The Economic Background of the Kufa Region Revolts

Yıl 2023, , 185 - 208, 31.12.2023

Mustafa Özbakır

https://doi.org/10.31591/istem.1357585

Öz

The subject of our study is to reveal the economic background of some important revolts that emerged in the region of Kufa in the early Umayyad period. Because covering all the rebellions that occurred in the Kufa region during these periods would exceed the scope of our study, we limited our research to the rebellions of Hujr ibn Adi, the Karbala Event, Muhtar al-Saqafi, and Abdurrahman al-As'as, which were prominent in the region This study aims to highlight the economic elements in the background of the rebellions mentioned above and to reveal that the reasons for the occurrence of the events are not only related to political factors but that the main factor in the occurrence of the events is economic. Our study is important in terms of raising awareness of these revolts, whose political dimension is mostly emphasized, apart from the usual perspective. The main reason that led us to this study is to bring this awareness to the forefront and to highlight the different dimensions of these revolts, that is, the economic aspect of these revolts, which are generally handled within the framework of some identical political arguments. On the occasion of this study, the economic reasons, which are not mentioned in the emergence of the revolts that we are dealing with on the occasion of this study, will be discussed in a wide range. This fact, which is the main factor in the emergence of these events but is ignored, will be revealed. In the research, the events will be handled under two headings. To visualise the events in the reader's mind, firstly, the historical course of hadiths will be mentioned in general terms. Subsequently, the economic background of the events, which is our main subject, will be discussed. Since the subject of our research is rebellions, comparison, source, and situation analysis, deductive and inductive methods will be used. The main conclusion we have reached in our study is that the significant factor behind these revolts, which ostensibly emerged for several political reasons, was economic reasons and that these revolts caused economic destruction to the state and society.

Anahtar Kelimeler

Islamic history, Umayyad State, Revolt, Money, Economy

Kûfe Bölgesi İsyanlarının İktisâdî Arka Planı

Öz

Çalışmamızın konusu Emevîler’in ilk dönemlerinde Kûfe bölgesinde ortaya çıkan bazı önemli isyanların iktisadi arka planını ortaya koymaktır. Bu dönemlerde Kûfe bölgesinde baş gösteren tüm isyanları ele almak çalışmamızın hacmini aşacağından dolayı araştırmamızı ilgili bölgede önde gelen Hucr b. Adî, Kerbelâ Olayı, Muhtâr es-Sekafî ve Abdurrahman Eş‘as isyanlarıyla sınırlı tuttuk. Bu çalışmanın amacı, yukarıda sıraladığımız isyanların arka planındaki ekonomik unsurları ön plana çıkartarak hadiselerin meydana gelmesinin sebeplerini sadece siyasi unsurlara bağlamayıp, olayların meydana gelmesindeki önemli unsurlardan birisinin de ekonomik kaynaklı olduğunu ortaya koymaktır. Çalışmamız, daha çok siyasi boyutu ön plana çıkarılan bu isyanlara alışılmış bakış açısı dışında farkındalık oluşturması bakımından önem arz etmektedir. Bizi bu çalışmaya sevk eden asıl sebep esasında bu farkındalığı ön plana çıkartarak genel olarak birbirinin aynı birtakım siyasi argümanlar çerçevesinde ele alınan bu isyanların farklı boyutunu yani iktisadi yönünü ön plana çıkartmaktır. Bu çalışma vesilesiyle ele aldığımız isyanların ortaya çıkmasında değinilmeyen ya da sınırlı olarak temas edilen iktisadi sebepler geniş bir yelpazede ele alınarak bu hadiselerin ortaya çıkmasında asıl etken olup ancak göz ardı edilen bu gerçek ortaya koyulacaktır. Araştırmada hadiseler iki başlıkla ele alınacaktır. Olayların okuyucunun zihninde canlanması açısından ilk önce genel hatlarıyla hadislerin tarihi seyrine değinilecektir. Akabinde asıl konumuz olan olayların iktisadi arka planı ele alınacaktır. Araştırmamızın konusu isyanlar olduğundan dolayı mukayese, kaynak ve durum analizi, tümdengelim ve tümevarım yöntemlerine başvurulacaktır. Çalışmamızda ulaştığımız temel sonuç ise görünürde siyasi birtakım sebeplerle ortaya çıkan bu isyanların esasında arkasındaki ciddi unsurun ekonomik nedenler olduğu ve bu isyanların devlet ve toplum üzerinde ekonomik kaynaklı yıkımlara neden olduğudur.

