Arap Dilinde Deve Temalı Kelimelerde Anlam Genişlemesi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 39, 75 - 94, 30.11.2024

Emrullah Tanır

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1512813

Öz

Bu araştırma, Arap dilinde deveye ait kelimelerdeki anlam genişlemesini incelemeyi ve dilsel değişimi vurgulamayı amaçlamaktadır. Klasik ve modern kaynaklardan derlenen kelimelerin detaylı bir incelemesi yapılmış, kelimelerin kökenleri ve kullanım alanlarına odaklanılarak bir veri seti oluşturulmuştur. Araştırmada, deveye ait kelimelerin farklı bağlamlarda nasıl kullanıldığı, hangi ek anlamlar kazandığı ve bu anlam değişimlerinin hangi sosyo-kültürel etkenlerden kaynaklandığı sorgulanmıştır. Ayrıca, bu kelimelerin günümüz kullanımındaki anlam farklılıkları da değerlendirilmiştir.
Bu tür araştırmalar, dilbilim ve kültürel çalışmaların kesişiminde yer alarak Arap toplumunun dilsel ve kültürel evrimini anlamamıza yardımcı olabilir. Deveye atfedilen kelimelerin anlam gelişimini incelemek sadece dilin içsel dinamiklerini değil, aynı zamanda dilin toplumla nasıl etkileşimde bulunduğunu ve kültürel değerleri nasıl yansıttığını da ortaya koyabilir. Bu bağlamda, deveye ait kelimelerin anlam genişlemesi olgusunun kavranması için daha fazla araştırma yapılması ve bu sayede Arap dili ve kültürü üzerine yapılan çalışmaların kapsamının genişletilmesi önem taşımaktadır.
Bu çalışmanın, dilbilim alanında yeni ufuklar açması ve Arap dili disiplininin mevcut bilgi birikimine değerli bir katkı sunması beklenmektedir. Arap dilindeki kelimelerin zaman içerisindeki anlam değişikliklerini anlamak, dilin yaşayan bir organizma gibi nasıl evrildiğini ve kültürel dinamiklerle nasıl şekillendiğini gözler önüne serer. Bu nedenle, bu tür araştırmalar, dilin sosyal ve kültürel bağlamda nasıl bir rol oynadığını daha iyi anlamamıza yardımcı olacağına inanıyoruz. Arap dilinde deveye atfedilen kelimelerin anlam bilim açısından incelenmesi, dilin sadece bir iletişim aracı olmadığını, aynı zamanda toplumun değerlerini, inançlarını ve tarihini yansıtan bir ayna olduğunu ortaya koyacaktır. Bu bağlamda, araştırmanın sonuçları, dilbilim ve kültürel çalışmalar alanında önemli bir kaynak teşkil edecek ve Arap dili üzerine yapılan bilimsel tartışmalara zenginlik katacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Etimoloji, Kültür-Dil İlişkisi, Anlam Genişlemesi, Deve.

A Study on the Semantic Extensions in Arabic Vocabulary on Camels

Öz

This study aims to delve into the evolving meanings of Arabic camel-related words, emphasizing shifts in language. Conducting a thorough analysis of classical and modern sources, it explores their etymology and usage, assembling a comprehensive dataset. The research investigates how these words vary in meaning across different contexts and acquire additional connotations influenced by socio-cultural factors. It also assesses their contemporary semantic nuances. Such research sheds light on the linguistic and cultural evolution of Arab society, integrating insights from linguistics and cultural studies. Analyzing the semantic evolution of camel-associated words provides deeper understanding of language dynamics, societal relationships, and cultural values. Further research is crucial for a comprehensive grasp of the semantic expansion of these words, thereby enriching studies on Arabic language and culture. This study is poised to innovate within linguistics, significantly contributing to our understanding of Arabic language dynamics. It reveals how language adapts in response to cultural changes, enriching our understanding of its role in social contexts. A semantic analysis of camel-related terms in Arabic illustrates language as a reflection of societal values, beliefs, and historical legacy, surpassing mere communication. Thus, this research constitutes a substantial contribution to the fields of linguistics and cultural studies. Additionally, by exploring the semantic changes in camel-related vocabulary, this study aims to bridge gaps between linguistic theory and cultural practice, offering insights into broader societal transformations. This interdisciplinary approach underscores the interplay between language evolution and cultural identity, underscoring the significance of linguistic research in understanding complex social dynamics.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and rhetoric, Etymology, Culture-Language relationship, Expansion of meaning, Camel.

