Küçük Asya’da Geç Antik Çağ Toplumsal Hayatında Yahudiler

Yıl 2020, Sayı: 6, 8 - 31, 16.09.2020

Ali Özkan

Öz

Sürgün mefhumu, Yahudi kültürel kimliğinin en belirleyici unsurlarından biridir. Asur İmparatorluğu’nun Yahuda’yı ele geçirmesiyle Yahudi nüfusunun ciddi bir kısmı Babil’den sürülmüş, bu olay Yahudilik açısından tarihsel süreçte inşa edilecek kültürel kimliğin önemli bir unsuru haline gelmiştir. Tam da bu dönemde Tevrat’ın kanonize edilmesi ve yazıya geçirilmesi söz konusu olmuştur. Bu yönüyle sürgün, Yahudilik dininin ve tarihsel kimliğinin başlangıçlarına işaret eder. Zira sürgünle birlikte dinsel doktrin ve tarihsel hafıza daha da sabit hale getirilmiş; böylelikle de itikadın sınırlarının korunması kaçınılmaz bir gereklilik halini almıştır.
Yahudilik açısından tarihsel olarak her ne kadar ikinci olsa da daha önemli olan sürgün, İS 70’de Romalıların Kudüs’ü ele geçirmelerinden sonraki süreçte Yahudilerin isyan etmeleri ve Kudüs’ten ciddi oranda sürülmeleriyle olmuştur. Pers İmparatoru Kyros’un fermanıyla Babil sürgününden dönen Yahudiler Kudüs’teki tapınağı inşa etmişlerse de İS 70’de bu defa Roma İmparatorluğu’nun farklı yerlerine dağıtılmışlardır. Roma eliyle Kudüs, Yahudiliğe dair izlerin silindiği bir dönemi yaşamaya başlamıştır. Böylece binlerce yıllık Yahudi hafızasında Roma, Kudüs’ün tam karşısında yer alarak Yahudi olmayan dünyanın bir simgesi olmuştur.
Yahudi kültürel hafızasında “Roma” negatif çağrışımları yansıtıyor olsa da yüzlerce yıl Roma kentlerinde hayat bulmuş Yahudilerin bilinen varlığı, ilişkilerin çok daha karmaşık olduğunu işaret etmektedir. Çalışma sahası olarak belirlediğimiz Küçük Asya'daki Roma kentlerinden elde edilmiş arkeolojik ve epigrafik bulgular yardımı ile Yahudilerin toplumsal hayattaki yerleri sorgulanacaktır. Özellikle, toplumsal hayatın giderek yeni din olan Hıristiyanlığın etkisiyle, hissedilir oranda değişime uğradığı Geç Antik Çağ’da, Yahudiliğin, Hıristiyan itikadı başta olmak üzere, sosyal hayatın çeşitli aşamalarında etki unsuru olduğu akılda tutulduğunda önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Doğu Akdeniz'de yer alan Roma kentlerindeki Yahudileri ve “Gentile”leri karşılaştırarak inceleyecek olan çalışmamız, Roma kentlerinde ikamet eden Yahudileri ve kültürel kimliklerini hatırlamaya ve anlamaya katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Geç Antik Çağ, Roma İmparatorluğu, Diaspora, Yahudiler

Jews of the Social Life of Late Antiquity in Asia Minor

Öz

The notion of exile is one of the most decisive elements of Jewish cultural identity. With the Assyrian Empire's capture of Judah, a significant portion of the Jewish population was expelled from Babylon, which became an important element of the cultural identity to be built in the historical process for Judaism. It was precisely during this period that the Torah was canonized and transcribed. In this respect, exile marks the beginning of the Jewish religion and its historical identity. Because the religious doctrine and historical memory become more stable with exile; thus, the protection of the boundaries of creed has become an inevitable necessity.
The second, though historically more important, exile in terms of Judaism, came from the rebellion of Jews after the Romans conquered Jerusalem in 70 AD, and their total exile from Jerusalem. The Jews who returned from exile from Babylon with the rescript of the Persian Emperor Kyros, built the temple in Jerusalem, but this time in 70 AD they were distributed to different parts of the Roman Empire. Under the influence of Rome, Jerusalem began to live at a time when traces of Judaism were erased. Romans became a symbol of the non-Jewish world and fall within the heart of Jerusalem.
Although the “Roman Empire" reflects negative connotations in Jewish cultural memory, the presence of Jews who have lived in Roman cities for hundreds of years indicates that the relations are much more complex. With the help of archaeological and epigraphic findings obtained from Roman cities of Asia Minor, we have determined as the study area, the place of Jews in social life will be questioned. Particularly in the Late Antiquity, when social life has changed considerably under the influence of Christianity, which is a new religion, the importance of Judaism in various stages of social life, especially Christian faith, is better understood. Our study, which will be examined by comparing the Jews and gentiles in the Roman cities in the Eastern Mediterranean, aims to contribute to remember and understand the Jews who have been inhabited in the Roman cities for hundreds of years and their cultural identities.

