Emevî Devletinin Irak Bölgesi Son Genel Valisi Yezid b. Ömer b. Hübeyre

Yıl 2024, , 169 - 186, 30.06.2024

Zekeriya Çelik , İhsan Arslan , Mehmet Şamil Baş

https://doi.org/10.31591/istem.1466792

Öz

Yaklaşık bir asır hüküm süren Emevî devletinin kuruluşundan itibaren en sıkıntılı bölgesi Irak olmuştur. Bunun bilincinde olan Emevî halifeleri, Irak bölgesini Muâviye b. Ebî Süfyan’dan itibaren kudretli valiler eliyle yönetmeyi genel politika haline getirmişlerdir. Devletin ilk kuruluş yıllarında bölgenin iki önemli idari merkezi olan Basra ve Kûfe, tecrübeli ve mutedil yöneticiler eliyle idare edildi. Ancak bu şekilde bölge tam manasıyla itaat altına alınamadı. Muaviye’nin, Basra valisi Abdullah b. Âmir’i azledip yerine Ziyâd b. Ebîh’i atamasıyla bölgede sertlik yanlısı yönetim anlayışı başlamış oldu. Kûfe valisi Muğîre b. Şu‘be’nin vefatından sonra burası da Ziyâd b. Ebîh’e bağlanınca bölgede tam manada Emevî hakimiyeti sağlanmış oldu. Aldülmelik b. Mervân’ın Haccâc b. Yusuf’u Irak bölgesinin tamamına yönetici olarak atamasıyla başlayan genel valilik uygulaması, Ömer b. Abdülazîz döneminde kaldırılmış olsa da ondan sonraki dönemlerde devletin yıkılışına kadar devam etti. Emevîlerin son döneminde merkezdeki iktidar mücadelesi nedeniyle eyaletlerde de istikrar iyice bozulmuştu. Başkentteki iktidar mücadelesinden zaferle çıkan Emevîlerin son halifesi Muhammed b. Mervân yönetimi ele geçirince, Yezîd b. Ömer b. Ömer b. Hübeyre’yi Irak genel valiliğine getirmişti. İbn Hübeyre, valiliği döneminde Irak bölgesinde son kez Emevî devletinin egemenliğini tesis etmeyi başarmış olsa da Abbâsî ihtilalcilerinin ilerleyişini durduramamıştı. Merkezden halifenin öldürüldüğüne dair gelen haberlere rağmen direnişini sürdüren vali, kendisine gönderilen eman mektubundaki güvencelere binaen Abbâsî yöneticilerine teslim oldu. Bir süre Ebû Câfer Mansûr’un yanında kalan İbn Hübeyre, verilen sözlerin tutulmaması nedeniyle kendisine kurulan bir tuzakla öldürüldü.

Anahtar Kelimeler

Emevî Devleti, Vali, İbn Hübeyre, Irak Bölgesi, Abbasi İhtilali

The Last Governor General Of The Umayyad State Of The Iraq Region Yazid b. Omar b. Hubayra

Öz

The most troubled region of the Umayyad state, which ruled for about a century, has been Iraq since its establishment. The Umayyad caliphs, who were aware of this, made it a general policy to govern the Iraqi region by powerful governors from Mu'awiya b. Abi Sufyan onwards. In the early years of the state, Basra and Kufa, the two important administrative centres of the region, were administered by experienced and moderate rulers. However, the region could not be completely subjugated in this way. When Mu'awiya dismissed Abdullah b. 'Amir, the governor of Basra, and appointed Ziyād b. Abīh in his place, a harsh administration approach started in the region. After the death of the governor of Kufa, Mughīra b. Shu'be, this place was also connected to Ziyād b. Abīh, and the Umayyad rule was fully established in the region. The practice of general governorship, which started with the appointment of Hajjāj b. Yusuf as the administrator of the entire Iraqi region by al-Adulmalīm b. Marwān, was abolished during the reign of 'Umar b.'Abd al-'Abd al-'Azīz, but it continued until the collapse of the state in the following periods. In the last period of the Umayyads, the stability in the provinces had deteriorated due to the power struggle in the centre. When the last Umayyad caliph Muhammad b. Marwan, who emerged victorious from the power struggle in the capital, took over the government, he appointed Yazīd b. 'Umar b. 'Umar b. Hubayra to the governorship of Iraq. Although Ibn Hubayra succeeded in establishing the sovereignty of the Umayyad state for the last time in Iraq during his governorship, he could not stop the advance of the Abbâsîd revolutionaries. The governor, who continued his resistance despite the news from the centre that the caliph had been killed, surrendered to the Abbâsîd rulers based on the assurances in the letter of emanation sent to him. Ibn Khubayra, who stayed with Abū Ja'far Mansūr for a while, was killed in a trap set for him due to the broken promises.

