Kur’ân-ı Kerim’de Kullanılan Eşya Lafızları Arasındaki Anlam Farkları

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 279 - 301, 09.12.2021

Khaırullah Al-shammarı

https://doi.org/10.51802/istanbuljas.982427

Öz

Bu çalışma, zaruri ihtiyaç statüsünde olup hayatı kolaylaştıran ve fayda veren eşyalar özelinde bir anlam alanına ait kelimeleri incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada, Kur’an-ı Kerim’de kullanılan kelimeler incelenmiştir ve bu bağlamda dört kelime seçilmiştir: es̱âs, raḥl, metâʿ, mâʿûn. Ayrıca semantik hedefli bir çalışma olup, genel bir anlam üzerinde örtüşen bu kelimeler arasındaki delalet farklılıklarını göstermektir. Bu farklılıklar iki semantik yaklaşımla incelenmiştir: semantik alan teorisi ve etimolojik yaklaşım. Bu da, Arapça sözlüklerin kaydettiği kadîm ve hissî manaları takip etme yoluyla, kelimelerin anlamsal köklerinin delaletini açıklama metodudur. Anlamsal farkların açıklanması, belirlenmesi ve temellendirilmesi açısından takip edilen kıstaslarda bunların büyük bir rolü vardır. Bu araştırmanın temel amacı, anlam bilimsel bir inceleme olup şu sorulara cevap sunmaktadır: Bu dört kelimenin, onları kapsayan anlam bilimsel söz içinde, delaletleri aynı düzlemde midir yani bu kelimeler tam anlamıyla eş anlamlı mıdır? Yoksa, bu kelimeleri birbirinden ayıran özel delaletleri var mıdır, onların anlam açılarından bir yönüyle diğerlerinden müstakil olarak ayrıldığı bir nüansı var mıdır? Bu özel delaletler Kur’ânî ifadede anlam, kasıt ve mana olarak ifade edilmiş midir? Bu lafızlar arasındaki anlamsal farkları görmezden gelip, birinin yerine diğerini kullanmak mümkün müdür?

Anahtar Kelimeler

Delâlet, Anlam Farklılıkları, Terâdüf, eş anlamlılık, kelime dağarcığı, mobilya, yolcu eşyaları

ألفاظ الأثاث والمتاع في القرآن الكريم: بحث في الفروق الدلالية

Öz

يهدف البحث إلى دراسة ألفاظ تنتمي إلى حقل دلالي خاص، وهو حقل الألفاظ الدالة على: الأشياء النافعة والضرورية التي تسهل الحياة وتحسنها كالأدوات والأثاث، ويقتصر البحث على الألفاظ التي استعملت ضمن لغة القرآن الكريم، فقد عبّر عن هذا المعنى أربعة ألفاظ (أثاث، رحْل، متاع، ماعون)، فالبحث هو دراسة دلالية الهدف منها تبيين الفروق الدلالية بين تلك الألفاظ التي تتوافق في مقولة دلالية واحدة عامّة، وقد درسنا ذلك من خلال المنهجَيْن الدلاليين: منهج الحقول الدلالية، ومنهج التأثيل الدلالي، وكان منهج بيان دلالة المفردات هو التأصيل الدلالي من خلال تتبع المعاني الحسيّة القديمة التي قيدتها المعاجم العربية، وهذا له دور كبير في جعل المعايير المتبعة لبيان الفروق الدلالية مؤصلة ومنضبطة، فالبحث يقدّم إجابة عن السؤال: هل كانت هذه الألفاظ على مستوى واحد من الدلالة ضمن المقولة الدلالية الجامعة لها، بمعنى هل هي مترادفة ترادفًا تامًا؟ أم أن لها دلالات خاصة تميزها عن بعضها، فتكون مستقلة بزاوية من زوايا المعنى؟ وهل كانت هذه الدلالات الخاصة مرادة مقصودة مدركة في التعبير القرآني؟ وهل يمكن التغاضي عن هذه الفروق بحيث يمكن التبديل بينها فيستعمل لفظ بدل اللفظ الآخر؟

Anahtar Kelimeler

الدلالة, الفروق اللغوية, الترادف, الحقول الدلالية, ألفاظ الأثاث, المتاع

Vocabulary of Tools And Furniture in The Holy Qur’an: A Search for Semantic Difference

