Osmanlı Dönemi Kudüs Müftülerinden Fethullah b. Mahmud el-Beylûnî'nin (ö.1632) Hayatı ve Tâ‘ûn Risalesi

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 52, 260 - 283, 31.12.2024

Abdullah Acar

https://doi.org/10.55918/islammedeniyetidergisi.1521923

Öz

Bu makalede, tarihte çok sayıda âlim yetiştiren Beylûnî sülalesi ve aynı sülaleden Osmanlı döneminde 11/17. yüzyılda Kudüs’te müftülük yapmış olan Fethullah el-Beylûnî’nin hayatı ile uzun yıllar devam eden salgın hastalık nedeniyle kaleme aldığı risalesi ve onda naklettiği bilgilerin kaynakları tespit edilmeye çalışılmıştır. Tefsir, hadis, akaid, tasavvuf gibi pek çok temel İslamî ilim dallarında eser te’lif eden Beylûnî, İslam hukukunda mükelleflerin ibadet ve muamelelerinin geçerliliği için akıl sağlığı şartı kadar beden sağlığının da önem arzetmesi sebebiyle yaşadığı dönemdeki insanları bilgilendirmek için bir de tâ’ûn risalesi kaleme almıştır. Osmanlı hâkimiyetinde dört yüz yıl kalan Kudüs’te Osmanlılar eğitim, sağlık başta olmak üzere çeşitli kurumlar inşa etmişler ve Mekke, Medine’deki birden fazla mezhep müftülüğü uygulamasını burada da ihdas etmişlerdir. Bu müftülerden Beylûnî’nin salgınlarla mücadele için yazdığı risalesi hakkında Türkçe herhangi bir yayın bulunmamaktadır. İki bölümden oluşan risalesinin ilk bölümünde salgın hastalıklarla mücadelede tecrübe edilmiş manevî tedavileri nakleden müellif, ikinci bölümde ise salgın hastalıklarla mücadele için alınması gereken hijyen tedbirleri ile faydalı olan yiyecek ve içeceklere dair bilgilerin özetlenmesiyle sona ermektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Fethullah el-Beylûnî, Kudüs Müftüsü, Salgın hastalık, Geleneksel Tıp, Dua.

The Life of Fathullah b. Mahmud al-Baylūnī (d.1632), one of the Mufti of Al-Quds during the Ottoman Period, and the Introduction of his Treatise on Ta'ūn

Öz

In this article, the life of Fathullah al-Baylūnī, who was the mufti of al-Quds in the 11th/17th century during the Ottoman period from the Baylūnī clan, which raised many scholars in history, and from the same clan, and the treatise he wrote due to the epidemic that continued for many years and the sources of the information he conveyed in it are tried to be determined. Al-Baylūnī, who had written works in many basic Islamic sciences such as tafsīr, hadith, al-aqa'īd, and mysticism, wrote a treatise on tā'ūn in order to raise awareness of the people of his time, as physical health was as important as mental health for the validity of worship and transactions of the taxpayers in Islamic law. In al-Quds, which remained under Ottoman rule for four hundred years, the Ottomans built various institutions, especially in education and health, and established the practice of muftiates of more than one sect in Mecca and Medina. Among these muftis, al-Baylūnī's treatise on combating epidemics has not been published in Turkish. In the first part of his treatise, which consists of two parts, the author conveys the spiritual treatments experienced in the fight against epidemics, and in the second part, it ends with a summary of the hygiene measures to be taken to combat epidemics and information on useful foods and beverages.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Fathullah al-Baylūnī, Mufti of al-Quds, Epidemic, Traditional Medicine, Prayer.

