Kaffâl eş-Şâşî el-Kebîr’in Şemâʾilü’n-Nübüvve Adlı Eserinin Muhteva Bakımından Analizi

Yıl 2025, Sayı: 40, 209 - 235, 28.03.2025

İbrahim Saylan

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1604269

Öz

Hz. Peygamber’in (s.a.s.) fizikî ve ahlâkî özelliklerini ele alan çeşitli eserler kaleme alınmıştır. Bu özellikler ilk dönemlerde hadis külliyatında “edeb, libas, et‘ime, eşribe, sıfâtü’n-nebî, menâkıb, fezâil” gibi başlıklar altında dağınık bir şekilde yer alırken, zamanla “şemâil” adıyla müstakil bir hadis literatürüne dönüşmüştür. Bu türün en erken ve en tanınmış örneği, Tirmizî’nin telif ettiği eş-Şemâʾilü’n-nebeviyye adlı eseridir. Zamanla farklı coğrafyalarda yaşayan âlimler de bu alanda eserler vermiştir. Şemâil türünde eser ortaya koyan diğer bir önemli isim Kaffâl eş-Şâşî’dir. O, Şâfiî mezhebinin Mâverâünnehir bölgesinde yayılmasına öncülük etmiştir; fakih, muhaddis, müfessir, mütekellim ve edip özellikleriyle de meşhurdur. Müellifin kaleme aldığı Şemâʾilü’n-nübüvve, 90 başlık altında 766 rivayetten oluşturulmuştur. Eserde merfû, mevkûf ve maktû haberlerle birlikte tarih kaynaklarından ve şiirlerden de istifade edilmiştir. Eserin tarih kaynakları ve şiirlerle desteklenmesi ona zenginlik kazandırmıştır. Eser, Hz. Peygamber’in fizikî özellikleri, nesebi, peygamberlik dönemi ve savaş aletleri gibi konuları detaylı biçimde yer vermiştir. Eserin genel yapısı, Tirmizî’nin Şemâʾil adlı eseriyle karşılaştırıldığında belirgin bir farklılık göstermektedir. Tirmizî, Resûlullah’ın ibadet, ahlak ve fizikî özelliklerine yoğunlaşırken; Kaffâl, Resûlullah’ın beşerî yönlerini merkeze almış ve peygamberlik özelliklerini Delâʾilü’n-nübüvve adlı eserinde işlemiştir. Bu çalışmada, Kaffâl eş-Şâşî’ye atfedilen Şemâʾilü’n-nübüvve adlı eserin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Eserin müellifine aidiyeti, içeriği ve hadis edebiyatındaki yeri incelenmiş; Kaffâl’ın ilmî kişiliği, eserin yapısı ve Tirmizî’nin şemâil eseriyle olan benzerlik ve farklılıkları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şemâʾilü’n-Nübüvve, Şemâil, Kaffâl eş-Şâşî, Tirmizî

Etik Beyan

Bu makale 17-19 Ağustos 2024 tarihlerinde Mardin’de düzenlenen 12. Uluslararası Mardin Artuklu Bilimsel Araştırmalar Konferans’ında sunulan “Şemâil Literatürü ve Kaffâl eş-Şâşî’nin Şemâilü’n-Nübüvve Adlı Eseri”, başlıklı tebliğin geliştirilmiş halidir.

A Content Analysis of Qaffāl al-Shāshī al-Kabīr's Shamāʾil al-Nubuwwah

Öz

Numerous works have been written on the physical and moral characteristics of the Prophet Muhammad (peace be upon him). In the early periods, these characteristics were dispersed throughout various hadith compilations under headings such as adab, libas, at‘ima, ashriba, sifat al-nabi, manaqib, and fada’il. Over time, these disparate accounts coalesced into an independent genre of hadith literature known as shamāʾil. The earliest and most well-known example of this genre is Tirmidhī’s al-Shamāʾil al-Nabawiyya. Subsequently, scholars from different regions also contributed to this genre. One of the significant figures who authored a work in this field is Qaffâl al-Shâshî, a prominent scholar who played a pivotal role in the spread of the Shafiʿi School of jurisprudence in the Transoxiana region. Renowned as a jurist, hadith scholar, exegete, theologian, and litterateur, Qaffāl authored Shamāʾil al-Nubuwwah, a compendium comprising 766 narrations systematically organized under 90 headings. In addition to integrating marfūʿ, mawqūf, and maqṭūʿ reports, the compendium incorporates poetry and historical sources, thereby enriching its content. It provides comprehensive analyses on the Prophet’s physical attributes, lineage, prophetic period, and tools of warfare. A comparative analysis of Qaffāl’s work and Tirmidhī’s al-Shamāʾil reveals significant differences. While Tirmidhī’s work primarily focuses on the Prophet’s acts of worship, moral conduct, and physical attributes, Qaffāl places greater emphasis on his human characteristics, addressing his prophetic qualities in a separate work, Dalāʾil al-Nubuwwah. This study aims to critically evaluate Shamāʾil al-Nubuwwah, by examining its authorship, content and position in the hadith literature. Additionally, it discusses Qaffāl’s scholarly profile, the structure of the work, and the comparative similarities and differences with Tirmidhī’s al-Shamāʾil.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Shamāʾil al-Nubuwwa, Shamāʾil, Kaffâl al-Shâshî, Tirmidhī

Etik Beyan

This article is an improved version of the paper titled “Shamāil Literature and Kaffāl al-Shāshī's Shamāil al-Nubuwwwa”, presented at the 12th International Mardin Artuklu Scientific Research Conference held in Mardin on August 17-19, 2024.

