The 13th Verse of the Sūrat al-Insān and the Shade Promised to the People of Paradise in terms of Mushkil al-Qur'ān

Yıl 2024, Sayı: 39, 285 - 303, 30.11.2024

Burcu Dilek

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1553824

Öz

The concept of Mushkil al-Qur'ān, which addresses the interpretation of verses that appear to be contradictory at first glance, has been one of the Qur'ānic sciences that the mufassirs frequently apply and refer to in the exegesis of many verses. In the literature of Ulūm al-Qurʾān, while various potential causes of mushkil are discussed, there exists considerable variation regarding which Qur'ānic verses are considered mushkil. This variation arises from the fact that because the meaning of a verse may be clear and easily understood by some readers, while the same verse is considered mushkil by others. As a result, numerous verses have been evaluated and interpreted within the framework of mushkil. This study addresses, as an example of the aforementioned situation, the interpretation of the 13th verse of the Sūrat al-Insān, which states that the sun will not be seen in paradise, and the verses in which shade is promised to the people of paradise are discussed in the context of mushkil al-Qur’ān. These verses are analyzed within the framework of mushkil al-Qur'ān, focusing on the causes of and solutions to the ishkāl as discussed in the literature of Qur'ānic sciences. To this end, the study first presents the interpretations of the 13th verse of the Sūrat al-Insān as provided by mufassirs. It then investigates the characteristics of the shade promised to the believers as a blessing of paradise, as outlined in the Qur'ānic verses. Thus, the study explores questions regarding the apparent contradiction between the absence of the sun in paradise and the need for shade, categorizing the responses of the mufassirs under three main headings. First, some mufassirs resolved this ishkāl by interpreting the shade in paradise as a kināya, symbolizing comfort. If the shade is accepted as a kināya in the sense of comfort, the need to answer questions, such as why shade is mentioned among the attributes of paradise despite the absence of the sun, or why there is a need for shade in a sunless environment, becomes irrelevant. The second interpretation focused on the emphasis placed on the social context, highlighting the importance of shade for those living in hot regions, such as the addressees of revelation period. Finally, mufassirs have provided explanations about the nature of the shade in paradise by drawing on variations in qiraat. Through this classification, the study compiles and evaluates the diverse interpretations to the issue found across various tafsīrs.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Mushkil al-Qur’ân, Paradise, Sun, Shade

Müşkilü’l-Kur’ân Açısından İnsân Sûresinin 13. Âyeti ve Cennetliklere Vadedilen Gölge

Öz

Zâhiren çelişikmiş gibi görünen âyetlerin te’vîlini konu edinen müşkilü’l-Kur’ân, müfessirlerin sıklıkla atıf yaptığı ve birçok âyetin tefsirinde müracaat ettiği Kur’ân ilimlerinden birisi olmuştur. Ulûmü’l-Kur’ân literatüründe müşkile sebep olabilecek durumlardan bahsedilmekle birlikte, hangi âyetlerin müşkil olduğu konusunda farklı değerlendirmeler bulunmaktadır. Çünkü bir âyetin anlamı, bazı muhataplar için çok açık ve anlaşılır olabiliyorken aynı âyet, diğerleri tarafından müşkil olarak değerlendirilebilmektedir. Böylece çok sayıda âyet, müşkil kapsamında incelenmekte ve te’vîl edilmektedir. Bu çalışmada, mezkûr durumun bir örneği olarak müşkilü’l-Kur’ân bağlamında cennette güneşin görülmeyeceğini bildiren İnsân sûresinin 13. âyeti ile cennetliklere gölgenin vadedildiği âyetlerin te’vîli ele alınmaktadır. Bahsi geçen âyetler Kur’ân ilimleri literatüründe bahsedilen, işkâlin sebepleri ve çözümü açısından değerlendirilmektedir. Bunun için öncelikle müfessirlerin, İnsân sûresinin 13. âyeti hakkındaki yorumları aktarılmaktadır. Ardından müminlere cennet nimeti olarak vadedilen gölgenin özellikleri, âyetler bağlamında tespit edilmektedir. Böylece çalışmada cennette, güneşin görülmeyeceği bildirilmesine rağmen neden gölgeye ihtiyaç duyulacağına ilişkin sorular ve müfessirlerin bu gibi sorulara yönelik te’vîlleri üç başlıkta tasnif edilmektedir. Buna göre bazı müfessirler, bu işkâli öncelikle âyetlerde kinâye kullanımına vurgu yaparak izah etmişlerdir. Cennetteki gölgeyi rahatlıktan kinâye olarak yorumlamışlardır. Gölgenin rahatlıktan kinâye olarak kabul edilmesi durumunda ise orada güneş görülmemesine rağmen cennetin sıfatları arasında neden gölgenin zikredildiği veya güneşsiz bir ortamda gölgeye neden ihtiyaç duyulacağı gibi sorulara da cevap verme gerekliliği ortadan kalkmaktadır. İkinci te’vîl şekli ise sosyal bağlama yapılan vurgu olmuştur ve nüzul dönemi muhatapları gibi sıcak beldelerde yaşayanlar için gölgenin önemine değinilmiştir. Son olarak müfessirler, kıraat farklılıklarından istifade ederek cennetteki gölgenin mahiyetine dair izahlarda bulunmuşlardır. Yapılan bu tasnif sonucunda, konu ile ilgili farklı tefsirlerde bulunan te’vîller bir araya getirilerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Müşkilü’l-Kur’ân, Cennet, Güneş, Gölge