Kaynakça

• Vitrivius, Mimarlık Üzerine On Kitap, (Çev. Suna Güven), Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı, 2005.
• Adam, Jean-Pierre, Roman Building, Materials and Techniquesss, Roudledge, 2005.
• Aktüre, Sevgi, İÖ 6.Yüzyıldan 14. Yüzyıl Sonuna Kadar Büyük İmparatorluklar Döneminde Anadolu Kentleri, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2018.
• Altınoluk, Sencan, Hypaipa A Lydian City During The Roman Imperial Period, İstanbul, Ege Yayınları, 2013.
• Aytaçlar, Pınar Özlem, “Küçük Asya’nın Romanizasyon’u”, Romalılar I, Doğu Batı, Sayı 49, (2009): 286-296.
• Bar, Doran, “Population, Settlement and Economy in Late Roman and Byzantine Palestine (70-641 AD)”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol.67, No. 3 (2004): 307-320.
• Bonz, Marianne Palmer, ‘‘The Jewish Community of Ancient Sardis: A Reassessment of its Rise to
• Prominence,’’ HSCP 93, (1990): 343–59/ Prominence,’’ HSCP 93, (1990): 343–59.
• Bonz, Marianne Palmer “The Jewish Donor Inscriptions from Aphrodisias: Are They Both Third-Century, and Who Are the Theosebeis?”, Harvard Studies in Classical Philology, Vol. 96, 1994, ss. 281-299.
• Boatwringht, T, Hadrian And The Cities Of The Roman Empire, Princeton University, 2000.
• Bora, Siren, Anadolu Yahudiler Ege’de Yahudi İzleri, İstanbul, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, 2017.
• Bora, Siren, Başlangıçtan Günümüze Tire’de Yahudi İzleri, Tire Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Çevik, Nevzat, Lykia Kitabı, Suna İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2015
• Duygu, Zafer, Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geç Antikçağ’da Kilise-Devlet İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları, İstanbul, Divan Kitap, 2017.
• Duygu, Zafer, Nikomedeia (İzmit)ve Hıristiyanlık İlk Beş Yüzyıl, İstanbul, Düşün Yayıncılık, 2018.
• Eck, Werner, ‘‘The Bar Kokhba Revolt: The Roman Point of View,’’, JRS 89 (1999): 76–89.
• Fine, Steven, “The Menorah And The Cross: Hıstorıographıcal Reflectıons On a Recent Dıscovery From Laodicea On The Lycus”, (Ed. Elisheva Carlebach, Jacob J. Schacter) New Perspectives on Jewish-Christian Relations, Brill, (2012): 31-50.
• Friesen, Stephen J. Twice Neokoros: Ephesus, Asia and the cult of the Flavian imperial family. Religions in the Graeco-Roman World, Volume116, Leiden, Brill, 1993.
• Goodman, Martin “Jews, Greeks, and Romans”, (Ed. Martin Goodman) Jews in a Graeco-Roman World, Oxford University Press, (1998): 3-14.
• Gülbay, Onur, Anadolu’da İmparator Hadrian Dönemi İmar Faaliyetleri, İstanbul, Alim Yayınları, 2015.
• Inge, Nielsen, “Synagogue (synagoge) and Prayerhouse (proseuche): The Relationship Between Jewish Religious Architecture in Palestine and the Diaspora”, Hephaistos 23,,(2005): 64-111.
• Irshai, Oded, “Confronting A Chrıstian Empire: Jewish Life and Culture In The World Of Early Byzantium”, (Ed. Robert Bonfil, Oded Irshai, Guy G. Stroumsa, Rina Talgam) Jews in Byzantium: Dialectics of Minority and Majority Cultures, Jerusalem Studies in Religion and Culture Volume 14, Brill, 2012: 17- 64.
• Kaçar, Turhan, Geç Antik Çağ’da Hıristiyanlık, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2009.
• Kaçar, Turhan “Geç Antik Çağ Nedir?” (Ed. Celal Şimşek, Turhan Kaçar), Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi, İstanbul, Ege Yayınları, 2018: 3-11.
