AN EXAMINATION OF THE USE OF SYMBOL IN THE TEACHING OF THE SCIENCE OF RECITATION

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 1, 249 - 276, 09.03.2024

Selim Çakıroğlu

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1449540

Öz

The recitations inherited from the Prophet Muhammad to his companions have evolved over time to become a branch of knowledge along with the works written later. From the early periods of recitation education, recitation practice has been fundamental, and works related to the field have also been utilized. In both past and present recitation education, the methods of recitation and memorization are emphasized, and instruction is carried out by learning from a proficient teacher. Written works on recitations assist in the systematic and comprehensive study of this field. When we look at the primary works used in recitation education, we can see that the use of symbols, especially related to the imams, holds a significant place. Hence, the use of symbols in the science of recitations stands out as distinct from other sciences within the Islamic scholarly tradition. In this research, symbols used in recitation education are examined within the context of foundational works. Firstly, after evaluating the historical process of recitation education in general, the various methods developed within recitation education are discussed, and the utilization of symbols in the works central to this education is investigated. The presentation of symbols used in recitation education is approached holistically by determining how these symbols are integrated into the works used in recitation education, whether there are any unique applications present or not. Therefore, a systematic presentation of the symbols used in recitation education is made in order to contribute to a comprehensive understanding of the topic. Descriptive methods are employed in the research to examine the symbols used in recitation education through the works at-Taysîr, Ḥirz al-Amānī, Tayyiba al-nashr and Zubda al-‘Irfan, revealing similarities and differences in symbols among these books. It is concluded that the use of symbols in the science of recitations began with al-Shatibî and diversified with Ibn al Jazari. Though there are similar symbols, different symbols are also utilized, indicating a transition from letter and word symbols related to the imams to those associated with concepts used in education over time. The use of symbols is prevalent in works on authentic recitations used in recitation education, as well as in some works discussing shaz qira'ats.

Anahtar Kelimeler

Qirā’āt, Education of Qirā’āt, Qirā’āt Methods, Didactic Poems, Symbols.

KIRAAT İLMİ TEDRİSATINDA RUMUZ KULLANIMINA DAİR BİR İNCELEME

Öz

Hz. Peygamber’den ashâba tevarüs eden kıraatler, zaman içerisinde telif edilen eserlerle birlikte bir ilim dalı haline gelmiştir. Kıraat eğitiminde ilk dönemden itibaren müşafehe esas olup alana dair eserlerden de istifade edilmiştir. Zira geçmiş ve günümüz kıraat eğitiminde arz ve semâ usûlü merkeze alınır ve mahir bir hocadan ahz ederek tedrisat gerçekleştirilir. Kıraatlere dair yazılmış eserler ise bu ilmin sistematik ve müdellel bir şekilde alınmasına yardımcı olur. Kıraat tedrisatında esas alınan eserlere baktığımızda özellikle imamlarla ilgili rumuz kullanımının önemli bir yere sahip olduğunu görmekteyiz. Bu açıdan kıraat ilminde rumuz kullanımının İslâm ilim geleneği içindeki diğer ilimlerden farklılık arzettiği dikkat çekmektedir. Bu araştırmada kıraat tedrisatında kullanılan rumuzlar temel eserler bağlamında incelenmiştir. Burada öncelikle kıraat eğitiminin tarihi süreci genel olarak değerlendirildikten sonra, kıraat tedrisatı kapsamında oluşan tariklere temas edilmiş, bu eğitimde esas alınan eserler ile bu eserlerde rumuz kullanımının nasıl gerçekleştiği araştırılmıştır. Kıraat tedrisatında kullanılan eserlerde bu rumuzların nasıl yer aldığı, farklı bir uygulamanın olup olmadığı tespit edilerek rumuzlar bir bütün halinde ele alınmıştır. Böylece kıraat tedrisatında kullanılan rumuzlara dair derli toplu bir sunum yapılarak konunun bütüncül bir şekilde anlaşılmasına katkı sağlanmıştır. Araştırmada betimleyici bir yöntem kullanılarak konu kıraat eğitiminde takip edilen et-Teysîr, Ḥırzü’l-emânî/Şâtıbiyye, Tayyibetü’n-Neşr ve Zübdetü’l-irfan üzerinden incelenmiş, bu kitaplar arasındaki rumuz benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koyulmuştur. Burada kıraat ilminde rumuz kullanımının Şâtıbî ile başladığı ve İbnü’l-Cezerî ile çeşitlendiği; benzer rumuzlar olmakla birlikte farklı rumuzların da kulanıldığı, başlangıçta imamlarla ilgili oluşturulan harf ve kelime rumuzlarının zaman içinde tedrisatta kullanılan kavramlarla ilgili de oluşturulduğu sonucuna varılmıştır. Rumuz kullanımı kıraat tedrisatında kullanılan ve sahih kıraatler üzerine yazılan eserlerde yoğun olarak kullanıldığı gibi kimi şaz kıraate dair eserlerde de söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Kıraat eğitimi, Kıraat Metotları, Manzume, Rumuz.

