Ubeyd Dede’nin ve Kur’ân Sûrelerinin İsimlerine Dair Farsça Manzum Eseri

Yıl 2024, Sayı: 39, 127 - 141, 30.11.2024

İdris Söylemez

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1533758

Öz

Kur’ân-ı Kerim, Hz. Muhammed’e Cebrail tarafından vahiy yoluyla getirilen kutsal bir metin olup İslâm dinin temel kaynağıdır. Bundan dolayı ilk zamandan itibaren Müslümanlar tarafından anlaşılmaya çalışılmış ve üzerinde de pek çok çalışma yapılmıştır. Kur’an-ı Kerim’in bizzat anlaşılması üzerine yapılan çalışmaların yanı sıra onun anlaşılmasını daha da kolaylaştıracak çalışmalar Kur’an-ı Kerim’in dili, gramatik yapısı, içeriği, surelere taksim edilişi ve Mushaf biçimine geliş tarihi hakkında başta tefsirciler olmak üzere farklı alanlarda ilim adamları tarafından her asır değişik çalışmalar yapılmıştır. Kuşkusuz Kur’an-ı Kerim aynı zamanda edebiyatçıların da ilgi alanında olmuş, onlar tarafından da bu kutsal metin üzerinde çok fazla sayıda çalışma yapılmıştır. Edebiyatçılar bu kutsal metnin hem içeriğine hem de biçimine ilgi duymuşlardır. Edebiyat mahfillerinde eser verenler Kur’an-ı Kerimi eserlerine bütünüyle ya da iktibas ve telmih sanatları bağlamında temel kaynak olarak başvurmuşlardır. Onların ilgi duyduğu konulardan biri de hiç şüphesiz surelerinin isimleri hususunda olmuştur. Hatta bu isimlerle ilgili müstakil çalışmalar da kaleme almışlardır. Bu eserler, önemli oranda manzum olarak telif edilmişlerdir. Bunlardan birisi de çalışmamıza konu edindiğimiz Ubeyd Dede tarafından kaleme alınmış olan Farsça manzum eserdir. Bu eser, sahanın önemli çalışmalarından biri olarak tebellür etmektedir. Hal böyle olunca elinizdeki makalenin konusu olmuştur. Ancak Ubeyd Dede’nin eserine geçmezden önce manzum sure geleneği hakkında bilgi vermenin gerekli olduğu düşünülmüş ve Anadolu sahasında bu konuya dair eserler hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Akabinde de Ubeyd Dede’nin “Manzum Suver-i Kuran”adlı eseri biçimsel özellikleri ve muhtevası bakımından detaylı bir şekilde ele alınmıştır.”Çalışmanın sonuna da eserin Arap alfabesi ile orijinal metni, latinize edilmiş olan çeviri metin ile eserin tercümesi bir arada verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Edebiyatı,, Ubeyd Dede, Kura'an-ı Kerim, Sûre, Nazm

Ubayd Dede and Hıs Persıan Verse Work on the Names of the Suras of the Qur'an

Öz

The Holy Qur'an is a sacred text brought to Prophet Muhammad by Gabriel through revelation and is the main source of Islam. Therefore, it has been tried to be understood by Muslims since the first time and many studies have been carried out on it. In addition to the studies on the understanding of the Holy Qur'an itself, different studies have been carried out by scholars in different fields, especially exegetes, on the language, grammatical structure, content, division of the Holy Qur'an into suras and the history of its development into the Mushaf form. Undoubtedly, the Holy Qur'an has also been a subject of interest for literary scholars, who have made many studies on this sacred text. Literati have been interested in both the content and the form of this sacred text. Those who worked in literary circles used the Holy Qur'an as the main source for their works, either in its entirety or in the context of the arts of quotation and allusion. One of the subjects of their interest was undoubtedly the names of the surahs. They even wrote independent works on these names.These works were written in verse to a significant extent. One of them is the Persian verse work written by Ubayd Dede, which is the subject of the present study. This work is recognized as one of the important works of the field. As such, it is the subject of this article. However, before moving on to Ubayd Dede's work, it is necessary to give information about the tradition of verse surah and brief information about the works on this subject in the Anatolian field. Subsequently, Ubayd Dede's Manzum Suver-i Kuran is discussed in detail in terms of its formal features and content. At the end of the work, the original text of the work in Arabic alphabet, the latinized translation text and the translation of the work are given together.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, ubayd Dede, The Quran, Sûrah, Nazm