• Lange, Nicolas de, “ Hebraism and Hellenism: The Case of Byzantine Jewry”, Poetics Today, Vol. 19, No. 1, Hellenism and Hebraism Reconsidered: The Poetics ofCultural Influence and Exchange I, Duke University Press, (1998): 129-145.
• Lange, Nicolas de,“ The Byzantine Jewish Other, Identity and The Other Byzantium, Papers From The Fourth International Sevgi Gönül Byzantine Studies Symposium, (Eds: Koray Durak-Ivana Jevtic), İstanbul, Anamed, (2019): 27- 40.
• Lefebvre, Henri, Mekanın Üretimi, (Çev. Işık Ergüden), İstanbul, Sel Yayınları, 2019.
• MacDonald, William L., The Pantheon: Design, Meaning, and Progeny, Harvard University Press, 1976.
• MacDonald, William L., The Architecture of the Roman Empire I, Yale University Press, 1982.
• Mattingly, Imperialism, David J., Power, and Identity Experiencing the Roman Empire, Princeton University Press, 2011.
• Meriç,Recep, Merchelbach, J. Nollé, S. Şahin, Die Inschiften von Ephesos VII 2, Bonn 1981,
• Meriç, Recep, Das Hinterland von Ephesos, Archaologis topographishce Forschungen im Kaystros Tal, Österreichischen Archaologischen Institutes in Wien, 2009.
• Nielsen, Inge. “Synagogue (synagoge) and Prayerhouse (proseuche): The Relationship Between Jewish Religious Architecture in Palestine and the Diaspora”, Hephaistos 23, (2005): 65-111
• Noy,David. “Jewish Archaeology And Art in Antiquity”, (Ed. James K. Aitken, James Carleton Paget), The Jewish–Greek Tradition İn Antiquity And The Byzantine Empire, Cambridge University Press (2014): 200- 2014.
• Özyıldırım, Murat, Sevim Ayteş Canevello, Cilicia’da Yahudiler, Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2019.
• Price, S. R. F., Ritüel ve İktidar Küçük Asya’da Roma İmparatorluk Kültü, (Çev. Taylan Esin), Ankara, İmge Kitabevi, 2004.
• Rykert, Joseph, The Idea of Town, The Anthropology of Urban Form in Rome, Italy and the Ancient World, Faber and Faber, 2011.
• Seager, Andrew R., “The Building History of the Sardis Synagogue”, AJA, Vol. 76, No 4, (1972): 425-435
• Sennett, Richard, Ten ve Taş Batı Uygarlığında Beden ve Şehir, (çev.Tuncay Birkan) İstanbul, Metis Yayınları, 2014
• Şimşek, Celal, Turhan Kaçar, Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi, İstanbul, Ege Yayınları, 2018.
• Talgam, Rina, “Constructıng Identıty Through Art: Jewısh Art as A Mınorıty Culture In Byzantıum”, (Ed. Katrin Kogman-Appel, Mati Meyer), Between Judaism and Christianity, ss. Brill, (2008): 402-411.
• Trebilco, Paul, Jewish Communuties İn Asia Minor, Society For New Testament Studies, Monograph Series 69, Cambridge University Press 1991.
• Trabilco, Paul, “The Jews In Asıa Mınor, 66–C. 235 CE”, (Ed. Steven T. Katz), Judaısm Volume IV The Late Roman-Rabbınıc Perıod Cambridge University Press, (2008): 75- 82.
• Walker, Susan, “The Architecture of Cyrene and Panhellenion”, In Cyrenica in Antiquity, (Ed. Graema Barker, John A. Lloyd, Joyce M. Reynolds.) British Archaeological Reports, 1985 London, (1985): 97-104.
• Poliakoff, Michael, “Jacob, Job, and Other Wrestlers: Reception of Greek Athletics by Jews and Christians in Antiquity”, Journal of Sport History, Vol. 11, No. 2 (1984): 48-65.
• Bonz, Marianne Palmeri “The Jewish Donor Inscriptions from Aphrodisias: Are They Both Third-Century, and Who Are the Theosebeis?”, Harvard Studies in Classical Philology, Vol. 96, 1994, ss. 281-299.