Öz

This paper studies the words belonging to a particular semantic field that is characterized by the semantic expression “Tools and Furniture” that are useful, necessary and that make life better and easier. Research is limited to four words used in the Qur’an: ماعون، and ,رحل ,متاع، ,أثاث. The aim of this research is to study of semantic differences between the words that correspond to one general semantic statement. We examined this subject through two semantic approaches: semantic field theory and etymology. The semantic approach is clarifying the meaning of the words by tracing the ancient, physical/“sensory” meanings that were recorded in Arabic dictionaries. This approach has a major role in making the criteria used to show semantic differences that are original and disciplined. The aim of this semantic study is to answer the following questions: Are these four words on one level of meaning within the semantic category that encompasses them, i.e., are they synonymous? Or do these terms have special connotations that distinguish them from each other so that they are independent with regard to meaning? Were these connotations intended in the Qur’anic expression? Is it possible to overlook these differences so that the words may be used interchangeably?

Anahtar Kelimeler

semantics, linguistic differences, synonymy, emantic fields, vocabulary of “Tools”, Furniture

Kaynakça

• Cebel, Muhammed Hasan, el-Mu‘cemu’l-iştikâkî el-mu’assal, Kahire: Mektebetü’l-âdâb, 2010.
• El-Cevherî, Ebû Nasr el-Fârâbî, es-Sıhâh tâcü’l-lüga ve sıhâhu’l-‘arabiyye, Th: Ahmed Abdulgafûr Attâr, Beyrut: Dârü’l-ilmi li’l-melâyîn, 1407/1987.
• el-Ezherî, Ebû Mansur el-Hurevî, Tehzîbü’l-lüga, Th: Muhammed İvaz Mur‘ib, Beyrut: Dâru ihyâ’i’t-türâsi’l-‘arabî, 2001.
• el-Ferrâ, Ebû Zekeriyâ, Ma‘âniyü’l-kur’ân, Th: Ahmed Yusuf en-Necâtî, Muhammed Ali en-Neccâr, Abdülfettâh İsmail eş-Şelebî, Mısır: Dâru’l-mısrıyye li’t-te’lîf ve’t-terceme.
• Er-Ragıbu’l-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyi bin Muhammed, el-Müfredât fî garîbi’l-kur’ân, Th: Safvân Adnân Dâvûdî, Şam: Dâru’ş-şâm, Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
• Fîruzâbâdi, Mecdu’d-dîn Ebû Tâhir, Besâ’iru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-kitâbi’l-‘azîz, Th: Muhammed Ali en-Neccâr, Kahire: el-Meclisü’l-a‘lâ li’ş-şu’ûni’l-islâmiyye, Lecnetü ihyâ’i’t-türâsi’l-islâmî.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, Tunus, ed-Dâru’t-Tûnusî li’n-neşr, 1984.
• İbn Atiyye, el-Endelüsî, el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz, Th: Abdüsselâm Abduşşâfî Muhammed, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1422.
• İbn Faris, Ahmed b. Fâris er-Râzî, Mu‘cemü mekâyîsi’l-luga, Th: Abdusselam Harun, Dimeşk, Daru’l-fikr, 1399/1979. İbn Manzûr, Muhammed bin Mükrim, Lisânü’l-arab, Beyrut, Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl, el-Muhassas, Th: Halil İbrahim Ceffâl, Beyrut, Dâru İhyâi’t-turâsi’l-‘Arabî, 1417/1996.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl, el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-aʿzam, Th: Abdulhamid Hindavi, Daru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1421/2000.
• Semînü’l-Halebî, Ebu’l-‘Abbâs Şehâbeddîn, ‘Umdetü’l-hufâz fî tefsiri eşrefi’l-elfâz, Th: Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1417/1996.
• Suyûtî, Celâleddîn, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-mensûr, Th: Abdullah bin Abdülmuhsin Türkî, Kahire: Merekzü hic li’l-buhûs, 1424/2003.
• Taberî, Muhammed bin Cerîr, Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-kur’ân, Th: Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1420/2000. Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud bin Amr, el-Keşşâf ‘an hakâ’iki gavâmizi’t-tenzîl, Beyrut: Dâru’l-kitâbu’l-‘arabî, 1407.