Kaynakça

• Aydar, Hidayet. “Osmanlılarda Tefsir Çalışmaları”. Yeni Türkiye 6/ 33 (2000), 535-550.
• Aydemir, Yaşar. “Türk Edebiyatında Kaside”. Bilig 22, (2002), 133-168
• Akpınar, Ali. “Kur’ân Sûrelerinin İsimlerine Dair Yazılmış Mensûr ve Manzûm Eserler ve Manzûm Bir Örnek”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,13/1(2009), 5-18.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Ubeydî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü,19/221-222, İstanbul: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları,2023.
• Bayak, Cemal. “Ubeydullah Dede ve Mevlidi: Risâle fî Evsâf’in-Nebiyy”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 35/35 (2006), 1-15.
• Bayak, Cemal. “Ubeydullah Dede”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (İstanbul: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları,2023),19/224-226.
• Benli, Ali. “Üsküdar Kadısı Ali Nureddin Yüce ve Kasîde fî Esmâi’s-Süver Tercümesi”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 44 (2013/1), 67-86
• Birişik, Abdulhamit. “Sûre ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/538-539. Ankara: TDV. Yayınları, 2009.
• Cora, Mustafa “Kur’ân Tefsirinin Önemi/Kulluk ve Dini Görevle İlgisi”. Kesit Akademi Drgisi, 5/18 (Mart 2019), 87-100.
• Cotovic, Alena “Ubeydî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 19/219, İstanbul: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları,2023.
• Çelebioğlu, Amil. Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. Ankara: MEB Yayınları, 1998.
• Çonkor, Burhan. “Latîfî’nin “Esmâü Süveri’l-Kur’ân” İsimli Manzûm Sûre Tertibi: Yazma Nüshaları, Metin ve Değerlendirme”. KAREFAD 6/2 (2018), 35-50
• Doğan Mehmet Zeki - Güneş Abdulbaki. “Tefsir Tarihine Kısa Bir Bakış”. İlahiyat 2 (Haziran/June 2019), 47-66.
• Esrar Dede. “Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye”. haz. İlhan Genç. https: //ekitap. ktb. gov. tr /Eklenti /57762,tezkire-i-suara-yi-mevleviyyepdf.pdf?0 (Erişim Tarihi 16-07-2024).
• Gültaş, Ayhan. Abdülvâsi Çelebi ve Halilnâme’si İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1985.
• Gündüz, Orhan-Biricik, Halil Selçuk-Yeniterzi, Emine. Muhammed İzzeddin Doğanhisârî’nin Mevlid ve Kasideleri. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018. https://teis.yesevi.edu.tr/arama (Erişim Tarihi 29.08.2024).
• İsen, Mustafa. “Ubeydî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 19/222-224, İstanbul: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları,2023.
• Kandemir, Yaşar. “Kadî Iyâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedis. 24/116-11. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kaplan, Yunus. “Abdulbârî Âdem Çelebi ve Mu’înü’l-Hıfz” Adlı Suverü’l-Kur‟ânı”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 23 (İstanbul, 2019), 479-502.
• Kaplan, Yunus. “Kur’ân Sûrelerine Dair Yazılmış Manzum Bir Örnek Daha: Senâ’i ve Suverü’l-Kur’ân’ı”. SUTAD 41 (2017), 5-10.
• Kaplan, Yunus. “Kur’ân Sûrelerine Dair Yazılmış Manzum Bir Örnek: Dâ’î ve Suveri’l-Kur’ân’ı”. Journal of Turkish Language and Literature 2/1(2016), 267-280.
• Karadağ, Özay. Gubari Abdurrahman ve Kabename'si, (Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999).
