Dante’nin İlâhî Komedya’sında Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî’nin İzleri

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 77 - 114, 13.06.2019

Anastasiya Uçar , Ömer İshakoğlu

Öz

Risâletü’l-Gufrân, “Rehînü’l- Mahbeseyn” lakabıyla bilinen âmâ Arap
şairi ve filozofu Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî’nin (ö.449/1057) günümüze kadar
ulaşan en önemli mensur eseri olup Arap Edebiyatında daha önce benzeri
görülmemiş bir eserdir. Risâletü’l-Gufrân, Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî tarafından 424
(1033) yılında İbnü’l-Kârih ve Devhale lakaplarıyla anılan Ali b. Mansûr
el-Halebî’nin kendisine gönderdiği mektuba cevap olarak kaleme alınmıştır. İki
bölümden oluşan eser, asıl şöhretini manevi dünyalara hayali yolculuğu içeren
birinci bölüme borçludur. İşte bu hayali yolculuğun bir benzerinin, Ma‘arrî’den
yaklaşık üç yüz yıl sonra (m.1320) ortaya çıkan büyük İtalyan şairi Dante
Alighieri’nin (1265-1321) İlahi Komedya (La Divina Commedia) adlı eserinde vuku
bulduğunu görüyoruz. İlahi Komedya, modern İtalyancanın temelini oluşturan ve dünya
edebiyat tarihinin en büyük eserlerinden biri olarak kabul edilmekledir. Arada
geçen uzun bir zamana ve İtalya ile Suriye arasındaki binlerce kilometre
mesafeye rağmen iki eser arasında hayret uyandıracak derecede müthiş
benzerlikler bulunmaktadır.

            Bu çalışmada,  Arap filozof ve şair Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin
Risâletü’l-Gufrân’ıyla İtalyan şair Dante Alighieri’nin İlahi Komedya’sını
karşılaştırma yöntemiyle ele alıp farklı dillerde yazılmış bu iki eseri konu,
düşünce ve biçim bakımından inceleyeceğiz. Bunu yaparken bir yandan ortak,
benzer ve farklı yanlarını tespit ederken diğer yandan bunun nedenleri üzerinde
durarak konuya farklı bir açıyla bakmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Dante, İlahi Komedya, Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî, Risâletü’l-Gufrân, Gufran Risalesi, Karşılaştırmalı Edebiyat, İtalyan Edebiyatı

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Teşekkür

Bu makale TÜBİTAK’ın maddi desteğiyle hazırlanmıştır.

Traces of Abu l-ʿAla al-Maʿarri in Dante`s The Divine Comedy

Öz

Abu l-ʿAla al-Maʿarri (973-1057) is a famous extraordinary blind
Arab poet and philosopher also known as “Prisoner of Two Prisons”. Risalat
Al-Ghufran is his one of the most important prose works since a work like this
has never been seen before in Arabic literature. Risalat Al-Ghufran is a letter
which Abu l-ʿAla al-Maʿarri in 1033 wrote as an answer for the letter sent by
Ali bin Mansur al-Halabi known as Dawhala and Ibn al-Qarih. İt consists of two
parts, But the first part made it realy popular. This part includes a fantastic
story of an imaginary journey to the spiritual worlds. After about three
hundred years after the emergence of Maʿarri`s work in 1320 emerged Divine
Comedy (La Divina Commedia) written by the great Italian Poet Dante Alighieri
(1265-1321). This poem that created the basis of modern Italian language and considered
one of the greatest works in history of World Literature consists a similar
journey to hell, purgatory and paradise. Despite a long period of time and a
distance in thousands of kilometers between Italy and Syria, there are astonishing
similarities between Divine Comedy and Risalat Al-Ghufran.

Our article is a comparative study in which we researched Abu
l-ʿAla al-Maʿarri’s Risalat Al-Ghufran and Dante Alighieri`s Divine Comedy.
Using the comparative method we made an analysis of theme, thought and form
each of the two works written in different languages in different time and
place. In doing so we detected common, similar and different aspects of these
two works and also we tried to find out the reasons of the similarity by examining
different aspects of Dante’s biography and historical events that may influenced
Dante and his creation.

