şeyhülislâm molla hüsrev’in belâgatle ilgili Eserleri vE “Hâşiye Ale’l-MutAvvel”i*

Yıl 2011, Cilt: 6 Sayı: 2, 95 - 134, 30.11.2011

Musa Alak

Öz

Şeyhülislâm Molla Hüsrev (ö. 885/1480), daha çok fıkıh ve usûl-i fıkıh alan
larındaki eserleriyle tanınmıştır. Ancak onun tefsir başta olmak üzere, kelâm,
mantık ve belâgat ilimlerine dair çalışmaları da vardır. Molla Hüsrev’in belâgat
ilimlerine dair çalışmalarının en hacimlisi ve en çok tanınmışı, Hâşiye ale’l
Mutavvel adlı eseridir. Makalede önce Molla Hüsrev’in belâgate dair olan diğer
eserleri kısaca tanıtılacak, ardından Hâşiye ale’l-Mutavvel; adı, Molla Hüsrev’e
âidiyeti, nüshaları, başı ve sonu, yazılış tarihi ve sebebi, muhtevâsı, kaynakları,
metod ve üslûbu gibi çeşitli açılardan tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Molla Hüsrev, Teftazani, Kazvini, Sekkaki, Belagat, Mu tavvel, Nakdü’l-Efkâr.

shAyKh Al-islAM MollA hUsrAV’s booKs on rheToriC AnD his HâSHeya ala’l-Mutavval

Öz

Shaykh al-Islam Molla Husrav (d. 885/1480) was known his works on Islamic
Law/fıqh and methodology of fıqh. But, he had especially on tafsir and on ka
lam, logic and rhetoric. His best known book on rhetoric is Hâshaye ala’l-Mu
tavval. In this study briefly, we will explain the Molla Husrav’s books on rhetoric
at first. Than we will analyse his magnum opus Hâshaye ala’l-Mutavval on
aspect of state of belonging to him, its copies, the beginning of and ending of it,
time and reason of writing, contents, sources, method and style of it.

Anahtar Kelimeler

Molla Husrav, Taftazani, Kazvini, Sakkaki, Rhetoric, Mutavval, Nakdu’l-Afkar.