• Karataş, Ahmet. Kısas-ı Enbiyâ (Peygamber Kısaları), İnceleme-Tenkitli Metin Tıpkıbasım. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kılıç, Hulusi. “İbn Câbir”. Türkiye Diyanet vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/384-385, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kılıç, Filiz, “Ubeydî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (İstanbul: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları,2023),19/224.
• Kiraz, Seydi. İndî’nin Menaâsik-i Hacc’ı, Erzurum: Fenomen Yayınları,2020.
• Kiraz, Seydi. Türk İslam Edebiyatında Bir Peygamber Portresi: Hz. İsa, EKEV Akademi Dergisi, 60(2014),261-280.
• Koçyiğit, Hülya. “Ortak Hikmet Sûre İsimleri”. Uludağ İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2, (2012),43-67.
• Komisyon, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi(Devirler/İsimler/ Eserler/Terimler), (İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988),452.
• Levend, Agâh Sırrı. “Dîvân Edebiyatında Hikâye”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 15(1967), 71-117.
• Özkat, Mustafa “Elbistanlı Ahmed Hayâtî Efendi ve Kur’ân-ı Kerîm’deki Sûrelerle İlgili Eseri: Risâle Fî ‘Adedi’s-Süveri’l-Kur’âniyye”. ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 4/1(1 Şubat 2021), 35-84.
• Özkat, Mustafa. “Trabzonlu Şâkir Ahmed Paşa (öl. H. 1234/1819) ve Dikkatlerden Kaçan Bir Eseri: Hulâsatü‟l-Ahkâm”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 35 (İstanbul, 2016), 195-246.
• Sevgi, Ahmet. “Livâ’yînin Manzum Yasin Tefsiri”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 36 (2015), 1-86.
• Söylemez, İdris. “Kur‟ân Sûrelerine Dair Yazılmış Manzum Bir Örnek: Şeyhülislâm Yahyâ Efendi‟nin Tertib-i Süveri‟l-Kur‟ân‟ı”. Universal Journal of Theology (UJTE) 4/1 (2019) 1-14.
• Söylemez, İdris. “Kur‟ân Sûrelerinin ismini ihtiva Eden Manzûm Bir Örnek: 16. Yüzyıl Şairlerinden Rumelili Bir şair Mücellî ve Süveri‟l-Kur‟ân Manzûmesi”. International Social Sciences Studies Journal (SSS Journal) 5/46 (2019), 5579-5587.
• Şanlı, İsmet. “Ubeydî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 19/219-221, İstanbul: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları,2023.
• Taş, Bünyamin. “Klasik Türk Edebiyatında Manzum Tefsir”. The Journal of Academic Social Science Studies 37 (Autumn), 101-121.
• Turan, Muhittin. ve Cankurt, Muhammet. H.“Klasik Türk Edebiyatında Kur’ân Sûrelerinin Manzum Tertibi ve Aksaraylı Hasan Rızâyî’nin Manzum Tertîbü Süveri’l-Kur’âni’l-’Azîm’i”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 14, 5-27.
• Türkdoğan, M. Gökcan. “Klâsik Türk Edebiyatında Kur’ân Kıssalarını Konu Alan Mesneviler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı 3/15 (2010), 65-90.
• Uzun, Mustafa. “Kur’ân (Edebiyat)”. Türkiye Diyanet vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/414-417, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yeniterzi, Emine. “On Altıncı Yüzyıl Klasik Türk Şiirnin Konyalı Temsilcileri”. Tarih ve Kültür Başkenti Konya: “Bir Başkent Her Zaman Başkenttir”. Konya: Konya Büyükşehir Kültür Yayınları, 2003.
• Yıldız, Âlim. “Şakir Ahmed Paşa’nın ‘Tertîb-i Nefîs Mesnevîsi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/ 2(2008), 179-223.
• Yıldız, İlhan. Ubeydullah Dede’nin Evsâf u Mucizât-ı Nebî Adlı Eseri [İnceleme-Metin]. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Yılmaz, Oğuz. “Tecvîd Eğitim-Öğretiminde Manzûm Eser Yazma Geleneğine Bir Örnek: Şeyhî’nin Nazmu’l-Ehemm’i (Tenkitli Metin)”. Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi 5/2 (2016), 1051-1116.