Türkiye ve ABD’deki İlköğretim Okullarında Çocukların Katılım Haklarına Yer Verilme Düzeyinin Karşılaştırılması

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 2, 95 - 119, 30.12.2012

Zihni Merey

Öz

Bu çalışma, Türkiye ve ABD’deki ilköğretim okullarında okutulan sosyal bilgiler ders kitaplarında, BM Çocuk

Hakları Sözleşmesi’nin çocuklara tanıdığı katılım haklarına ne düzeyde yer verildiğini ortaya koymayı

amaçlamaktadır. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması kullanılmıştır. Veri toplama aracı

olarak "doküman incelemesi" yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada analiz ünitesi “Çocukların Katılım Hakkı” olarak

belirlenmiştir. Bu analiz ünitesi kendi içinde “Çocuğun Aile Ortamına Katılması”, “Çocuğun Okul Ortamına Katılması”,

“Çocuğun Genel (Ülke) Politikaya Katılımı”, “Çocuğun Medyaya Katılması”, “Çocuğun Çevrenin Korunmasına ve

Sürdürülebilir Kalkınmaya Katılması”, “Çocuğun Sağlık Ortamına Katılması”, Çocuğun Yargı Ortamına Katılması” ve

“Çocuğun Topluma Katılması” olarak ana kategorilere ayrılmıştır. Bu ana kategoriler kendi içinde alt kategorilere

ayrılmıştır. Her bir ana ve alt kategori BM Çocuk Hakları sözleşmesinin ilgili maddesi ve ÇHK kararları ile

ilişkilendirilmiştir. Araştırma sonucunda Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarında çocukların yargı ortamına katılımı

ile ilgili herhangi bir ifade yer almadığı tespit edilmiştir. Ayrıca ders kitaplarındaki dağılım açıkça çocukların aile,

genel politikaya, sağlık ve yargı ortamına katılım hakkına yeterince yer verilmediğini göstermiştir. Diğer tarafından ABD

sosyal bilgiler eğitiminde okul ortamına ve topluma katılım dışında sağlık, çevre ve yargı ortamına katılım hakkı ile ilgili

herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Ayrıca aile ortamına ve genel politikaya katılım hakkı ile ilgili ifadelerin yok

denecek kadar az olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çocukların Katılım Hakkı, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi, Demokratik Yurttaşlık Eğitimi, Türkiye, ABD

Comparing The Levels of Place Allocation for Children’s Right to Participation in Turkish and USA Elementary School

Öz

This study aims at revealing the levels of allocation for participation rights, recognized by UN Children’s

Rights Convention (UN CRC), in social studies curricula on elementary levels both in Turkey and the USA. The

research applies the case study among qualitative designs. This study aims at revealing how and on what levels

participation rights take place in elementary social studies curricula both in Turkey and the US. “Document

analysis” was used as the instrument of data collection. Analysis unit of the study is “Children’s Participation

Right”. This analysis unit is divided within itself into some main categories such as “Child’s Participation in Family

Environment”, “Child’s Participation in School Environment”, “Child’s Participation in General (national) Politics”, “Child’s

Participation in Media”, “Child’s Participation in Environmental Protection and Sustainable Development”, “Child’s

Participation in Health Environment”, “Child’s Participation in Judicial Environment”, and “Child’s Participation in Society”.

Main categories are divided into sub-categories. Each main and sub-category is associated to the related article of

UN CRC and decisions of Children’s Rights Committee. Frequency and percentage are used in analyzing the data.

No statement on children’s participation in judicial environment is allocated any space in Turkey social sciences

textbooks. In addition to that, the distribution in the textbooks clearly shows that children’s participation right in

family, general politics and judicial environment is not allocated enough space. There are no findings on participation in

health, environmental issues, and judicial environment other than participation in school environment and society in

the US social studies education. In addition to that, number of statements on participation in family and general

politics is almost non-existent.

