The Place and Importance of Foundations in Ottoman

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 7, 119 - 128, 26.12.2017

Muhammed Kemal Bostan

https://doi.org/10.23834/isrjournal.346600

Öz

From past to present, foundations
(Vakıfs), which are constituted in order to strengthen assistance and
solidarity spirit and to increase social capital in social relations, have been
one of the indispensable social institutions of everyday life. Although it is
possible to assert the existence of foundations in Pre-Islamic era, they
essentially rise as an institutional entity in the Arabic civilisation that
embraced Islam. They become common also in Turkish world after Turks embraced
Islam. The foundations and services they provide experienced the golden age
after Islam spread to wide geographies and foundation culture developed within
Turkish-Islamic synthesis. Throughout the centuries, they have maintained
facilities that empower social solidarity such as sheltering, education and
health services, that meet the social needs and that affect the economy
directly or indirectly. Moreover, they have penetrated into political and
social ground from state administration to urbanisation. Most of social
services that are conducted by the foundations previously have turned into
public service after social welfare state understanding dominated in 20th
century. In this study, foundations in the Ottoman era and their services with
content and reflections in social life are analysed.

Anahtar Kelimeler

Foundations, Ottoman, Social Expenditures

Osmanlıda Vakıfların Yeri ve Önemi

Öz

Toplumsal ilişkilerde yardımlaşma ve
dayanışma ruhunun güçlendirilmesi ve sosyal sermayenin arttırılabilmesi için
inşa edilen vakıf müesseseleri geçmişten günümüze, gündelik hayatın vazgeçilmez
toplumsal kurumlarından birisi olmuştur. İslamiyet öncesinde vakıfların
varlığından söz edilebilse de vakıflar, İslamiyet’i kabul eden Arap
medeniyetinde kurumsal bir oluşum olarak ortaya çıkmıştır. Türklerin
İslamiyet’i kabul etmesinin ardından Türk dünyasında da yaygın hale gelmiştir.
Vakıf müesseselerinin ve sundukları hizmetlerin kapsamı, İslam’ın daha geniş
coğrafyalara yayılması ve özellikle Türk-İslam sentezi içerisinde vakıf
kültürünün genişlemesiyle beraber en parlak dönemlerini yaşamıştır. Vakıflar
yüz yıllar boyunca özellikle barınma, eğitim, sağlık hizmetleri başta olmak
üzere sosyal dayanışmayı güçlendiren, toplumsal ihtiyaçları karşılayan ve diğer
yandan taraflara doğrudan ya da dolaylı olarak ekonomik etkileri olan
faaliyetleri devam ettirmişlerdir. Ayrıca vakıflar devlet idaresinden
şehirleşmeye kadar pek çok siyasal ve sosyal alanda da nüfuz elde etmiş
müesseseler olmuştur. 20. yüzyılda sosyal refah devleti anlayışının egemen
olmasıyla birlikte daha önce vakıflar tarafından yürütülen toplumsal
hizmetlerin pek çoğu artık çağdaş devletlerin sunduğu kamu hizmetlerine
dönüşmüştür. Bu çalışmada Osmanlı dönemindeki vakıflar, vakıflar aracılığıyla
verilen hizmetlerin içeriği ve sosyal hayattaki yansımaları analiz
edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vakıflar, Osmanlı Devleti, Sosyal Harcamalar

Kaynakça

• Ağmanvermez, A. (tarih yok). Bir Vakıf Medeniyeti Olarak Osmanlı,. Eylül 15, 2016 tarihinde http://www.e-tarih.org/makaleler.php?sayfa=makaledetay&makaleno=1173 adresinden alındı
• Bayartan, M. (2008). Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 10(1), 157-175.
• Berki, A. H. (1957). İslam’da Vakıf, Sahih ve Gayr-İ Sahih Nevileri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6.
• Berki, Ş. (1981). Vakıflar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 38, 1301-1308.
• Dülger, A. (2005, Mayıs 9). Kültür Aktarımında Vakıfların Rolü Nedir? , 9 ,. Yeni Şafak.
• Eminoğlu, M. (1996). Osmanlı Tatbikatında Nakit Para Vakıfları ve Günümüz Ekonomisinde Uygulanabilirliği. Osmanlı Tatbikatında Nakit Para Vakıfları ve Günümüz Ekonomisinde Uygulanabilirliği. Bursa.
• Ertem, A. (2011, Aralık,). Osmanlıdan Günümüze Vakıflar. Vakıflar Dergisi(36), 25-65.
• Işık, H. (2009, Nisan). Bir Kamu Hizmeti Birimi Olarak Vakıfların Osmanlı Toplum Yaşamındaki Rolü. Akademik Bakış, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi,(16), 1-10. Eylül 11, 2016 tarihinde http://www.akademikbakis.org/eskisite/16/1vakif.htm adresinden alındı
• Kaya, S. (2003). Para Vakıfları Üzerine. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(1), 189-203.
• Kazıcı, Z. (1985). İslami ve Sosyal Açıdan Vakıflar (Marifet Yayınları No:42 b.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kazıcı, Z. (2003). Osmanlı Vakıf Medeniyeti. İstanbul: Bilge Yayıncılık.
• Koyunoğlu, H. H. (2008). Para Vakıfları: Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl İstanbul Uygulaması. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VIII(1), 253–303.
• Müdürlüğü, T. V. (2009). T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü Stratejik Planı 2010-1014. Ankara: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Öztürk, N. (1995). Elmalılı M. Hamdi Gözüyle Vakıflar. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şen, M. (2002, Kasım). Osmanlı Devletinde Sosyal Güvenlik: Ahi Birlikleri, Loncalar ve Vakıflar. Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası Dergisi, 16(6), 18-40. Ocak 3, 2009 tarihinde http://www.ceis.org.tr/dergiDocs/makale33.pdf adresinden alındı
• Şennur Şenel, Z. T. (2009). 1926-1967 Yılları Arasında Türkiye Cumhuriyeti’nde Kurulan Tesisler (Vakıflar). Gazi Akademik Bakış, 3(5), 123-141. Eylül 22, 2016 tarihinde www.gaziakademikbakis.com/index.php/gab/article/view/75/63 adresinden alındı
• T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü . (tarih yok). 10 10, 2016 tarihinde T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü Web Sitesi: http://www.vgm.gov.tr/sayfa.aspx?Id=35 adresinden alındı
• Tabakoğlu, A. (2005). Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Topbaş, O. N. (2011). Medeniyetimizin Fazilet Zirvelerinden Vakıf İnfak Hizmet. İstanbul: Erkam Yayınları.
• Türkoğlu, İ. (2013). Osmanlı Devletinde Para Vakıflarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri. SDÜ İİBF dergisi, 18(2), 187-196.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayın No:101. (2012). Bir Medeniyetin İzdüşümü Vakıflar. İstanbul: T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Yüksel, H. (1992). Vakıf Müsadere İlişkisi (Şam Valisi Vezir Süleyman Paşa Olayı). Osmanlı Araştırmaları Dergisi(XII), 398-424.
• Yüksel, H. (1998, Mayıs). XVII. Yüzyılda Osmanlı Vakıflarının Sentezi. Vakıf ve Kültür Dergisi, 1(1), 16-19.