Factors That Preclude Being the Best (Faḥl) Poet According to Al-Asma‘ī Within the Context of his Work Fuḥûla al-Şu‘arâ’

Yıl 2023, , 281 - 310, 12.12.2023

İsmail Araz

https://doi.org/10.51802/istanbuljas.1354251

Öz

In this study, the approach of al-Asma‘ī, one of the critics of classical Arabic poetry, to poets is analyzed within the framework of Fuḥūla al-Shu'arā’, the first critical work of Arabic poetry that has survived to the present day. Fuḥūla, which is a collection of Asma‘ī's answers to the questions of his student Abū Ḥātim al-Sijistānī, is considered to be a turning point in Arabic poetry criticism as it deals with the neglected distinction between "poet" and "superior poet" from different aspects in the poetry tradition that continued orally for a long time. Al-Asma‘ī, who categorized the poets according to their ability to sing poetry, named the poets whom he found superior and talented as faḥl. However, he did not limit the poet's being a faḥl only to his ability to sing poetry; he put forward many conditions based on quality and quantity. Due to their inability to fulfill these conditions, which he implicitly expressed, he considered some competent poets outside the category of faḥl. In this study, the reasons for al-Asma‘ī's exclusion of poets as faḥl despite their qualified poems are emphasized. These evaluations, which consist of short sentences such as "It is not faḥl", are explained by considering the theoretical basis of al-Asma‘ī's concept of faḥl. For a better understanding of the subject, the examples selected from Fuḥūla have been analyzed from a holistic and analytical point of view. In this way, it has been pointed out that the evaluations in Fuḥūla, which gives the impression that it is an easy booklet to read and understand at first, have serious reasons behind them and that they are not made randomly. The main aim of the study is to reveal that poet and faḥl poet are not evaluated in the same category in classical Arabic poetry criticism within the framework of Fuḥūla and to emphasize that every poet can be accepted as a poet, but more serious criteria are required to be a faḥl poet.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Classical Arabic Poetry Criticism, al-Aṣmaʿī‎, Fuḥūla al-Shuʿarāʾ, Faḥl, Poet

Asmaî'ye Göre En Üstün (Fahl) Şair Olmaya Engel Faktörler: Fuhûletü'ş-Şu'arā’ Çerçevesinde Bir İnceleme

Öz

Bu çalışmada klasik Arap şiir eleştirmenlerinden Asmaî’nin, Fuhûletü’ş-Şu‘arâ’ adlı eseri çerçevesinde en üstün şair anlamına gelen fahl kategorisi dışında kalan şairlere yaklaşımı incelenmiştir. Asmaî’nin, öğrencisi Ebû Hâtim es-Sicistânî’nin sorularına verdiği cevapların bir araya getirilmesiyle oluşan Fuhûle, uzun zaman boyunca şifahi olarak devam eden şiir geleneğinde “şair” ile “üstün şair” arasında ihmal edilen ayrımı farklı yönlerden ele almasıyla Arap şiir eleştirisinin dönüm noktalarından kabul edilmiştir. Şairleri şiir söyleme kabiliyetlerine göre sınıflandıran Asmaî, bu eserinde üstün ve yetenekli bulduğu şairleri fahl olarak isimlendirmiştir. Ancak şairin fahl seviyesine yükselebilmesi için sadece şiir söylemesini yeterli bulmamış, nitelik ve niceliği esas alarak birçok şart ileri sürmüştür. Örtük bir şekilde ifade ettiği bu şartları gerçekleştirememeleri dolayısıyla yetenekli bazı şairleri fahl kategorisi dışında değerlendirmiştir. Çalışmada Asmaî’nin, kaliteli şiirleri olduğu hâlde bazı şairleri fahl olarak değerlendirmemesinde hangi gerekçelere dayandığı ele alınmıştır. “Fahl değildir.” şeklinde kısa cümlelerden oluşan bu değerlendirmeler, Asmaî’nin fahl kavramının teorik çerçevesi dikkate alınarak açıklanmıştır. Konunun daha iyi anlaşılması için eserden seçilen örnekler bütüncül ve analitik bir bakış açısıyla tahlil edilmiştir. Bu şekilde okunması ve anlaşılması kolay bir risale olduğu izlenimi veren Fuhûle’deki değerlendirmelerin arka planında ciddi gerekçelerin bulunduğuna ve rastlantısal bir şekilde yapılmadığına dikkat çekilmiştir. Çalışmanın temel amacı, Fuhûle eseri çerçevesinde klasik dönem Arap şiir eleştirisinde şair ile fahl şairin aynı kategoride değerlendirilmediğini ortaya koymak ve yeri geldiğinde her şiir söyleyenin şair kabul edildiği ancak fahl şair olmak için daha ciddi kriterlerin şart koşulduğunu vurgulamaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Klasik Arap Şiir Eleştirisi, Asmaî, Fuhûletü’ş-Şu‘arâ’, Fahl, Şair