Anahtar Kelimeler

Children’s Participation Right, UN Children’s Rights Convention, Social Studies Education, Textbooks, Democratic Citizenship Education, Turkey, US

Kaynakça

• Akyüz, E. (2003). “Ulusal ve Uluslararası Hukukta Çocugun Haklarının ve Güvenliginin Korunması”. Ankara: Milli
• Eğitim Bakanlığı.
• Akyüz, E. (2002). Çocuk Suçluluğu Konusunda Türk Eğitim Tarihinde İlk Önemli Araştırma”, 1. Ulusal Çocuk ve
• Suç: Nedenler ve Önleme Çalışmaları Sempozyumu, Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfi Yayini,
• Ankara.
• Akyüz, E. (2001). Çocuk Hakları Sözlesmesinin Temel İlkeleri Işığında Çocuğun Eğitim Hakkı, Milli Egitim Dergisi,
• s:151.
• Akyüz, E. (1999). “Cumhuriyet Döneminde Çocuk Hukukundaki Gelişmeler”, Cumhuriyet ve Çocuk, II. Ulusal
• Çocuk Kültürü Kongresi, Ankara.
• Alderson, P. (2008). Young children’s rights (exploring beliefs, principles and practice). London: Jessica Kingsley
• Publishers.
• Altun, A. (2011). Avrupa Konseyi’nin tavsiye kararları çerçevesinde medya okuryazarlık eğitiminin vizyonu.
• Yüzüncü Yıl Üniv., Eğitim Fak. Derg. Cilt: VIII, Sayı: I, 58-86.
• Angst, D.B ve Deatrick, J.A .(1996) Involvement in health care decisions: parents and children with chronic illness.
• Journal of Family Nursing, 2, 174–194.
• Aslan. C, and Karaman-Kepenekçi, Y. (2008). Human rights education: A comparison of mother tongue textbooks in
• Turkey and France. Mediterranean Journal of Educational Studies, 13, 101-124.
• Balo, S. Y. (2005). Uluslararası İlkeler Işığında Çocuk Koruma Kanunu ve Uygulaması, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Barth, R. S. (1990). İmproving School From Within, Jossey Bass: San Francısco.
• Beresford BA and Sloper P. (2003). Chronically ill adolescents’ experiences of communicating with doctors: a
• qualitative study. Journal of Adolescent Health 33, 172–179.
• Bilgin, N. (2000). İçerik Analizi, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Blyth, D. A., and Leffert, N. (1995). Communities as contexts for adolescent development: An empirical analysis.
• Journal of Adolescent Research, 10, 64– 87.
• Bloor, M., and Wood, F. (2006). Keywords in qualitative methods. London: Sage.
• Campbell, D.E. (2005). Voice in the Classroom: How an Open Environment Facilitates Adolescents; Civic
• Development. Circle Working Paper 28. College Park, MD: Universty of Maryland.
• Carter, B .(2002). Chronic pain in childhood and the medical encounter: professional ventriloquism and hidden
• voices. Qualitative Health Research 12, 28–41.
• Center for Civic Education. (1994). National standarts for civics and goverment Calabasas, CA: Author.
• Covell, K., and Howe, R. B. (1999). The impact of children’s rights education: A Canadian study. The İnternational
• Journal of Children’s Rights, 7, 171-183.
• Covell, K. ve Howe, R. B. (2001). Moral education through the 3Rs: rights, respect, and responsibility. Journal of
• Moral Education, 30(1), 29-41.
• Cox, E.D and Raaum, S.E .(2008). Discussion of alternatives, risks and benefits in pediatric acute care. Patient
• Education and Counseling 72, 122–129.
• Cox, E.D, Smith, M.A and Brown, R.L .(2007). Evaluating deliberation in pediatric primary care. Pediatrics, 120, 68–
• 77.
• Cox, E.D, Smith, M.A, Brown, R.L and Fitzpatrick, M.A. (2009). Learning to participate: effect of child age and
• parental education on participation in pediatric visits. Health Communication, 24, 249– 258.
• Coyne, İ .(2006). Consultation with children in hospital: children, parents’ and nurses’ perspectives. Journal of Clinical
• Nursing, 15, 61–71.
• Coyne, İ .(2008). Children’s participation in consultations and decision- making at health service level: a review of
• the literature. İnternational Journal of Nursing Studies, 45, 1682–1689.
• Dixon-Woods, M., Anwar, Z., Young, B and Brooke, A .(2002). Lay evaluation of services for childhood asthma.
• Health and Social Care in the Community 10, 503–511.
• IEA (1999). ABD Vatandaşlık eğitimi çalışmaları.