Kaynakça

• Ahmed Muhtâr Abdulhamid Ömer. Mü‘cemü’l-luğa’l-‘Arabiyye’l-mu‘âsıra. Kahire: ‘Âlemü’l-kütüb, 2008. ‘Amr b. Kumey’e, Dîvân, Kâhire: Dâru’l-Kâtibi’l-‘Arabî, 1965.
• ‘Askerî, Ebu Hilâl el-Hasan b. Abdillah el-. el-Fürûku’l-lüğaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selîm. Kâhire: Dârü’l-‘ilm ve’s-sekâfe, ts.
• Asutay, Muhammed Mücahit. Arap Anlambilimi ve Arap Anlambiliminin el-Hasâis’teki Temelleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• ‘Alem eş-Şenmeterî, Şi‘r Züheyr b. Ebî Sülmâ, thk. Fahruddîn Kabâve Beyrut: Menşûrâtü’l-Âfâki’l-cedîde, 1980. Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı, 2011.
• Benî ‘Âmir, ‘Âsım Muhammed Emin. “Eserü’l-ibil fî tevcîhi’l-hitabi’n-nakdi’l-‘Arabî”. Mecelletu’l-âdâb ve’l-‘ulûmi’l-ictimâ‘iyye 3/2 (2016).
• Büyükcoşkun, Kudret. “Arabistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/248-252. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd el-. es-Sıhâh tâcü’l-lüğa ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-’İlm li’l-Melâyîn, 1984.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḥamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-Muhît fî’t-Tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Ebû ʿUbeyd el-Herevî, Ebû ʿUbeyd Aḥmed b. Muḥammed. el-Ğarîbîn fî’l-Ḳurʿân ve’l-Ḥadîs̱. thk. Aḥmed Ferîd el-Mezîdî. 6 Cilt. b.y.: Mektebetu Nizâr Muṣṭafâ el-Bâz, 1419/1999.
• Efendioğlu, Mehmet. “Râvi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/472-474. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. Enîs, İbrahim. Delâletü’l-elfâz. Mektebetu Encelü’l-Mısriyye, 1976.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Herevî el-. Tehzîbü’l-luğa. thk. Muhammed ‘Ivaz Mur‘ib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1. Basım, 2001.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed Ebû’l-‘Abbas el-. el-Misbâhü’l-münîr. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘ilmiyye, ts. Ḫalîl b. Aḥmed, Ebû ʿAbdurraḥmân el-Ḫalîl b. Aḥmed el-Ferâhîdî el-. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Maḫzûmî - İbrâhîm es-Sâmerrâʾî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Hererî, Muhammed el-Emîn el-. Tefsîru hadâiku’r-rûh. Beyrut: Dârü tavki’n-necât, 1421.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasan. Cemheretü’l-luğa. thk. Remzî Münîr Ba‘lebekkî. Beyrut: Dârü’l-‘ilim, 1987.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Kitâbu’l-muṣannef fî’l- eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. Riyaḍ: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
• İbn Fâris, Ebul Hüseyin Ahmed. es-Sâhibî fî fıkhı’l-lugati’l-arabiyyeti ve mesâilihâ ve süneni’l-arabi fî kelâmihâ. nşr. Ahmed Hasan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye, 1997.
• İbn Fâris, Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Fâris el-Ḳazvînî. Muʿcemu Meḳâyîsi’l-Luğa. thk. ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sadir, 1414.
• İbn Sîde, Ebû el-Ḥasan ʿAlî b. İsmail b. Sîde el-Mursî. el-Muḫaṣṣaṣ. thk. Ḫalîl İbrâhim Ceffâl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1417/1996.
• İbn Sîde, Ebû el-Ḥasan ʿAlî b. İsmail b. Sîde el-Mursî. el-Muḥkem ve’l-muḥîṭu’l-aʿẓam. thk. ʿAbd el-Ḥamîd Hendâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• İbnu’l-Enbârî, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḳâsım. ez-Zâhir fî Meʿânî Kelimâti’n-Nâs. thk. Ḥâtim Ṣâliḥ eḍ-Ḍâmin. 2 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1412/1992.
