Eş’arİlİğİn SElçuklu SİyaSEtİnİn SİStEmlEşmESİndEkİ rolü

Yıl 2012, Cilt: 8 Sayı: 2, 7 - 32, 30.11.2012

Cemalettin Erdemci

Öz

Nizamiye medreselerinin kurulması ve bu medreselerde, Şirâzî, Cüveynî,
Gazzâlî gibi Eş’ari kelamcıların görevlendirilmesinden sonra – medresele
rin zengin kütüphanelere sahip olması ve müderrislerin dolgun bir maaşa
sahip olması dolayısıyla- Eş’ari müderrisler farklı inançları ve düşünce
gruplarını inceleme fırsatı bulmuş ve Kelam ilmine yöneltilen eleştirileri
dikkate almışlardır. Eş’ariler bu inceleme sonunda bir taraftan Kelama
yöneltilen haklı eleştirileri dikkate alarak kendi metotlarını gözden geçirir
ken, öte yandan diğer fırkalara daha objektif bakmanın imkânlarını araş
tırmışlardır. Bu durum Eş’ariliğin zaaf noktalarından uzaklaşmasına fır
sat verdiği gibi onun sistemleşmesine ve bünyesinden daha güçlü âlimler
çıkarmasına da fırsat oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eş’arilik, Medrese, Nizamiye Medresesi, Selçuklular, Nizâmülmülk

ThE RolE of AshARiTE on ThE sysTEmATiZATion on ThE sEljuK’s PoliTics

Öz

After the establishment of Nizamiye Madrasahs and appointment of some
classic Asharite Kalam scholar such as Shrazi, Cuvayni, Gazali to these
madrasahs, those scholars began to study of different beliefs, traditions
and sects and apologetically studies of them via support of libraries which
contain a large collection of books and with high salary. By taking these
records into account, the scholars tried to change some Kalam methods
and find an opportunity to investigate these groups and thoughts in objec
tive view. So, this situation improved Asharite Kalam and provided that
Asharite Kalam became systematized school and educated the more vigor
ous scholars.

Anahtar Kelimeler

Asharite, Madrasah, Nizamiye Madrasah, Seljuks, Nizam al Mulk.

Kaynakça

• Abdülhamid, İrfân “ Eş’ari, Ebu’l- hasan” DİA, İstanbul, 1995, c.XI.
• Acar, Abdurrahman, “Selçuklu medreseleri ve İslam kültür ve meden,yetine kazan dırdıkları” Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu, İs parta, 2007.
• Akoğlu, Muharrem, Mihne Sürecinde Mutezile, İstanbul, 2006.
• Bâkıllânî, Ebu Bekr b. Muhammed, el-İnsâf fimâ yecibu itikâduhu ve lâ yecûzu’l- cehlu bihî (Thk. İmaduddin Ahmed haydar) Beyrut, 1986.
• Cüveynî, Ebû’l-Meâlülmelik, eş-Şâmil fi usuli’d-din (thk. Abdullah Mahmud Muham med ömer) Beyrut, 1999.
• Eş’arî, Ebu’l-hasan Ali b. İsmail el- Eş’ari, Kitâbu makâlâti’l-İslamiyyîn ve ihtilâfi’l musallîn (Thk. hellmut Ritter) Wiesbaden, 1980.
• Eş’arî, Ebu’l-hasan Ali b. İsmail, Risâletün fi istihsâni’l-havdi fi ilmi’l-kelâm, (The Theo logy of Ash’ari içinde) (Neşr. Richard Yusuf McCarty), haydarâbâd, 1344.
• Fığlalı, Ethem Ruhi,”Abdülkâhir el-Bağdadî” DİA, İstanbul,1988, c.I.
• Gazâlî, Ebû hamid b. Muhammed b. Muhammed, el-İktisâd fi’l-i’tikâd (Thk. Muvaffak Fevzî el- Cebr), Dımeşk, 1994,
• Gazâlî, Ebû hamid, el-Kıstasu’l-mustakîm (Macmau’r-resâil içinde) , Beyrut, 1996.
• Gazâlî, Ebu hamid, Kanunu’t-tevil, (Mecmuatu’r-Resâil içinde), Beyrut,1996.
• Gölcük, Şerafeddin, “Bâkıllânî”, DİA, İstanbul, 1991, c. IV.
• İbn Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Muntazam fi tarihi’l muluki ve’l-ümem, (thk.Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Ata), Beyrut, 1992, XVI.
• İbn hallikân, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ebi Bekir, Vefâyâtu’l-‘ayân ve enbâu ebnâi’z-zemân, (Thk. İhsan Abbas) Beyrut, 1968.
• Kalaycı, Mehmet, “Eşarîliğin Tarihsel Arka Planı: Küllabîlik” Ankara Üniversitesi İlahi yat Fakültesi Dergisi, 51:2(2010), s.422.
• Keskin, Mehmet, Eş’ariliğin Teşekkül Süreci, Ankara Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basıl mamış Doktora Tezi), Ankara, 2005.
• Macit, Nadim, Ehl-i Sünnet Ekolünün Öncüleri, Erzurum, 1996.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymun b. Muhammed, Tabsiratu’l-edille fi usuli’d-Din, (Thk. hü seyin Atay), Ankara,1993, c. I.
• Razî, Fahreddin, Kelam’a Giriş (el-Muhassal), (Çev. hüseyin Atay), Ankara, 1978.
• Şehristâni, Ebu’l-Feth Abdulkerim, Kitâbu’l- milel ve’n-nihal, Beyrut, 1317 c.I/I.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İbn Fûrek” DİA, İstanbul, 1999, c.XV