• Ersoy, A. F. (2011). An Area Neglected in Citizenship Education: Children’s Rights Education at Home and at
• School, international Online Journal of Educational Sciences, 2012, 4(2), 359-376
• Flekkoy, M.G. and Kaufman, N. H. (1998). The Participation rights of the child rights and responsibilities in family and
• society, London: Jessica Kingsley Publishers,
• Garbarino, J. , Kostelny , K. , Dubrow , N. (1991). No Place to be a Child: Growing Up in a War Zone, New York :
• Lexington/MacMillan.
• Genc, E., Polat, M. M., Basol, S., Kaya, N., Azer, H., Gokce, S., Koyuncu, M., Gok, A., Yildiz, A., Yilmaz, D. and
• Ozcan, A. (2010). Primary School Social Studies Turkis Textbook 5 (in Turkish). (Ed, Mustafa Safran). Ankara:
• Milli Egitim Yayinlari.
• Habashi, J. S., Driskill, T., Lang, J. H., LeForce DeFalco, P. (2010). Constitutional Analysis: A Proclamation of
• Children’s Right to Protection, Provision, and Participation; İnternational Journal of Children’s Rights 18, 267–
• 290.
• Harcourt Horizons .(2008). Sosyal Bilgiler Ders ve Öğrenci Çalışma Kitapları (1-6), Harcourt Horizons Yayınları.
• Harcourt Horizons .(2005). Sosyal Bilgiler Ders ve Öğrenci Çalışma Kitapları (1-6), Harcourt Horizons Yayınları.
• Hodgkin, R., ve Newell, P. (2002). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Uygulama Elkitabı, Ankara.
• Howe, R. B. and Covell, K. (2005). Empowering children: Chlidren’s rights education as a pathway to citizenship. London:
• University of Toronto Press.
• Inal, K. (1998). Türkiye’de ders kitaplarında demokratik ve milliyetçi değerler, 27 Mayıs ve 12 Eylül askeri müdahale
• dönemlerine ilişkin bir inceleme. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Karaman, B. ve Karaman-Kepenekçi, Y. (2005). Çocuğun Sağlık Hakkı ve AİDS, HİD Dergisi AİDS Türk, 8(2) 37.
• Karaman-Kepenekçi Y. (2003). "Demokratik Okul", Eğitim Araştırmaları, sayı II, Ankara 2003, 44-53.
• Karaman-Kepenekçi, Y. (2000). İnsan Hakları Eğitimi. Ankara: Ani Yayıncılık.
• Karaman-Kepenekçi, Y. (2005) Citizenship and human rights education: a comparison of textbooks in Turkey and
• the United States, İnternational Journal of Educational Reform, Vol. 14(1), 73-88.
• Karasar, N. (2008). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara: Nobel Yay.
• Kelsey, J., Abelson-Mitchell, N and Skirton, H. (2007). Perceptions of young people about decision making in the
• acute healthcare environment. Paediatric Nursing 19, 14–18.
• Kesner, J. E. , Bingham, G. E. and Ah Kwon, K. (2009). Child Maltreatment in United States: An Examination of
• Child Reports and Substantiation Rates, İnternational Journal of Children’s Rights 17, 433–444.
• Kıncal, R.Y. ve Uygun, S. (2006). Demokrasi eğitimi ve Okul Meclisleri Projesi Uygulamalarının Değerlendirilmesi,
• Milli Eğitim Dergisi, 171, 31-42.
• Kıncal, R. Y. ve Işık. H. (2003). Demokratik Eğitim ve Demokratik Değerler, Eurasian Journal of Educational
• Research, 24, 143-152.
• Kohler, M. C. (1979). Chldren Advocacy: Youth’s Right to Participate, Chldren’s Rights: Contemporary Perspectives,
• (Ed: Patrica A. Vardin and İlene N. Brody), Teachers College Press.
• Koyuncu Kaya, M. Dağ, O., Kocak, E., Yildirim, T,. Unal, M. (2010). Primary School Social Studies Turkish
• Textbook 4 (in Turkish). (Ed, Ismail Hakki Demircioglu). Ankara: Milli Egitim Yayinlari.
• Lansdown, G. (2005). The evolving capacities of the child. Florence, İtaly: UNİCEF.
• Macmillan .(2008). Sosyal Bilgiler Ders ve Öğrenci Çalışma Kitapları (1-6), Macmillan Yayınları.
• Macmillan .(2005). Sosyal Bilgiler Ders ve Öğrenci Çalışma Kitapları (1-6), Macmillan Yayınları
• MEB. (2011). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6-7 sınıflar öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: (Bu program taslağı 28
• Eylül 2011 tarihinde Talim Terbiye Kurulun’dan gözden geçirilerek güncellenen taslağı alınmıştır.)
• MEB, (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6-7. sınıflar öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: MEB. Yayınları.