Anahtar Kelimeler

İslam tarihi, Emevî Devleti, İsyan, Para, Ekonomi

Kaynakça

• Akyürek, Yunus. “Emevîlerde Haccâc b. Yûsuf Döneminden İtibaren Mevâlîden Cizye Alınması ve Arka Planı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (27 Mayıs 2019), 331-351.
• Apak, Adem. “ Emevîlerin Irak Siyaseti”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/1 ( 2009), 103-128.
• Apak, Adem. Anahatlarıyla İslam Tarihi III. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
• Apak, Adem. İslam Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Avcı, Casim. “Kûfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/339-342. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Aycan, İrfan. "Emeviler Dönemi İç Siyasi Gelişmeleri". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (1999), 147-174.
• Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muaviye Bin Ebî Süfyan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Azizova, Elnure. Kerbelâ Vak’ası, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Bakır, Abdülhalik. İdarî ve İktisâdî Yönden Hz. Ali Devri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1990.
• Belâzûrî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbu‟l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkar - Riyad Zirikli. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Cabirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Siyasal Akılı. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Çakırtaş, Mehmet. Emevîler Dönemi Şiddet Hareketleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Çiftçi Narin. Emevî Devlet’inde İktidar ve Muhalefetin Dini Söylem Analizi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dadan, Ali. “İslam Toplumundaki İlk Sivil Direniş Hareketlerden Hucr b. Adî Hareketi ve Toplumsal Etkileri”. İstem 5 (Ocak 2005), 203-221.
• Dalkılıç, Mehmet. “Emevîler Dönemi Muhalif Hareketlerden Birisi: Abdurrahman Bin Muhammed Bin El-Eş‘as”. Bilimname 12 (Mart 2012), 189-203.
• Demircan, Adnan, İslam Tarihinin İlk Asrında İktidar Mücadelesi, İstanbul: Beyan Yayınları 2014.
• Demirci, Mustafa. İslam’ın ilk Üç Asrında Toprak Sistemi. İstanbul: Kitabevi Yayınevi, 2003.
• Demirci, Mustafa. Siyah Öfke Orta çağ İslâm Dünyasında Zenci Kölelerin İsyanı (869-883). Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
• Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Davud b. Venend ed-Dineverî. el-Ahbâru’t-Tıvâl, çev. Zekeriya Akman. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Dûrî, Abdülazîz. “İslam’ın İlk Yıllarında Horasan’da Vergi Sistemi”. çev. Halil İbrahim Hançabay, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/22 (2010), 211-223.
• Dûrî, Abdülazîz. İlk Dönem İslam Tarihi. çev. Hayrettin Yücesoy. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
• Dûrî, Abdülazîz. İslam İktisat Tarihine Giriş. çev. Sabri Orman. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Erkal, Mehmet, İslam’ın Erken Döneminde Vergi Hukuku Uygulamaları. İstanbul: İsam Yayınları, 2009.
• Halife b. Hayyat, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî. Târîhu Halife b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya el- Ömerî. Riyad: Dâru Taybe, 1985.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu’cemu’l-Buldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdr, 1977.
• Hancer, Ali. Erken Dönem İslam Tarihinde İktisadi Olaylar ve Mevalinin Mezheplerin Oluşumuna Etkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Hasan İbrahim Hasan - Ali İbrahim Hasan. en-Nüzumü’l-İslamiyye. Kahire: Mektebetü’n-Nahdeti’l-Mısriyye, 1970.