• İbrahim el-Harbî, İbrahim b. İshak. Ğarîbü’l-hadîs. thk. Süleyman İbrahim Muhammed el-‘Âyid. Mekke: Câmi‘atu Ümmi’l-kurâ, 1405.
• İbrahim, Mustafa vd. el-Mu’cemu’l-vesît. Kahire: Mektebetü’ş-şuruku’d-devliye, 2004.
• İmer, Kâmile vd. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• İşler, Emrullah. “Tarafe b. Abd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/14. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kâdı ‘İyâd, ‘İyâd b. Musa. İkmâlü’l-mü‘lim bi fevâidi Müslim. thk. Yahya İsmail. Mısır: Dârü’l-Vefâ, 1419.
• Kürau’n-Neml, Ali b. el-Hasen. el-Müntehab. Mekke: Câmia‘tu ümmi’l-kurâ, 1409.
• Mâlih, Mahmûd İsmail vd. Kîmetü’l-luga’l-‘Arabiyye. Riyad: Dâru Vücûh, 2017.
• Merâğî, Ahmed Mustafa el-. Tefsîru’l-Merâğî. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1365.
• Mu‘cemu’d-Dûha et-Târihî lilugati’l-‘Arabiyye, 1 Kasım 2024. https://www.dohadictionary.org/dictionary/%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9
• Muhtâr, Ahmed. Mü‘cemü’l-luğa’l-‘Arabiyye’l-mü‘âsıra. Âlemü’l-kütüb, 2008.
• Muṭarrizî, Ebû’l-Fetḥ Nâṣir b. ʿAbdusseyyid ebî’l-Mekârim b. ʿAlî Burhânu’d-Dîn el-Ḫârzemî el-. el-Muğrib fî Tertîbi’l-Muʿrib. b.y.: y.y., ts.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Münâvî, ‘Abdurraûf el-. Feyzü’l-kadîr. Mısır: el-Mektebetü’t-ticâriyye’l-kübrâ, 1356.
• Münâvî, Muhammed Abdurrahim el-. et-Teysîr. Riyad: Mektebetü’l-İmâm eş-Şafiî, ts.
• Nassâr, Hüseyin. Dirâsâtün luğaviyyetün. Beyrut: Dârü’r-râidi’l-‘Arabî, 1981.
• Nemir, ‘Umeyre. Sûretü’n-nâke fî tecribeti’ş-şâ‘iri’l-Câhilî -el-Mu‘allakâtu’l-‘aşr enmûzecen-. Cezayir: Câmi‘âtü’l-‘Arabî b. Mehîdî Ümmü’l-Bevâki, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Ömer, Ahmed Muhtar. ‘İlmü’d-delâle. Kahire: ‘Âlemü’l-kütüb, 1998.
• Önkal, Ahmet - Bozkurt, Nebi. “Deve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/222-226. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahreddin er-. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Sâ‘idî, Abdurrezzak Ferrâc es-. “Ta‘mîmü’d-delâle fî elfâzi’l-ibil”. Mecelletü’d-dâre 23/1 (1997).
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-Müzhir fî ulûmi’l-lugati ve envâihâ. nşr. Muhammed Ahmed Câd el-Mevlâ ve diğerleri. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu Dâri’t-Turâs, ts.
• Şe‘lân, İbrahim Ahmed. el-Cemel fî emsâli’l-‘âlemi’l-‘Arabî kadîmen ve hadîsen. el-İmârâtü’l-‘Arabiyye’l-müttehide: İsdârâtü’l-merkez zâyid li’t-türâs ve’t-tarîh, 1421.
• Şeybânî, Muhammed b. Hanbel eş-. Musnedi İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuayb el-Arnaûd, Adîl Murşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 2001.
• Vâhidî vd. Et-tefsîru’l-basîṭ. b.y.: ʿİmâdetü’l-Bahs̱i’l-ʿİlmî, 1430.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multılıngual Yayınları, 2007.
• Vardar, Berke. Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri. Türk Dil Kurumu, ts.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Peygamber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/257-262. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz el-Murtazâ b. Muhammed ez-. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. Kahire: Dâru’l-Hidâye, 1307.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer ez-. Esâsü’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil ’Uyûnu’s-sûd. 2 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1998.