Efforts to Bring Together Hadiths from the Past to the Present and the Hadith Project Named al-Mudevvenetü’l-Jami’a

Yıl 2024, Sayı: 39, 239 - 257, 30.11.2024

Selahattin Yıldırım

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1553181

Öz

Various studies have been conducted throughout history to remember hadiths, locate them easily, and view those with common themes collectively. From the early periods onward, works such as etrâf, zevâid, fihrist, and miftâh, as well as books where the hadiths are listed alphabetically, were compiled for this purpose. In times when technological advancements were lacking, knowing who narrated a hadith, which work it was included in, under which section, and viewing the various chains of narration together was only possible through significant time and effort. Hadith scholars authored these works to save time and provide easy access to this information for researchers. With the spread of the printing press and the publication of works on various subjects, especially hadith, identifying the source and location of a hadith became increasingly important. To address this issue, index and miftâh-type studies were developed to meet contemporary needs, and the method of numbering hadiths was adopted alongside verified editions. With the advent of orientalist hadith studies, some Western researchers conducted a work known as Concordance to facilitate their research and save time. This work was accepted in the Islamic world and became a reference source for hadith researchers for a certain period. With the development of computer technology, programs that compile thousands of hadiths were created. These global studies have been carefully followed by hadith scholars in our country, resulting in projects that address contemporary needs. Recently, a hadith project called al-Mudevvenetu’l-jam’a was carried out by a committee led by Muhammad Taqi Osmani at Dar al-Ulum University in the Indian Subcontinent, a major center for hadith studies in the Islamic world. Within the scope of this project, thousands of hadith works were examined, all hadiths were organized systematically, fundamental hadiths on various topics were identified, and these hadiths were numbered for international validation. The first six volumes of the study, which is planned to be 50 volumes in total, have been published. In this article, the historical progress of efforts to facilitate access to hadiths and compile them will first be discussed, followed by an introduction and evaluation of the al-Mudevvenetu’l-jam’a hadith project from various perspectives.

Anahtar Kelimeler

Hadith, el-Mudevvenetu’l-Jami’a, Etraf, Zavâid, Index, Themed Hadith Project, Hadith Database

Geçmişten Günümüze Hadisleri Bir Araya Getirme Çabaları ve el-Mudevvenetü’l-Câmi’a Adlı Hadis Projesi

Öz

Tarihte, hadisleri hatırlama, kolayca bulma ve ortak özellikleri barındıran hadisleri toplu olarak görmek amacıyla çeşitli çalışmalar yapılmıştır. İlk dönemlerden itibaren "etrâf," "zevâid," "fihrist" ve "miftâh" türü eserler ile hadislerin alfabetik olarak sıralandığı kitaplar bu amaç doğrultusunda derlenmiştir. Teknolojik imkânların olmadığı dönemlerde, bir hadisin kimler tarafından rivayet edildiğini, hangi eserde ve hangi bölüm altında yer aldığını bilmek ve muhtelif senetleri bir arada görmek, epeyce zaman harcayarak ve çok çalışarak ancak mümkün oluyordu. Hadis âlimleri, vakit kazanmak ve bu bilgilere kolayca ulaşmak için bu tür eserleri kaleme alarak araştırmacıların hizmetine sunmuşlardır. Matbaanın yaygınlaşmasıyla, başta hadis olmak üzere çeşitli konulardaki eserlerin basımından sonra, bir hadisin geçtiği kaynağı ve yerini tespit etmek önemli bir hale gelmiştir. Bu sorunu çözmek için, günün şartlarına cevap verecek şekilde "fihrist" ve "miftâh" türü çalışmalar geliştirilmiş, tahkikli neşirlerle birlikte hadislerin numaralandırılması yöntemine geçilmiştir. Oryantalist hadis çalışmalarının başlamasıyla bazı Batılı araştırmacılar, çalışmalarına kolaylık sağlamak ve vakit tasarrufu yapmak amacıyla "Concordance" adlı bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışma İslam dünyasında da kabul görmüş ve hadis araştırmacılarının belli bir dönem başvuru kaynağı olmuştur. Bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle birlikte, binlerce hadisi bir araya getiren programlar ihdas edilmiştir. Dünya çapında devam eden bu çalışmalar, ülkemizdeki hadis akademisyenleri tarafından dikkatle takip edilmiş ve günün şartlarına hitap edecek projeler üretilmiştir. Son zamanlarda, İslam dünyasında hadis ilmi açısından önemli bir merkez olan Hint Alt Kıtası’nda, Dârululûm Üniversitesi bünyesinde, Muhammed Takî Osmanî önderliğindeki bir heyet tarafından "el-Müdevvenetü’l-câmi’a" adıyla bir hadis projesi yapılmıştır. Bu proje çerçevesinde binlerce hadis eseri taranmış, tüm hadisler belli bir sistem içinde bir araya getirilmiş, herhangi bir konudaki temel hadisler tespit edilmiş ve bu hadisler uluslararası geçerliliği hedefiyle numaralandırılmıştır. 50 cilt olarak planlanan çalışmanın ilk altı cildi yayımlanmıştır. Bu makalede, öncelikle tarih boyunca hadislere ulaşmayı kolaylaştırmak ve hadisleri bir araya toplamak için yapılan çalışmaların serüveni üzerinde durulacak; daha sonra "el-Müdevvenetü’l-câmi’a" adlı hadis projesi tanıtılarak çeşitli yönlerden değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, el-Mudevvenetü’l-Câmi’a, Etrâf, Zevâid, Fihrist, Konulu Hadis Projesi, Hadis Veri Tabanı