Anahtar Kelimeler

Dante Alighieri, Abu l-ʿAla al-Maʿarri, Risalat Al-Ghufran, The Epistle of Forgiveness, Divine Comedy, La Divina Commedia, Comparative Literature

Kaynakça

• Abdurrahman Bedevî, Batı Düşüncesinin Oluşumunda İslam’ın Rolü, çev. Muharrem Tan, (İstanbul: İz Yayıncılık, 2002)
• A.Cüneyt Eren, “Risâletü’l-Gufrân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 2008, XXXV, s.127-128
• Dante Alighieri, İlahi Komedya, çev. Rekin Teksoy, 15. Baskı, (İstanbul: Oğlak yay., 2014)
• Dante Alighieri, İlahi Komedya: Araf, çev. Feridun Timur, 2. bs., (İstanbul: Altın Kitaplar, 2015)
• Dante Alighieri, İlahi Komedya: Cehennem, çev. Feridun Timur, 4. bs., (İstanbul: Altın Kitaplar, 2017)
• Ebü’l-Alâ el-Maarrî, Risâletü’l-Gufrân, 4. Baskı, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2011)
• Ebü’l-Alâ el- Maarrî, Risâletü’l-Gufrân, 1. Baskı, (Beyrut: Dâr Sâder, 2008)
• Elisabetta Benigni, “Dante and the Construction of a Mediterranean Literary Space”, Philological Encounters,2(2017),s.111-138, https://iris.unito.it/retrieve/handle/2318/1621623/288209/DantePHEN.pdf, (Erişim:23 Aralık 2018)
• Kâmil Aydın, Karşılaştırmalı Edebiyat, (İstanbul: Birey Yayıncılık, 2.Baskı, 2008)
• Kostâkî el-Hımsî, Menhelü’l-Vurrâd fi ılmi’l-İntikâd, 3. Cilt, (Haleb: el-‘Asru’l-Cedîd, 1935)
• Mahmud Şahin, “Dante ve “Risâletü’l-Gufrân” Vahdetün Fikriyyetün ve Tarikâtün Mütebâyinetün”, el-Beyân, Aralık 2014, https://www.albayan.ae/2.944/eternal-books/2014-12-26-1.2273869, (Erişim: 31 Ekim 2017)
• Mahmut Kaya, “Beytülhikme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 1992, VI, s.88-90
• Mahmut H. Şakiroğlu, “İlâhî Komedya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 2000, XXII, s. 68-70
• Mahmut Şakiroğlu, “ASIN PALACIOS, Miguel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 1991, III, s.480-482
• Mehmet Özdemir, “Endülüs: Siyasi Tarih, Teşkilat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 1995, XI, s.211-225
• Mehmet Özdemir, “Tuleytula”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 2012, XLI, s.363-368
• Mehmet S. Aydın, “Câvîdnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 1993, VII, s.179-180
• Miguel Asin Palacios, Dante ve İslam, çev. Güneş Ayas, 2. Basım, (İstanbul: Okuyan Us yay., 2015)
• Mustafa Tolay, Dante ile Sanat ve Düşünce, (İstanbul: Arkeoloji ve Sanat, 2015)
• Olcay Öztunalı, “Toledo Çevirmenler Okulu’nda gerçekleştirilen Çalışmaların kültürlerarası yeri ve önemi”, DTCF (Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi), 57.2(2017), s. 1323-1339, http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/index.php/dtcf/article/view/2117/3700, (Erişim: 23 Aralık 2018)
• Rızaeddin Bin Fahreddin, Ebu’l-Al’â el-Ma’arrî, haz. İbrahim Kunt, Hasan Harmancı, (Konya: Çizgi Kitabevi, 2014)
• Salâh Fadl, Te’¬¬sîru’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye fî’l-Kûmîdyâ’l-Îlahiyye li Dânti, 3. Baskı, (Kahire, Dâru’l-Şurûk, 1986)
• Sana Mahmoud Jarrar, “Two Journeys to the afterlife: The Epistle of Forgiveness and The Divine Comedy”, European Journal of English Languige and Literature Studies, V, 2,(2017), s. 47-56, http://www.eajournals.org/wp-content/uploads/Two-Journeys-to-the-Afterlife-The-Epistle-of-Forgiveness-and-the-Divine-Comedy.pdf, (Erişim:23 Aralık 2018)
• Senâ’ Kâmil Şa’lân, “et-Ta’âluk en-Nassî beyne Kûmîdyâ Dântî ve Ğufrân Ebî’l-‘Alâ el-Ma’arrî”, Âdâbu’l-Ferâhîdî, 5(2010), s. 107-141