Kaynakça

• Akça, Yunus. “Kur’an’da Müşkile Yol Açan Sebepler”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2019), 189-215.
• Akın, Mehmet. “Kur’an’ı Anlamada Müşkilatın Giderilmesi”. Toplum Bilimleri 10/19 (2016), 367-378.
• Altundağ, Mustafa. “Kur’an’da Müşkil Bir Mesele: Cehennem Azabının Ebediliği”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası 7 (2007), 41-88.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şehâbuddîn Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, ts.
• Begavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyin b Mes’ud el-. Tefsirü’l-Begavî: Meâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr, Osman Cum‘a Damîriyye, Süleyman Müslim el-Harş. 8 Cilt. Riyad: Daru Taybe, 1988.
• Beyzâvî, Nâsiruddin Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer. Muhammed. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Bikâî, Burhânuddîn Ebü’l-Hasen İbrahim b. Ömer. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-ayâti ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Bi̇lgi̇z, Musa. “Kur’an-ı Kerim’in Bazı Özellikleri”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 1/2 (2017), 185-213.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. es-Sıhah tacü’l-luga ve sıhahi’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafur Attar, ts.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkahir b. Abdurrahman Abdülkahir. Delâʾilü’l-iʿcâz: Sözdizimi ve Anlambilim. çev. Osman Güman. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Demir, Zakir. “Kur’ân’ın Mâhiyetini Tanımlayan Kolaylaştırılmış Kitap İddiasına Müfessirlerin Yaklaşımları ve Bunların Tahlili”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (Haziran 2024), 233-263. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1421346
• Durmuş, İsmail. “İhtibâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Durmuş, İsmail. “Kinaye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34-36. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 27 Cilt. Kahire: Merkezü Hecr li’l-Buhûs ve’-d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye, 2015.
• Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf b. Îsâ b. Salih Hafsî Adevî. Teysirü’t-tefsîr. thk. İbrahim b. Muhammed Talay. 17 Cilt. Maskat: Vizaretü’t-Türas ve’s-Sekâfe, 2004.
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed el-. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed ʿIvad Muʿrib. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed el-. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Mehdi Mahzumî, İbrâhim Samerraî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-kâmûsi’l-muhît: Kâmûsu’l-muhît Tercümesi. çev. Mütercim Âsım Efendi, haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Gengil, Veysel. “Zemahşerî’nin Müşkil Denilen Âyetlere Dair Çözümlemesi”. Diyanet İlmi Dergi 57/2 (2021), 525-559.
• Gökkır, Necmettin. Kuran Dilinin Sosyo-Kültürel Bağlamı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Güneş, Cengiz. “Kur’an’da Gölge Metaforu”. Tokat İlmiyat Dergisi 12/1 (2024), 115-138. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1423240
• Harvey, Ramon. The Qur’an and the Just Society. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2018.
• Hâzin, Alaeddin Ali b. Muhammed b. İbrâhim el-Bağdadî. Tefsirü’l-Hâzin el-müsemmâ Lübâbü’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali ed-Dımaşkî. el-Lübab fî ulumi’l-kitâb. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. 20 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tunûsî. Tefsirü’t-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tunisiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib İbn Atıyye. el-Muharrerü’l-veciz fî tefsiri’l-kitâbi’l-aziz. thk. es-Seyyid Abdü’l-Âl es-Seyyid v.d. 8 Cilt. Katar: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2007.
• İbn Ebu Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris er-Râzî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm: müsneden ani’r-Resûl (s.a.v.) ve’s-sahâbe ve’t-tâbiîn. thk. Esad Muhammed Tayyib. Riyad: Mektebetu Nizar Mustafa el-Baz, 1997.
• İbn Ebû Zemenîn, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. İsa İbn Ebû. Tefsirü’l-Kur’ani’l-aziz. thk. Ebû Abdullah Hüseyin b. Ukkaşe, Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Farukü’l-Hadise, 2002.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, ts.
• İbn Kemal Paşa, Şemseddin Ahmed b. Süleyman. Tefsiru İbn Kemal Paşa. thk. Mahir Edib Habbuş. 9 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İrşad, 2018.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, şrh., nşr. es-Seyyid Ahmed Sakr. Te’vilu müşkili’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türas, 2. Basım, 1973.
• İbn Manzur. Lisânü’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Daru’l-Meârif, 1119.
• İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
• Karataş, Ali. “Kur’an’ı Kurân ile Anlama”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (2011), 177-197. https://doi.org/10.17120/omuifd.97638