Kaynakça

• Ağırbaş, Abdulhekim. Kırâat Eğitim-Öğretim Geleneği ve Günümüzdeki Uygulamaları (Türkiye-Suudî Arabistan-Mısır Örneği). Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Ağırbaş, Abdulhekim. “Hz. Peygamber Döneminde Kur’an/Kırâat Eğitim-Öğretimi”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 1 (Aralık 2021), 83-117.
• Akaslan, Yaşar. “Bir İlm-i Kırâat Klasiği: Tayyibetü'n-Neşr Fi'l-kırââti’l-‘Aşr”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 17/3 (2017), 277-310.
• Akaslan, Yaşar. “Türkiye’de Kıraat İlmi Eğitim-Öğretimi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2 (Aralık 2018), 1081-1107. https://doi.org/10.18505/cuid.439689
• Akaslan, Yaşar. Kırâat İlminde Didaktik Şiirler. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2019.
• Akaslan, Yaşar. “Didaktik Manzûmeler Vasıtasıyla Tecvîd Öğretimi”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 34 (2020), 259-260.
• Akaslan, Yaşar. Tayyibetü'n-Neşr Şerhlerine Dair Bir İnceleme (Mûsâ Cârullah Örneği). Doktora Tezi. Samsun: OMÜSBE, 2017.
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Kıraat İlminde Tahrîrât Meselesi”, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 6, sy. 2, 2018.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Hâmid b. Abdülfettâh el-Paluvî Hayatı, İlmî Şahsiyeti, Eserleri ve "Zübdetü'l-İrfân" Adlı Eserinin Metodolojik Tanıtımı ve Tahkiki. Doktora Tezi. İstanbul: MÜSBE, 1999.
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Harput Ulemasından Hâmid b. Abdülfettâh el-Paluvî ve Zübdetü’l-İrfân Adlı Eseri”, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu, Elazığ 14-16 Mayıs 2015. 444-445.
• Alemdar, Yusuf. “Başlangıç Düzeyinden Uzmanlık Seviyesine Kadar Bütüncül Bir Kur'an Eğitim(i) Kurumu: Daru’l-Kurra Müessesesi”. Çeşitli Yönleriyle Hafızlık Eğitimi, ed. Hatice Aynur Şahin. İstanbul: Dem Yayınları, 2021, 307-363.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1999, 20/554.
• Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2014.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2022, 25/425-432
• Bostan, Osman. Ahmed er-Rüşdî ve Mürşidü't-Talebe Adlı Eserinin Kıraat ilmi Açısından Tahlili, Doktora Tezi, Samsun: OMÜSBE, 2021.
• Ceyhan, Semih. “Remiz” TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2007, 34/559.
• Çetin, Abdurrahman. “et-Teysîr”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2012, 41/57.
• Çetin, Abdurrahman. “Şâtıbî, Kāsım b. Fîrruh”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010, 38/376-377.
• Çollak, Fatih. “eş-Şâtıbiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010, 38/377.
• Çollak, Fatih. Kırâat ilminde İmâm Şâtıbî ve eş-Şâtıbiyye. Doktora Tezi. İstanbul: MÜSBE, 1991.