• Hind Gassân Ebü’ş-Şaʻr. Hareketü’l-Muhtâr b. Ebî Ubeyd es-Sekafî fi’l-Kûfe. Umman: Câmiatü’l-Ürdüniyye, 1983.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maarif, 1992.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-İmâme ve’s- Siyâse. thk. Ali Şîrî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1990.
• İbnu’l Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî Tarihi’l- Ümem ve’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ -Mustafa Abdülkâdir Atâ. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Ebü’l Fida Abdullah el-Kadî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İbrahim Halil Gümüştekin. Hz. Peygamber Döneminde Ekonomik Hayat, Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• İbrahim Za’rur-Ali Ahmet. Tarihü’l-Asri’l-Emevî es-Siyâsi ve’l-Hadâri. Suriye: Câmiatü Dîmaşk, 1996.
• Kara, Seyfullah. “İslam Tarihinde İlk Zihniyet Sapması: Emevîler Döneminde Otoritenin Dünyevîleştirilmesi”. İstem 4/8 (2006), 145-170.
• Kılıç, Ünal. Tartışmaların Odağındaki Halife Yezîd. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2016.
• Kurnaz, Yasin. “Muhtar es-Sekafî Hareketine Destek Veren Unsurlar”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 6/12 (Aralık 2019), 471-488.
• Mes’ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Mes‘ûdî el-Hüzelî. Murûcu’z-Zeheb ve Meâdinu’l-Cevher. thk. Kemal Hasan Mer‘i. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Neccar, Muhammed Tayyib. el-Mevali fi’l-Asri’l-Ümevî. Mısır: Dâru’n-Nil, 1949.
• Özbakır, Mustafa. Dört Halife Döneminde Ekonomik Yapı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Özdemir, Mehmet Nadir. “Emevîler Döneminde Mevâlî”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2020), 189-210.
• Özkan, Mustafa. “Kerbelâ’dan Önce Hz. Hüseyin’i Doğru Anlamak”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 / 1-2 (2010), 87-109.
• Paça, Hüseyin. “Abdurrahman b. Muhammed b. Eş‘as İsyanı”. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi 5 (Bahar 2019), 76-99.
• Parry, V. J. “İslâm’da Harp Sanatı”. çev. Erdoğan Merçil - S. Özbaran. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 29 (1974-1975), 193-218.
• Sâdî-î Şîrazî, Bostan ve Gülistan. çev. Kilisli Rıfat Bilge. İstanbul : Zafer Matbaası, 1980.
• Sallabi, Ali Muhammed. Emevîler Dönemi. çev. Harun Ünal. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2010.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Târîhu’r-Rusül ve’l-Mülük. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1968.
• Takkûş, Muhammed Süheyl. Tarihu’l-Devleti’l-Ümevîyye. Beyrut: Dâru’l-Nefâis 2010.
• Terzi, Mustafa Zeki. “Emevîlerde Kara Ordusu Teşkilatı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/ 9 (1997), 41-88.
• Varol, M. Bahaüddin. “ Emevîler’in Hz. Ali ve Taraftarlarına Hakaret Politikası Üzerine”, İstem, 4/8 (2006), 83-107.
• Vloten, Gerlof Van. Emevî Devrinde Arap Hakimiyeti, Şia ve Mesih Akideleri Üzerine. çev. M. S. Hatiboğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 1986.
• Welhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 1963.
• Ya’kûbî, Ahmet b. Ebi’l-Yakûb b. Ca’fer b. Vehb b. Vâdıh el- Ya’kûbî, Târîhu‟l-Yakûbî. thk. Muhammed Sâdık Bahrülulûm. 3 Cilt. Necef: Mektebetü’l-Haydariyye, 1964.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “İbnü’l-Eş‘as, Abdurrahman b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yiğit, İsmail. “Mevâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/424-426. Ankara: TDV Yayınları 2004.
• Yiğit, İsmail. “Muhtâr es-Sekafi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/54-55. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.