• Kiraz, Celil. “Şerif Murtaza’nın Kur’an Müşkillerini Çözümlemede Kullandığı Yöntemler”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 10/3 (2010), 199-220.
• Kirmânî, Tâcülkurrâ Mahmûd b. Hamza. Garâibü’t-tefsîr ve acâ’ibü’t-te’vîl. thk. Yunus el-Acelî. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfet’il-İslâmiyye/Beyrut: Müessesetü Ulumi’l-Kur’ân, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Tefsîrü’l-Kuşeyrî: Letâifü’l-İşârât. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım., 2007.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b Muhammed b Mahmûd Mâtürîdî Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân: Te’vîlâtu ehli’s-sünne. thk. Ahmet Vanlıoğu vd., Müracaa Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. en-Nüket ve’l-uyûn: Tefsiri’l-Mâverdî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Mekkî b. Ebu Talib, Ebu Muhammed b. Hammus b. Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihaye: fi ilmi meani’l-Kur’an ve tefsirihi ve ahkamihi ve cümelün min fünuni ulumih. 12 Cilt. eş-Şarika: Camiatü’ş-Şarika Külliyatü’d-Dirasati’l-Ulya ve’l-Bahsi’l-İlmi, 2008.
• Merâgî, Ahmed Mustafa el-. Tefsîrü’l-Merâgî. 30 Cilt. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1946.
• Mukatil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târihi’l-Arabî, 2002.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud en-. Tefsîru’n-Nesefî: Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nisaburî, Nizamuddin el-Hasan b. Muhammed b. el-Hüseyin el-Kummi. Tefsîru garaibü’l-Kur’ân ve regaibü’l-furkan. thk. Ebû Abdullah Hüseyin b. Ukkaşe, Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Pak, Süleyman. Müşkilü’l-Kur’an. Konya: Selçuk Üniversitesi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Tefsiru Fahri’-Râzî: et-Tefsîrü’l-kebîr: Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Rıza, Reşid. Tefsîrü’l-menâr. 12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Menâr, 2. Basım, 1947.
• Sak, Hasan İslam. “Müşkilü’l-Kur’ân Bağlamında Kur’ân’da İnsan İçin Kullanılan Olumsuz İfadeler”. Bilimname 47 (2022), 377-427. https://doi.org/10.28949/bilimname.983487
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr Temîmî Mervezî. Tefsirü’l-Kur’ân. thk. Ebû Bilal Ğanîm b. Abbas. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmamü’l-Hüda Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Tefsirü’s-Semerkandî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Seyyid Kutub. Fî zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire-Beyrut: Dârü’ş-Şürûk, 32. Basım, 2003.
• Sülün, Murat. “Mahiyet, Sebep ve Çözümleri Çerçevesinde Müşkilü’l-Kur’an”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları III. 329-346, 2002.
• Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-İtkān fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Ali. 2 Cilt. Kahire: Darü’l-Hadîs, 2006.
• Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsir bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hecr li’l-Buhûs ve’-d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye, 2003.
• Şahin, Osman. Kur’ân-ı Kerîm’deki Müşkil İfadeler ve Çözüm Yolları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed El-Hatîb. Tefsirü’l-Hatîb eş-Şirbînî el-müsemma es-sirâcu’l-munîr fî’l-i‘aneti ‘ala ma‘rifeti ba‘di me‘âni kelâmi rabbina el-hekîm el-habîr. 4 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2017.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân ’an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Cîze: Daru Hecr, 2001.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. et-Tibyân fî tefsiri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Yerinde, Adem. “İlk Bakışta Çelişki Görünümü Veren Müşkil Âyetler ve Etrafında Oluşan Bilimsel Edebiyat”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2007), 29-61. https://doi.org/10.17335/suifd.53147
• Yerinde, Adem. “Müşkilü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/164-167. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Bir İşkâl Çözüm Yöntemi Olarak Neshin Aidiyeti”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/3 (2021), 1065-1080. https://doi.org/10.18505/cuid.960641
• Yüksek, Muhammed İsa. Kur’an’ın Anlaşılmasında Bağlam Bilgisi: Referansları ve Sınırları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım., 2018.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Mücmelin Beyanı Bağlamında Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsirinin Bilgi Değeri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/39 (2019), 173-198. https://doi.org/10.17335/sakaifd.501282
• Yüksek, Muhammed İsa. “Zekeriya-Yahya Kıssasında İşkâle Sebep Olan İfadelerin Tahlili”. Usûl: İslam Araştırmaları 25 (2016), 231-264.
• Zekeriyya Ensarî, Ebu Yahya Zeynüddin Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed. Fethü’r-rahman bi-keşfi ma yeltebisu fi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1983.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dari’t-Türâs, ts.