العَوَامِلُ التي تَمْنَعُ الشَّاعِرَ أنْ يكَونَ فَحْلًا خِنْذِيذَا وفقًا للأصْمَعِي في سِياقِ كتابِهِ فُحُولَةِ الشُّعَراءِ

Öz

تَمَّ في هذا البحث، دراسةُ نهج نقد الشعر العربي القديم من خلال سياق كتاب "فحولة الشعراء" الذي يُعد أول عمل نقدي شعري عربي وصل إلينا. حُلِّلَ منهجُ النقد عند الناقد الأديب الأصمعي عبد الملك بن قريب تجاه الشعراء من خلال هذا الكتاب. يتألف كتاب "فحولة الشعراء" كما هو معلوم من إجابات الأصمعي على أسئلة تلميذه أبي حاتم السجستاني، وهو عمل استمر عن طريق الشفاهية ثم الكتابة في النقد التقليدي الشعري لفترة طويلة. يمثل الكتاب نقطةَ تحولٍ في نقد الشعر العربي من خلال التعامل بطرق متعددة مع التفرقة المهملة آنذاك بين "الشاعر" و"الشاعر الفحل أي الخِنْذِيذ المتميز". قام الأصمعي بتصنيف الشعراء وفقًا لقدراتهم في الشعر، وأطلق على الشعراء المتميزين والموهوبين تسمية "فَحْل". ومع ذلك، لم يكتفِ بِتصنيف الشعراء كـ"فَحْل" على مجرد القدرة على الشعر، بل وضع العديد من الشروط استنادًا إلى النوعية والكمية. على الرغم من أنه لم يُعبِّرْ صراحة عن هذه الشروط، إلا أنه قام بتقييم بعض الشعراء الماهرين خارج فئة "فَحْل" بسبب عدم تحقق هذه الشروط. تركَّز البحث على الأسباب التي استند عليها الأصمعي في عدم تصنيف بعض الشعراء كـ"فَحْل" على الرغم من وجود أشعار ذات جودة عالية لديهم. تم توضيح هذه التقييمات الملخصة والمكونة من عبارات مثل "ليس فَحْلاً" =نظريًا لدى الأصمعي= من خلال تحليل أسس مفهوم "الفَحْل".

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وبلاغتها, نقد الشعر العربي القديم, الأصمعي, فحولة الشعراء, فحل, شاعر