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. “Ad Koyma ve Hz. Peygamber’in İsimlere Karşı Tutumu”. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1998), 123-143.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 47 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
• Akay, İhsan. “Üç Kaffâl ve Şafiî Mezhebine Katkıları”. Diyanet İlmî Dergi 59/1 (2023), 221-250.
• Akay, İhsan. "Şâfiî Mezhebine Makâsıd Literatürünün Gelişim Seyri (h. III-VIII)". Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/21 (2018), 75-98.
• Algün, Hüseyin. “Hind b. Ebû Hâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/64. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ataş, Haci. “Vâkıdî ile Muhaddislerin Bazı Ortak Rivayetleri”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/78 (2018), 532-555.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Bağdatlı, İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn ve âs̱ârü’l-muṣannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Vekâletü’l-Meârif, 1951.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin b. Alî. Şuʿabü’l-îmân. thk. Abülali Abdülhumeyd. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422.
• Ebû İshâk, İbrâhîm b. Alî eş-Şîrâzî. Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾ. Beyrût: Dâru’r-Râid el-Arabî, 1970.
• Fayda, Mustafa. “Vâkıdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/471-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Gök, Ömer. “Mustafa Sâfî Efendi’nin Mensur Hilye-i Şerîf Tercemesi”. Belleten 73 (2022), 57-83.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkī. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. thk. Amr b. Ğurâme el-Amrevî. 80 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1415.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkī. Tebyînü keẕibi’l-müfterî fîmâ nüsibe ile’l-İmâm Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1404.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1414.
• Kaffâl, Ebû Bekr Muhammed b. Alî b. İsmâîl eş-Şâşî. Şemâʾilü’n-nübüvve. thk. Ebû Abdillâh Ömer b. Ahmed Âliabbâs. Riyad: Dâru’t-Tevhîd, 2015.
• Kallek, Cengiz. “Kaffâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/146-148. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kallek, Cengiz. “Şâşî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/369. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kandemir, M. Yaşar. “Şemâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/497-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kandemir, M. Yaşar. “eş-Şemâilü’n-Nebeviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/500-501. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-müʾellifîn. 13 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Küçükosman, Hasan. “Kaffâl eş-Şâşî’nin Hadisçiliği”. HADITH 13 (Aralık 2024), 216-243.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. Ḥaccâc. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1392.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Tehẕîbü’l-esmâʾ ve’l-luġāt. 4 Cilt. Beyrût: Dârul-Kutubil-‘İlmiyye, ts.
• Oğuzay, Rukiye. Şemâil Literatürünün Muhtevası ve Değişimi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Okiç, Muhammed Tayyip. Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler. Ankara: Atlas Yayınları, 2017.
• Rashīd, Nūf bint Hammād bin Muslih. Al-Qafāl’s approach in his book "Shamā'il al-Nubuwwah": A Comparative Study. Erişim 19.01.2025. https://quni.edu.ye/mag-book/39/5.pdf
• Saylan, İbrahim. “İpek ve Altının Erkeklere Haram Olmasının Vurûd Ortamı Açısından Değerlendirilmesi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2 (2019), 81-98.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed. el-Münteḫab min Muʿcemi şüyûḫi Ebî Saʿd es-Semʿânî. thk. Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkādir. 1 Cilt. Riyad: Dâru Âlimi’l-Kütüb, 1996.
• Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî vd. 10 Cilt. Kahire: Hicr, 2. Basım, 1413.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Şerḥu müşkili’l-âs̱âr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1415.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. eş-Şemâʾil. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Hilye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/44-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Yalçın, Hamdi. “Eş’arî Ekolünün Ortaya Asya Temsilcisi: Türkistanlı Kaffâl eş-Şâşî ve Kelâmî Görüşleri”. Maveraünnehir`den Anadolu`ya Hadis ve İlim/İrfan Geleneği. 298-316. Ankara: Fecr Yayınları, 2024.
• Yamanus, Ayşe Nur. “Mâverâünnehirli Muhaddis Heysem b. Küleyb eş-Şâşî ve el-Müsned Adlı Eserinin Hadis Tarihindeki Yayılımı”. HADITH 12 (Temmuz 2024), 42-66.
• Yardım, Ali. Peygamberimiz’in Şemâili. İstanbul: Damla Yayınevi, 2005.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Delâilü’n-Nübüvve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/115-117. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1405.