Kaynakça

• el-Alâ’ er-Rûmî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Ali b. Muslihiddîn Musa b. İbrahim er-Rûmî el Hanefî, Risâletü’n-Nikât ve’l-Es’ile, Şehid Ali Paşa-277.
• Alak, Musa, Kemalpaşazâde’nin Şerhu Tağyîri’l-Miftâh Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili (Kemalpaşazâde), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Atâî, Nev’îzâde Atâî, Hadâiku’l-Hakāik fî Tekmileti’ş-Şekāik (Zeyl), (nşr. Abdülkadir özcan), İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989 (Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri’nin II. Cildi).
• Baltacı, Cahit, Osmanlı Medreseleri, I-II, 2. baskı, İstanbul: İFAv, 2005.
• Brockelmann, Carl, Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî (Târîh), (Arapça’ya çev. es-Seyyid Ya’kûb Bekr - Ramazan Abdüttevvâb), I-X, Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmmetü li’l-Kitâb, 1993.
• Çakan, İsmail Lütfi, Hadîs Edebiyatı Çeşitleri Özellikleri Faydalanma Usulleri, 4. basım, İstanbul: İFAv Yayınları, 1997.
• Gümüş, Sadreddin, Seyyid Şerif Cürcânî, İstanbul: İSAv Neşriyatı, 1984.
• Habeşî, Abdullah Muhammed el-Habeşî, Câmiu’ş-Şurûh ve’l-Havâşî (Câmi‘), I-III, Ebû Zabî: el-Mecmau’s-Sekâfî, 2004.
• Halhâlî, Şemsüddîn Muhammed b. Muzafferuddîn el-Halhâlî, Miftâhu Telhîsi’l-Miftâh, (nşr. Hâşim Muhammed Hâşim Mahmûd), 1. baskı, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t Türâs, 2007.
• Hatibzâde, Muhyiddîn Mehmed b. Hatib Kāsım (ö. 940/1534), Ravzu’l-Ahyâr el-Müntehab min Rabî‘i’l-Ebrâr, İbrahim Efendi-445.
• Hüsâmzâde İbrâhim, Tekmiletü Şerhi Tağyîri’l-Miftâh, Şehid Ali Paşa-2172.
• İbn Nâsıriddîn, Şemsüddîn Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Kaysî ed-Dımaşkî, Tavzîhu’l-Müştebih, (nşr. Muhammed Naîm el-Araksûsî), I-X, Beyrut: Müessesetü’r Risâle, 1414/1993.
• Kara, İsmail, “‘Unuttuklarını Hatırla!’ Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, cilt: 15, sayı: 28, 2010/1.
• Kâtib Çelebi, Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn (Keşf), (nşr. Şerefettin Yaltkaya Kilisli Muallim Rifat), I-II, İstanbul: Maarif Matbaası, 1360-1362/1941-1943.
• Kazvînî, Ebü’l-Me‘âlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. ömer b. Ah med el-Kazvînî eş-Şâfiî, Telhîsu’l-Miftâh (Telhîs), (nşr. Yâsîn el-Eyyûbî), Beyrut: el Mektebetü’l-Asriyye, 1428/2008.
• Kehhâle, ömer Rızâ Kehhâle, Mu‘cemü’l-Müellifîn Terâcimu Musannifî’l-Kütübi’l-‘Arabiyye (Mu‘cem), I-Iv, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ty.
• Koca, Ferhat, Molla Hüsrev, Ankara: Türkiye Diyanet vakfı Yayınları, 2008.
• Koçhisârî, Keşfü’r-Rumûz ve Fethu Bâbi’l-Künûz [= Hâşiye alâ Şerhi’l-Miftâh li’t-Teftâzânî], Laleli-2836.
• Korkmaz, Ahmet Ali, Molla Hüsrev’in ‘Velâ’ Hakkındaki Görüşleri ve Bu Konuda Osman lı Âlimleri Arasında Yapılan Tartışmalar (Velâ Risaleleri Çerçevesinde), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Mecdî, Mecdî Mehmed Efendi, Hadâiku’ş-Şekāik (Hadâik), (nşr. Abdülkadir özcan), İstan bul: Çağrı Yayınları, 1989 (Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri’nin I. Cildi).
• Molla Hüsrev, Hâşiye ale’l-Mutavvel, Damad İbrahim Paşa-1019. ______, Hâşiye ale’t-Telvîh, I-II, İstanbul: Es’ad Efendi Matbaası, 1284, (Hasan Çelebi’nin Hâşiye ale’t-Telvîh’inin kenarında). ______, Nakdü’l-Efkâr fî Reddi’l-Enzâr, Kılıç Ali Paşa-525.
• Molla Sirâceddîn, Kâşifetü’ş-Şübühâti’l-Alâiyye, Esad Efendi-91.
• özek, Ali, Zemahşeri ve Arap Lugatçılığındaki Yeri, 1. baskı, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• özer, Hasan, “Molla Hüsrev’in er-Risâle fi’l-velâ’sı, Molla Gürânî’nin Reddiyesi ve Molla Hüsrev’in Cevabı: Tahkikli Neşir”, İslâm Araştırmaları Dergisi, İstanbul: 2010, sayı: 24.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân es-Sehâvî, ed-Dav’ü’l-Lâmi‘ li-Ehli’l-Karni’t Tâsi‘ (Dav’), I-XII, 1. baskı, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr es-Süyûtî, Buğyetü’l-Vu‘ât fî Tabakāti’l Luğaviyyîn ve’n-Nuhât (Buğye), (nşr. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim), I-II, 2. baskı, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Taftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. ömer et-Teftâzânî, el-Mutavvel Şerhu Telhîsi Miftâhi’l-‘Ulûm (Mutavvel), (nşr. Abdülhamîd Hindâvî), 2. baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Taşköprîzâde, İsâmuddîn Ebü’l-Hayr Ahmed b. Mustafa, eş-Şekāiku’n-Nu‘mâniyye fî ‘Ulemâi’d-Devleti’l-‘Osmâniyye (Şekāik), (nşr. Ahmed Subhi Furat), İstanbul: Edebi yat Fakültesi Basımevi, 1985.
• Tîbî, Şerefüddîn el-Hüseyn b. Abdillâh et-Tîbî, et-Tibyân fi’l-beyân, (nşr. Abdüssettâr Hü seyn Zemmût), 1. baskı, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1416/1996. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA).
• Yalar, Mehmet, el-Hatîb el-Kazvînî ve Belâgat İlmindeki Yeri (el-Hatîb el-Kazvînî), Basılmamış Doktora Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
• Ziriklî, Hayruddîn ez-Ziriklî, el-A‘lâm Kāmûsü Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’N-nisâ’ mine’l Arab ve’l-Müsta‘ribîn ve’l-Müsteşrikîn (A‘lâm), I-vIII, 15. baskı, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002, vI, 192