Kaynakça

• Abbas, İhsan. Târihü’n-Nakdi’l-Edebî ‘inde’l-Arab Nakdü’ş-Şi‘r mine’l-Karni’s-Sânî hatta’l-Karni’s-Sâmin el-Hicrî. 4. bs. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1404/1983.
• Araz, İsmail. “En Üstün Şair Kimdir?’ Problemi Bağlamında Asmaî’nin (ö. 216/831) Fahl Kavramının Etimolojik ve Terminolojik Alanı Üzerine Bir Değerlendirme.” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 63 (2022), 4-25.https://doi.org/10.15370/maruifd.1160532
• el-Asmaî, Abdülmelik b. Kureyb. el-Asmaiyyât. Tahkik Ahmed Muhammed Şâkir - Abdüsselâm Hârûn. 5. bs. Kahire: Dâru’l-Maârif, ty.
• el-Asmaî, Abdülmelik b. Kureyb. Fuhûletü’ş-Şu‘arâ’ adlı kitabına giriş: Selâhaddin el-Müneccid. Tahkik Charles Cutler Torrey. 2. bs. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1400/1980.
• el-Asmaî, Abdülmelik b. Kureyb. Fuhûletü’ş-Şu‘arâ’ ve Hüve Suâlât Ebî Hâtim es-Sicistânî li’l-Asmaî. Tahkik Ahmed Halil eş-Şâl. Port Said: Merkezü’d-Dirâsât ve’l-Bühûs el-İslâmiyye, 1436/2015.
• Bedevi, Abdurrahman. Dirâsâtü’l-Müsteşrikîn Havle Sıhhati eş-Şi’ri’l-Câhilî. Beyrut: Dârü’l-Melâyîn, 1979.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Aklının Oluşumu. Çeviren İbrahim Akbaba. 3. bs. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• el-Câdir, Mahmûd Abdullah. “Cuhdü’l-Asmaî en-nakdî fî kitâbih Fuhûletü’ş-şu‘arâ.” Mecelletü el-Mecma‘i’l-‘İlmî el-Irâkî 34, no. 4 (1403/1983), 191-227.
• el-Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. thk. Abdüsselâm Hârûn. 4 cilt. 7. bs. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1418/1998.
• el-Cumahî, İbn Sellâm. Tabakâtü Fuhûli’ş-Şu‘arâ’. Tahkik Mahmûd Muhammed Şâkir. 2 cilt. Cidde: Dâru’l-Medenî, ty.
• el-Cûmerd, Abdülcebbâr. el-Asmaî Hayâtuh ve Âsâruh h. 123-217. Beyrut: Dâru’l-Keşşâf, 1375/1955.
• el-Cûzû, Mustafa. Nazariyyâtü’ş’-Şi‘r ‘inde’l-Arab el-Câhiliyye ve’l-‘Usûri’l-İslâmiyye: Nazariyyât Te’sîsiyye ve Mefâhîm ve Mustalahât. 2 cilt. Beyrut: Dâru’t-Talî‘a li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, 1422/2002.
• el-Cübbâî, Nâsır Tevfîk. el-Asmaî Nâkidü’ş-Şi‘r. Ebûzabî: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 2009.
• Dayf, Şevkî. el-Belâga Tetavvur ve Târîh. 9. Bs. Kahire: Dâru’l-Maârif, ty.
• Ebü’t-Tayyib el-Lugavî. Merâtibü’n-Nahviyyîn. Tahkik Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1430/2009.
• el-Müsennâ, Ebû Ubeyde Ma‘mer. Kitâbü’d-Dîbâc. Tahkik Abdullah b. Süleyman el-Cerbû‘ – Abdurrahman b. Süleyman el-Üseymin. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1411/1991.
• el-Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn. Nüzhetü’l-Elibbâ’ fî Tabakâti’l-Üdebâ’. thk. İbrahim es-Sâmerrâî. 3. bs. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1405/1985.
• el-Esed, Nâsırüddin. Masâdirü’ş-Şi‘ri’l-Câhilî ve Kiymetüha’t-Târîhiyye. 8. bs. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1996.
• Gezek, Ahmet. “Hicri Üçüncü Yüzyılda Fuhûle Kavramı ve Bu Kavramın Arap Edebî Tenkidindeki Yeri.” Hicrî Üçüncü Asırda İslâmî İlimler. Editör Hidayet Aydar vd. İstanbul: İksad Yayınevi, 2023, 511-521.
• Güler, İsmail. “Asmaî’nin Şiir Eleştirisinde Fuhûle Kavramı.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52, no. 2 (2011): 129-135.https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001082
• Hüseyin, Abdülkerim Muhammed. Fuhûletü’ş-Şu‘arâ’ ‘inde’l-Asmaî Mefhûmuhâ ve Kâ‘idetühâ ve Tatbîkâtuhâ. Dımaşk: Dâru Kenân li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1425/2004.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim. eş-Şi‘r ve’ş-Şu‘arâ’. Tahkik Ahmed Muhammed Şâkir. 2 cilt. 2. bs. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1386/1967.