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnaût, Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Altuntaş, Mustafa Celil. “Concordance (el-Mu’cemu’l- müfehres) Öncesi Osmanlı Dönemi Hadis Fihristleri”. Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası: Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler XIX. Yüzyıl, 289-310.
• Arent Jan Wensinck, Muhammed Fuâd Abdulbâkî. A Handbook of Early Muhammadan Tradition (Miftâhu künûzi’s-sünne). Lahor: İdâretü Tercümâni’s-Sünne, 1978.
• Aslan, Muhammed. Hadis Edebiyatında Etrâf Geleneği. Bingöl Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2018.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiü’s-Sahîh. ed. Mustafa Dîb el-Buğâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Bûsîrî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin. İthâfü’l-hıyere bi-zevâʾidi’l-mesânîdi’l-ʿaşere. thk. Daru’l-Mişkat İlmî Araştırma Kurulu. Riyad: Darü’l-Vatan, 1. Basım, 1999.
• Demir, Mahmut. “Hadislerle İslam Projesi: Tasarım, Arkaplan ve Özellikleri”. 100. Yılında Türkiye Hadisçiliği Sempozyumu Özet Kitapçığı. 24. Ankara, 2023.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-İsfehânî. Hilyetü’l-evliyâʾ ve tabakâtü’l-asfiyâʾ. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1974.
• Hatipoğlu, İbrahim. “el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-hadîssi’n-Nebevî (Concordance )”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/346-347. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Miftâhu künûzi’s-sünne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 30. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Heysemî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Ebi Bekr el-. Mecmeu’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid. thk. Hüsâmuddîn el-Kudsî. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. el-Metâlibü’l-âliye bi-zevâidi’l-mesânidi’s-semâniye. thk. Abdülkadir b. Abdülkerim b. Abdülazîz Cündül. Riyad: Dârü’l-Âsıme, 1. Basım, 1998.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihabuddin Ahmed b. Ali b. Muhammed. Zehrü’l-Firdevs - el-Garâibü’l-multaka min Müsnedi’l-Firdevs. ed. Arabî Daiz Feryâtî. Dubai: Cem’iyyetü Dâri’l-Birr, 2018.
• Kandemir, M. Yaşar. “Etrâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/498-499. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Karagözoğlu, Mustafa Macit. Hadis Şerh Literatürü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2020.
• Karahan, Abdullah. “Zevâid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/303-305. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Komisyon. Hadislerle İslâm. Ankara: DİB, 2013.
• Mehmet Efendioğlu. “Tedvîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/267-269. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Mer’aşlî, Yusuf Abdurrahman. İlmu fehreseti’l-hadis. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1986.
• Muhammed Accâc el-Hatîb. es-Sünnetü kable’t-tedvîn. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1988.
• Muhammed Takî Osmânî vd. el-Müdevvenetü’l-câmi’a. Karaçi, Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2017.
• Muttakî el-Hindî, Alâuddîn Alî b. Hisâmüddîn b. Kâdî Hân el-Hindî el-Burhânfûrî el-. Kenzu’l-ʿummâl. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1401/1981.
• Mücteba Uğur. “Firdevsü’l-ahbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/129-131. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Özsoy, Abdulvahap. “Hadis Alanındaki Bilgisayar Programlarının Özellikleri ve Kullanımı Üzerine”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2005), 183-218.
• Özşenel, Mehmet. Pakistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
• Saitoğulları, Ayşe Yasemin. “‘100. Yılında Türkiye Hadisçiliği’ Sempozyumu 20-21 Ekim 2023, Ankara”. Hadis Tetkikleri Dergisi 22/2 (2023), 385-404.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Cem’u’l-cevâmi’ (el-Câm’u’l-kebîr). Kahire: Dâru’s-Saâde, 2005.
• Şahyar, Ayşe Esra. “Hindistanlı Hadis Âlimi Muhammed Mustafa el-A’zamî (1930-2017)”. İslâm Araştırmaları Dergisi 39 (2018), 183-190.
• Tokâdî, Mehmed Şerîf. Miftâhu’s-sahîhayn. Dersaâdet: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1313.
• Topgül, Muhammed Enes. “‘Cevâmiu’l-Kelim’ ve ‘Câmiu Hâdimi’l-Haremeyn’ Adlı Dijital Hadis Veri Tabanları Üzerine Notlar”. İslâm Araştırmaları Dergisi 49 (2023), 167-176.
• Yılmaz, Fatih Mehmet. “Tasnif ve Tahrîc Usulü Olarak Etrâflar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (2020), 345-366.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed ez-. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zeynuddîn el-ʿIrâkî, Ebû’l-Fadl ʿAbdirrahîm b. el-Huseyn b. Abdurrahmân. Tarhu’t-Tessrîb fî Şerhi’t-Takrîb. Mısır: et-Tabʿatu’l-Mısriyyetu’l-Kadîme, ts.
• diyanet.tv. “Hadislerle İslam Dijital Ortamda”. Erişim 08. 09. 2024.
• Hadis Veri Tabanı. “Kullanıcı İşlemleri”. Erişim 09. 09. 2024)
• sonpeygamber.info. “Hadis Veritabanı Kullanıma Açıldı”. Erişim 09. 09. 2024