1 Cilt, Tantâ: Dârü’l-Beşîr, 1987.
• Ebû Tâlib Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atıyye el-Hârisî. Kûtü’l-kulûb fî muâmeleti’l-mahbûb ve vasfi tarîki’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhîd, 2 Cilt, thk. Âsım İbrahim el-Keyâlî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm el-Herevî. Kitâbü’l-Emvâl, 1 Cilt, thk. Halîl Muhammed Hurâs, Beyrut: Dârü’l-Fikr, t.y.
• Ebû Yûsuf, Yaʻkûb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. Kitâbü’l-Harâc, 1 Cilt, thk. Taha Abdurraûf Sa‘d, Sa‘d Hesen Muhammed, Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, t.y.
• ed-Dûrî, Abdülaziz. İlk Dönem İslâm Tarihi, çev. Hayrettin Yücesoy, İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
• Efgânî, Muhammed Saîd b. Muhammed b. Ahmed. Esvâku’l-Arab fi’l-câhiliyyeti ve’l-İslâm, b.y., y.y., t.y.
• el-Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî, 25 Cilt, Beyrut: Dârü İhyâi't-Türasi'l-Arabi, t.y.
• el-Cev‘anî, Muhammed Necîb Hamâdî. Davâbitü’t-ticâre fi’l-iktisâdi’l-İslâmî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• el-Emîn, Muâz Osman Sâlih. Ahvâlü’l-iktisâdiyye fî ahdi’r-Rasûl, Câmi‘atü Hartûm, 2003.
• el-Fesevi, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. Süfyân b. Cüvvân (Cüvân). el-Ma‘rife ve’t-târîh, 3 Cilt, thk. Ekrem Ziyâ Ömerî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• el-Kavâsimî, Sehr Yûsuf. et-Ticâre ve Devletü’l-hilâfe fî sadri’l-İslâm, Nablus-Filistin: Câmi‘atü’n-Necâhu’l-Vataniyye, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• el-Keşşî, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr. el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd, 1 Cilt, thk. Subhî el-Bedrî, Mahmûd Muhammed Halîl, Kâhire: Mektebetü’s-Sünne, 1988.
• en-Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb, 33 Cilt, Kâhire: Dârü’l-Kütüb, 2002.
• er-Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. Muhâdarâtü’l-üdebâ, 2 Cilt, Beyrut: Şirketü Gârü’l-Erkâm b. Ebî’l-Erkâm, 1999.
• Ezrâkî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdullah. Ahbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-âsâr, 2 Cilt, thk. Rüşdî es-Sâlih Melhese, Beyrut: Dârü’l-Endülüs, t.y.
• Fayda, Mustafa. Hulefâ-i Râşidîn (Devri Dört Halife Dönemi), İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2019.
• Gazzâlî et-Tûsî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâü ‘ulûmi’d-dîn, 4 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, t.y.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi, 2 Cilt, çev. Salih Tuğ, İstanbul: İrfan Yayımcılık ve Ticaret, 2001.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Fakîh ve’l- mütefakkih, 2 Cilt, thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Yûsuf, Suûdiyye: Dârü İbnü’l-Cevzî, 2000.
• Hâtib eş-Şirbînî. Muğni’l-Muhtâc, 20 Cilt, çev. Soner Duman, İstanbul: Miraç Yayınları, 2017.
• Hellâl, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed. el-Has ‘ale’t-ticâre ve’s-sınâ’a ve’l-‘amel, 1 Cilt, Riyâd: Dârü’l-Âsime, 1986.