• İbn Kuteybe. Fazlü’l-Arab ve’t-Tenbîh ‘alâ ‘Ulûmihâ. Tahkik Velîd Mahmûd Hâlis. Ebûzabî: el-Mecma’ü’s-Sekâfî, 1998.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. 15 cilt. Beyrut: Mektebetü Sâdır, 1414/1993.
• İbn Reşîk el-Kayrevânî. el-Umde fî Sinâ‘ati’ş-Şi‘r ve Nakdih. Tahkik en-Nebevî Abdülvâhid Şa‘lân. 2 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2000.
• İbn Tabâtabâ, Ebü’l-Hasen Muhammed. ‘İyârü’ş-Şi‘r. Tahkik Abdülaziz Nâsır el-Mânî‘. Riyad: Dâru’l-‘Ulûm li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, 1405/1985.
• el-İsfahânî, Ebü’l-Ferec. el-Egânî. Tahkik İhsan Abbas. 25 cilt. 3. bs. Beyrut: Dâru Sâdır, 1429/2008.
• el-Kâlî, Ebû Alî. Zeylü’l-Emâlî ve’n-Nevâdir. 3+1 cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitâb, 1976.
• Kudâme b. Ca‘fer. Nakdü’ş-Şi‘r. Tahkik Muhammed Abdülmun‘im Hafâcî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. Tahkik Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mendûr, Muhammed. en-Nakdü’l-Menhecî ‘inde’l-Arab. Kahire: Dâru Nahdati Mısr li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, 1996.
• el-Merzübânî, Ebû Ubeydillâh Muhammed. el-Müveşşah: Meâhizü’l-‘Ulemâ’ ala’ş-Şu‘arâ’ fî ‘İddeti Envâ‘ min Sinâ‘ati’ş-Şi‘r. Tahkik Muhammed Ali el-Becâvî. Kahire: Nahdatü Mısr li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, ty.
• el-Merzübânî. Mu‘cemu’ş-Şu’arâ. Tahkik Fritz Krenkow. 2. bs. Beyrut: Mektebetü’l-Kudsî – Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1402/1982.
• en-Nehhâs, Ebû Ca‘fer. Şerhü’l-Kasâidi’-Tis‘i’l-Meşhûrât. Tahkik Ahmed Hattâb. 2 cilt. Bağdat: Dâru’l-Hürriyye li’t-Tibâ‘a, 1393/1973.
• Özdoğan, Mehmet Akif. Arap Edebiyatı Araştırmaları -Makaleler-. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 2020.
• Pedersen, Johannes. İslam Dünyasında Kitabın Tarihi. Çeviren Mustafa Macit Karagözoğlu, 3. bs. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• er-Râfiî, Mustafa Sâdık. Vahyü’l-Kalem. Hazırlayan Derviş el-Cüveydî. 3 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2002.
• er-Râzî, Ebû Hâtim Ahmed b. Hemdân. Kitâbü’z-Zîne fi’l-Kelimât el-İslâmiyye el-Arabiyye. Tahkik Hüseyin b. Feyzullah el-Hemedânî. Sana: Merkezü’d-Dirâsât ve el-Buhûs el-Yemenî, 1994.
• Sarıkaya, Muammer. Arap Edebiyatında Tabakâtü’ş-Şuara Kavram ve Kriterler. İstanbul: Muarrib Yayınları, 2022.
• Sellâm, Muhammed Zağlûl. Târîhü’n-Nakdi’l-Edebî ve’l-Belâga hatta’l-Karni’r-Râbi‘ el-Hicrî. İskenderiye: Menşeetü’l-Maârif, ty.
• Sellâm, Muhammed Zağlûl. Târîhü’n-Nakdi’l-Edebî mine’l-Câhiliyye hatta’l-Karni’s-Sâlis el-Hicrî. Bağdat: Mektebetü’l-Endelüs, 1969.
• Seller, Yusuf. “Asmaî’nin Eleştirel Tutumunda Yeni Bir Hiyerarşi Arayışı: Fuhûletü’ş-şu‘arâ’da Fahl Dışında Kalan Şair Kategorileri.” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, no.1 (2023): 204-223.https://doi.org/10.51702/esoguifd.1198094
• Seller, Yusuf. “Asmaî’nin Fahl Kavramı Ekseninde Eleştirel Tutumu: Fuhûletü’ş-şu‘arâ’ Örneği.” Turkish Studies: Language and Literature 18, no. 1 (2023): 529-531.http://doi.org/10.7827/TurkishStudies.66504
• Sezgin, Fuat. Târîhü’t-Türâsi’l-Arabî. Çeviren Mahmûd Fehmi Hicâzî. 10 cilt. Riyad: Câmi‘atü Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1411/1991.
• es-Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen. Ahbârü’n-Nahviyyîn el-Basriyyîn. Tahkik Tâhâ Muhammed ez-Zeynî – Abdülmun‘im Hafâcî. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdüh, ty.
• eş-Şerîde, Muhammed. Kadâyâ en-Nakdi’l-Edebî fi’l-Karni’s-Sâlis el-Hicrî. Amman: Dâru’l-Yenâbî‘ li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2005.