• MEB, (2006). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6-7. sınıflar öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: MEB. Yayınları.
• MEB. (2011). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 4-5 sınıflar öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: (Bu program taslağı 28
• Eylül 2011 tarihinde Talim Terbiye Kurulu’ndan gözden geçirilerek güncellenen taslağı alınmıştır.
• Melton, G. B., and Limber, S. P. (1993). What children’s rights mean to children: Children’s own views. İn M. Freman
• and P. Veerman (Eds.), The ideologies of children’s rights (pp. 167-187). Dordrecht: Martinus Nijhoff Publisher.
• Merey, Z. (2012). Children Rights in Social Studies Curricula in Elementary Education: A Comparative, Erken
• Çocukluk Dönemi Eğitimi Küresel Sorunları ve Çocuk Hakları Uluslararası Konferansı, Zirve Üniversitesi,
• Gaziantep, 27-29- Nisan 2012.
• Merey, Z ve Parpucu, H. (2012). İnclusion Level of Children Rights İssues in Social Studies Textbooks: (Case of
• Turkey and USA), , Erken Çocukluk Dönemi Eğitimi Küresel Sorunları ve Çocuk Hakları Uluslararası Konferansı,
• Zirve Üniversitesi, Gaziantep, 27-29- Nisan 2012.
• Mifflin (2008). Sosyal Bilgiler Ders ve Öğrenci Çalışma Kitapları (1-6), Mifflin Yaınları.
• Mifflin (2005). Sosyal Bilgiler Ders ve Öğrenci Çalışma Kitapları (1-6), Mifflin Yayınları.
• Moore, L. ve Kirk, S. (2010). A literature review of children’s and young people’s participation in decisions
• relating to health care, Journal of Clinical Nursing, Volume 19, issue 15-16, s.2215-2225.
• Nayır, F. and Karaman Kepenekci, Y. (2011). Children’s Participation Rights in Elementary Schools’ Turkish
• Textbooks Elementary Education Online, İlköğretim Online, 10(1), 160-168, [Online]: http://ilkogretimonline.
• org.tr.
• NCSS (1994). National Council for the social studies: Expectations of excellence, National curriculum standards for social
• studies. Washington, D.C.: NCSS National Standarts for Civics and Government .(1994).
• Özdemir Uluç, F. (2008). İlköğretim Programinda İnsan Haklari Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
• Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Şubat, 2008.
• Polat, O, Gezer, T. (2008). Çocukların Sosyal İçerilmesi ve Katilim Haklarının Hayata Geçirilmesi, Çocukların Sosyal
• Katılımlarına Odaklı Bir Yerel Yönetim Sistemi Yapılandırılma Yerel Faaliyet Planları Oluşturma Projesi, Sokak
• Çocukları Rehabilitasyon Derneği,
• Reddy, N. and Ranta, K. (2002). A Journey in Children’s Participation, Banglore: The Concerned for Working
• Children. www.workingchild.org.
• Salman-Osmanağaoğlu, Y. (2007). Uşak İli Lise Son Öğrencilerinin Çocuk Haklarına İlişkin Görüşleri, Ankara
• Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi, Ankara.
• Sever, S. (2002). Milli Eğitim Temel Yasası ve Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Bağlamında Bir Değerlendirme,
• Ankara Üniversitesin Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 35 Sayı: 1-2.
• Smith, A.B. (2002). İnterpreting and supporting participation rights: Contributions from socicultural theory. The
• İnternational Journal of Children’s Rights, 10: 73–88.
• Taylor, N.J., Smith, A.B. and Nairn, K. (2001). “Rights İmportant to Young People: Secondary Student and Staff
• perspectives”, İnternational Journal of Children’s Rights 2001 (9), 137–156.
• Tibbitts, F. ve Kirchslaeger, P.G. (2010). Perspectives of Research on Human Rights Education). Journal of Human
• Rights Education 2(1).
• Uçuş, Ş. (2009). Çocuk Haklari Sözleşmesi’nin İlköğretim Programlarindaki Yeri ve Sözleşme’ye Yönelik Öğretmenlerin ve
• Okul Yöneticilerinin Görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayinlanmamiş Yüksek
• lisans Tezi Ankara.
• UNCHR .(1989). Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR).
• Wald, M.S. (1987). Children’s rights: a framework for analysis. B.Landau (Ed.). Children’s rights in the practice of family
• law (p.3-27). Toronto: Carswell.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (Güncelleştirilmiş Geliştirilmiş 5. Baskı).
• Ankara: Seçkin Yayıncılık.