• Hodgson, G. S.. İslâm’ın Serüveni, çev. Berkay Ersöz, Ankara: Phoenix Yayınevi, 2017.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdülber b. Âsım. el-İstîʻâb fî maʻrifeti’l-ashâb, 4 Cilt, thk. Ali Muhammed Bicâvî, Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdülber b. Âsım. el-İstizkâr, 9 Cilt, thk. Salim Muhammed Atâ, Muhammed Ali Muavvez, Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Abdülhakem, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah, Fütûhu Mısr ve’l-Mağrib, 1 Cilt, b.y., Mektebetü’s-Sekâfe, 1994.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endülüsî. el-İkdü’l-ferîd, 8 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Sikâtüddîn Ali b. Hasan b. Hibetullah. Târîhu Medîneti Dımaşk, 80 Cilt, thk. Muhibbüddin Ebi Saîd Amr b. Garâme el-Amrî, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed İbrâhîm el-Absî. el-Musannef fi'l-ehâdîs ve'l-âsâr, 7 Cilt, thk. Kemâl Yûsuf el-Hût, Riyâd: Mektebetü’l-Reşd, 1988.
• İbn Ebî’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî. Islâhü’l-mâl, 1 Cilt, thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Beyrut: Müessesetü’l-Kütüb es-Sekâfiyye, 1993.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fâdl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-Metâlibü’l-‘âliye bizevâidi'l-mesânîdi's-semâniye, 19 Cilt, thk. Sa‘d b. Nâsır b. Abdülaziz, Suudi Arabistan: Dârü’l-Âsime, Dârü’l-Gays, 1998.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fâdl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi's-sahâbe, 8 Cilt, thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvaz, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Fezâilu’s-sahâbe, 2 Cilt, thk. Vasiyyullah Muhammed Abbas, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. el-Muhallâ bi’l-âsâr, 12 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Fikr, t.y.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sîretü’n-nebeviyye ve Ahbârü’l-hulefâ, 2 Cilt, thk., el-Hâfız es-Seyyid Azîz Bek ve alimlerden bir grup, Beyrut: el- Kütüb es-Sekâfiyye, 1996.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye, 2 Cilt, thk. Mustafâ es-Sekkâ, İbrahim Ebyârî, Abdülhafız eş-Şelbî, Mısır: Şirketü Mektebe ve Matbaa Mustafâ el-Babî el-Halebî ve Evlâduhu, 1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye, 21 Cilt, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, b.y., Dârü’l-Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1997.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. Müsnedü’l-Fârûk Emîri’l-mü‘minîn Ebî Hafs Ömer b. el-Hattâb ve akvâlühû ‘alâ ebvâbi’l-ilmi, 2 Cilt, thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî, el- Mansûre: Dâru’l-Vefâ, 1992.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim Dîneverî. el-Maʻârif, 1 Cilt, thk. Servet Ukkâşe, Kâhire: Heyetü’l-Mısriyye, 1992.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim Dîneverî. Uyûnü’l-ahbâr, 4 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn el-Mürrî. Târîhu İbn Maîn (Rivâyetu’d-Dûrî), 4 Cilt, thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf, Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l-Arab, 15 Cilt, Beyrut: Dârü Sâdır, 2001.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Endelüsî. el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-ta‘lîl fî mesâili’l-müstahrece, 20 Cilt, thk. Muhammed Hacî ve başkaları, Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Endelüsî. el-Mukaddimâtü’l-mümehhidât, 3 Cilt, Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d. et-Tabakâtü’l-kübrâ, 8 Cilt, thk. İhsan Abbâs, Beyrut: Dârü Sâdır, 1968.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d. et-Tabakâtü’l-kübrâ, (Beşinci tabaka), 2 Cilt, thk. Muhammed b. Sâmil es-Sülmâ, Tâif: Mektebtü’s-Sıddîk, 1993.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe b. Ubeyde en-Numeyrî. Târîhu’l-Medîne, thk. Fehim Muhammed Şeltût, Cidde: Habîb Mahmud Ahmed, 1979.
• İbn Zenceveyh, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled el-Horasânî. Kitâbu’l-Emvâl, thk., Şakir Zib Feyyâz, Suudi Arabistan: Merkezü’l-Melik Feysal li’l-Buhûs Câmi‘atü Melik, 1986.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddîn Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kâmil fî’t-târîh, 10 Cilt, thk. Ömer Abdüsselâm, Beyrut: Dârü’l-Kütüb, 1997.