Kaynakça

• Beylûnî, Muhammed b. Fethullah. Hulâsatu mâ yahsulu ‘aleyhi's-sâ'ûn fî Edviyeti def'i-vebâ'i ve't-tâ‘ûn. Riyad: Kral Suud Üniversitesi el-Mahtûtât, 4/1662. https://makhtota.ksu.edu.sa/makhtota/6017/38 (Erişim: 27.05.2024)
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârut-Tenzîl ve Esrârut-Te’vîl. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâs, ts.
• Ebü’l-Yümn el-Uleymî, Mücîruddin el-Hanbelî. el-Ünsü’l-celîl bi târîhi’l-kudsü ve’l-halîl. 2 cilt. b.y: Matbaatü’l-haydariyye, 1968.
• Elger, Ralf. “Die Reisen eines Reisebericht Ibn Battutas Rihla im Vorderen Orient des 17. und 18.jahrhunderts”. Buchkultur im Nahen Osten des 17. und 18. Jahrhunderts. ed. Tobias Heinzelmann ve Henning Sievert, Bern: Peter Lang AG, 2010.
• Erdem, Sargon. “Akik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/262-263. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Heysemî, Nureddin Ali b. Ebî Bekr. Mecmaü’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid. thk. Abdurrahim b. el-Hasen el-Irakî. 9 cilt. Kahire: Mektebetü’l-kudsî, 1934.
• Gazzî, Şemsüddin ebu’l-Me’âlî Muhammed b. Abdurrahman. Divanü'l-İslam ve bi-Haşiyetihi Esmai Kütübi'l-A'lam. thk. Seyyid Kesrevî Hasan. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-Bârî şerhu Sahihu’l-Buhârî. thk. Abdulkadir Şeybe el-Hamed, 13 cilt. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fehd, 2001.
• Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Bezlü’l-mâʿûn fî fazli’’t-tâʿûn. thk. Ahmed İsâm Abdulkadir el-Kâtib. Riyâd: Dâru’l-ʿâsime, 1986.
• İbnu’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdulkadir el-Arnavud-Mahmut el-Arnavud. 11 cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Karabulut, Ali Rıza-Karabulut, Ahmet Turan. Mu’cemu Târîhi’t-Türâsi’l-İslâmî fî mektebâti’l-âlem-el-Mahtûtât ve’l-Matbû’â., 6 cilt. Kayseri: Mektebe Yayınları, 2001.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur'an Yolu Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: DİB yayınları, 2000.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu'cemu'l-müellifîn. 4 cilt. Beyrut: Müessesetü'r-risale, 1993.
• Muhibbî, Muhammed Emîn b. Fadlallah. Hulâsatu’l-eser fî a'yâni’l-karni’l-hâdî aşar. 4 cilt, Kahire: b.y., 1284.
• Özel, Ahmet. “Ulvân el-Hamevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/138-140. İstanbul: TDV yayınları, 2012.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-Hâvî li’l-Fetâvî li’l-Fıkhı ve ulumu’t-tefsîr ve’l-hadîs ve’l-Usûli ve’n-nahvi ve’l-i’râbi ve sâiri’l-fünûn. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2015.x
• Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. 16 cilt. Mısır: Vezarâtüs-Sekafe, 1963.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvud b. el-Cârûd. Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin. 4 cilt. Mısır: Dâru’l-Hicr, 1999.
• Ullmann, Manfred. Die Medizin im Islam. Leiden, Köln: Brill, 1970.
• Varlık, Nükhet. "Tâun". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/175. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yenibaş, Hasan. “Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî ve Râmûzü’l-Ehâdîs Adlı Eseri”, I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitab., ed. İhsan Günaydın ve dgr, Gümüşhane: Gümüşhane Ün. yay., 2013.
• Yurdakul, İlhami. “Kudüs Mezhep Müftüleri”. Osmanlı Döneminde Kudüs’te İlmî hayat ve Eğitim Uluslararası Sempozyum Bildirileri. ed. Zekeriya Kurşun-Ahmet Usta. İstanbul: Seçil Ofset, 2018.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A'lâm. 8 cilt. 15. baskı. Beyrut: Dâru’l-‘ilim li’l-melâyîn, 2002.