• Ebû Amr ed-Dânî. Kitâbü't-Teysîr fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-'Arabî, 1984.
• Durmuş, İsmail. “Remiz”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2007, 34/556-558.
• Ebû Bekr İbn Mücâhid, Kitâbü’s-Sebʿa fi’l-ḳırâʾât, thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, 1972.
• Ebû Şâme el-Makdisî, İbrâzü’l-meʿânî min Ḥırzi’l-emânî fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ, thk. İbrâhim Atve İvaz. Kahire: Dâru’l-Kütübil-İlmiyye, 1981.
• Eroğlu, Ali. “İbn Mihrân en-Nîsâbûrî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1999, 20/199-200.
• İbnü’l-Cezerî. Müncidü’l-muḳriʾîn ve mürşidü’ṭ-ṭâlibîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Cezerî. Ṭayyibetü’n-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr, zabt ve tsh. Muhammed Temîm ez-Züʿbî. Dımeşk: Dâru’l-Ğavsânî, 2012.
• İbnü’l-Cezerî. ed-Dürretü’l-Mudıyye. thk. Muhammed Temîm ez-Zuʿbî. Medîne: Mektebetü’l-Hüdâ, 1993.
• İbnü’l-Kāsıh. Sirâcü’l-ḳāriʾi’l-mübtedî ve teẕkârü’l-muḳriʾi’l-müntehî. zabt-tsh. Muhammed Abdülkadir Şâhin. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Kāsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî. Ḥırzü’l-emânî ve vechü’t-tehânî (eş-Şâṭıbiyye), thk. Ali b. Said el-Ğâmid el-Mekkî. Beyrût: Şeriketü Dâri'l-beşâiri'l-İslâmiyye, 1983.
• Pilgir, Eren. “Ḥirzu’l-Emānī’nin Kıraat Tedrisatındaki Serencamı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62/1 (2021).
• Pilgir, Eren. Kıraat Edebiyatında ve Tedrisatında Manzum Eser Geleneği: Hırzu'l-Emânî Örneği, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: MÜSBE, 2020.
• es-Sehâvî Ali b. Muhammed Ebi’l-Hasan. Fethü’l-vasîd fî şerhi’l-kasîd, thk. Muhammed İdrîs Tâhirî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, ts..
• Sütşurup, İhsan. “İbnü'l-Kabâkıbî'nin Mecma'u's-Sürûr ve Matla'u'ş-Şümûs ve'l-Büdûr Adlı Eseri”, Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi III/1 (2019), 48-67.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Hicri Asra Kadar Kıraat İlminin Ta’limi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Tetik, Necati. “Kıraât Tedrisinde Rumuzât”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED) 11 (1993), 425-431.
• Türkmen, Kübra. İbnü'l-Cezerî ve ed-Dürretü'l-Mudiyye Adlı Eseri, Yüksek Lisans Tezi, (İstanbul: MÜSBE, 2019).
• Uzun, Mustafa İsmet. “Ebced”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. 10/68-70.
• Yakıt, İsmail. Türk İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1992.
• Yüksel, Ali Osman. İbn Cezerî Teyyibetü’n-Neşr. İstanbul: İfav Yayınları, 2012.
• ez-Zebîdî, Afîfüddîn Osman. el-Îdâh alâ Metni’d-Dürre. thk. Abdürrezzak Ali b. İbrahim Mûsâ. Tanta: Dâru’z-Ziyâ, 2003.