• İbnü’l-Fakîh, Ebû Abdillâh Bekr Ahmed b. Muhammed. Kitâbü’l-Büldân, 1 Cilt, thk. Yûsuf Hâdî, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1996.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Fethu’l-kadîr, 10 Cilt, b.y., Dârü’l-Fikr, t.y.
• İbrâhîm Muhammed, Kutub. es-Siyâsetü’l-mâliyye li Osmân b. Affân, el-Heyetü’l-Mısrıyyetü’l-Amme, 1986.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr. et-Terâtîbü’l-idâriyye ve’l-amâlât ve’s-sinâat ve’l-metâcir ve’l-hâletü’l-ilmiyye…(Hz. Peygamber’in Yönetimi), 2 Cilt, çev. Ahmet Özel, İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir. el-Müdevvene, 4 Cilt, b.y., Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir. el-Muvatta bi rivâyeti Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî, 1 Cilt, thk. Abdulvehhâb Abdullatîf, b.y., Mektebetü’l-İlmiyye, t.y.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhı mezhebi’l-imâm eş-Şâfiî, 19 Cilt, thk. Ali Muhammed Muavvaz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mesʻûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin, Mürûcü’z-zeheb ve meʻâdinü’l-cevher, 4 Cilt, thk. Es‘ad Dâğir, Kum: Dârü’l-Hicre, 1988.
• Muhibbüddin et-Taberî, Ebü’l Abbâs Ahmed b. Abdullah. er-Riyâdu’n-nadire fî menâkıbi’l-‘aşere, 4 Cilt, b.y., Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y. Özbakır, Mustafa. Dört Halife Döneminde Ekonomik Yapı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, SBE., Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Özel, Ahmet. “Harbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1997).
• Sallâbî, Ali Muhammed. Muâviye b. Ebî Süfyân-Şahsiyyetuhu ve Asruhu, 1 Cilt, Mısır: Dâru’l-Endülüs, 2008.
• Semhûdî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Abdillâh b. Ahmed. Vefâü’l-vefâ bi-ahbâri dâri’l-Mustafâ, 4 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût, 30 Cilt, Beyrut: Dârü’l Ma‘rife, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. Şerhu’s-siyeri’l-kebîr. b.y., eş-Şeriketu’ş-Şerkiyye, 1971.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. Hz. Osman dönemindeki Ekonomik Krizin Garnizon Kentlere Etkisi, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 2, say. 3, 2003.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen. el-Kesb. 1 Cilt, thk. Süheyl Zekkâr, Dımaşk: y.y., 1980.
• Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr. Târîhü’t-Taberî: Târîhü’r-Rusül ve’l-Mülûk, 11 Cilt, Beyrut: Dârü’t-Türâs, 1967.
• Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr. Tehzîbü’l-âsâr ve tafsîlü’s-sâbit an Rasûlillâhi mine’l-ahbâr, 2 Cilt, thk. Mahmûd Muhammed Şâkir, Kahire: Matbbaatu Medeni, t.y.
• Takkûş, Muhammed Suheyl. Târîhu’l-Hulefâ-i Râşidîn, el-fütûhât ve’l-incâzâtu’s-siyâsiyye, 1 Cilt, b.y., Dârü’n-Nefâis, 2003.
• Umerî, Ekrem Ziya. Asru'l-hilâfeti'r-râşide, b.y., Mektebetü’l-Obeikân, t.y.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Fütûhu’ş-Şâm, 2 Cilt, b.y., Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Vekîʻ, Ebû Bekr Muhammed b. Halef b. Hayyân. Ahbârü’l-kudât, 4 Cilt, thk. Abdülaziz Mustafa, Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyye, 1947.
• Will–Durant. Kıssatu’l-hadâre, 42 Cilt, çev. Zekî Necîp Mahmûd ve başkaları, Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1988.
• Yâkût Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh Hamevî. Muʻcemü’l-büldân, 7 Cilt, Beyrut: Dârü Sâdır, 1995.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Müntekâ min minhâci’l-i‘tidâl fî nakzi kelâmi ehli’r-rafzi ve’l-i‘tizâl, 1 Cilt, thk. Muhibbuddîn el-Hatîb, b.y., y.y., t.y.