Anahtar Kelimeler

Umayyad State, Governor, Ibn Hubeyra, Iraq Region, Abbâsîd Revolution

Kaynakça

• Ahmed, Abdülhüseyin Ali. Mevkıfü’l-hulefai’l-Abbasiyyîn min eimmeti ehli’s-sünneti’l-erbaa ve mezâhibihim ve eserruhû fil-hayati’s-siyasiyye fî’d-devleti’l-Abbasiyye. Katar, 1985.
• Âkil, Nebîh. Târîhu hilafetü benî Ümeyye. Daru’l Fikr, 3. Baskı., 1975.
• Aksu, Ali. Mervân b. Muhammed ve Emevî Devletinin Yıkılışı. İstanbul: Kitabevi Yayıncılık, 2007.
• Atvan, Hüseyin. Sîretü Velîd b. Yezîd. Kahire: Daru’l Meârif, ts.
• Belâzurî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. ed. Süheyl Zekkar - Rıyaz Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Daru’l Fikr, 1996.
• Belâzurî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûhu’l-büldân. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Baskı., 2013.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd. el-Ahbârü’t-tıvâl. ed. Abdul Mut’im Âmir. Beyrut, ts.
• Dûrî, Abdülaziz (ed.). Ahbâru’d-devleti’l-Abbâsiyye. Beyrut: Dâru Sadr, 1971.
• Ez-Ziriklî, Hayruddîn. el-A’lâm, kâmus terâcim li eşheri’r-rical ve’n-nisâ mine’l-Arab ve’l musta’rebîn ve’l- musteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut, 15. Baskı., 2002.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Abdullah b. Muaviye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Ekim 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdullah-b-muaviye
• Gömbeyaz, Melek Yılmaz. “Emevîler Dönemi Bir Irak Genel Valisi Portresi: Ömer b. Hübeyre”. Karedeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2016), 120-156.
• Ğavecî, Vehbî Süleyman. Ebû Hanîfe’n-Nu’mân. Dımeşk: Dâru’l Kalem, 5. baskı., 1993.
• Halîfe b. Hayyât. Tarihu Halîfe b. Hayyât. çev. Abdulhâlık Bakır. Ankara, 2001.
• Hasan, Hasan İbrahim. Siyasî, Dînî, Kültürel, Sosyal İslam Tarihi. çev. İsmail Yiğit - Sadreddin Gümüş. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2011.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Târîhu Bağdâd. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kutubi’l İlmiyye, 2004.
• Ibâdî, Ahmet Muhtar. fî’t-Târîhi’l-Abbâsî ve’l-Endelüsî. Beyrut, 1972.
• Iş, Yusuf. ed-Devletü’l-Ümeviyye. Dımeşk Suriye: Daru’l Fikr, 1975.
• İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-İkdü’l-ferîd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kutubi’l İlmiyye, 1983.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan. Târîhu medîneti Dımaşk. 82 Cilt. Beyrut: Daru’l Fikr, 1995.
• İbn Hâcer el-Heytemî. el-Hayrâtü’l-hisân fî menâkibi’l İmâmi’l-A’zâm Ebî Hanîfe en-Nu’mân. Dımeşk: Daru’l Hüda, 1. Baskı., 2007.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed. Târihu İbn Haldûn. ed. Halil Şehade - Süheyl Zekkar. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l Fikr, 2001.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʿyân. ed. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1978.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. Cemheretü ensâbi’l-Arab. Kahire: Daru’l Meârif, 5. Baskı., ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. ed. Ziya Kazıcı. çev. Mehmet Keskin. 14 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el İmame ve’s-siyâse. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l Ezvai, 1990.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Meârif. Kahire: Daru’l Meârif, 4. Baskı., ts.
• İbnü’l Esîr, Ebu-Hasan Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-tarih. ed. Mertol Tulum. çev. Heyet. 11 Cilt. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmud. Âsâru’l-bilâd ve ahbâru’l-ıbâd. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
• Macid, Abdulmunim. et-Târîhu’s-siyâsî li’d-devleti’l-Arabiyye asru’l-hulefâi’l Emeviyyîn, ts.
• Muhammed Şa’ban, Muhammed Abdülhayy. Sadrü’l-İslâm ve’d-devleti’l-Ümeviyye. Beyrut, 1987.
• Onat, Hasan. Emevîler Devri Şii Hareketleri ve Günümüz Şiiliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
• Safedî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’l Türasi’l Arabiyye, 2000.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. Bedevîlikten Hadarîliğe Kûfe. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2015. Şa’rânî, Abdulvvâb b. Ahmed. Tabakâtü’l-kübrâ. 2 Cilt, ts.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr. Târihu’t-Taberî. çev. Cemalettin Saylık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• Takkûş, Muhammed Süheyl. Emevî Devleti Tarihi. çev. Mücahit Yüksel. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 1. Baskı., 2016.
• Takkûş, Muhammed Süheyl. Târihu’d-devleti’l-Ümeviyye. Beyrut: Daru’n-Neffas, 7. Baskı., ts.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanife”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Kasım 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-hanife
• Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukûtu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Ya’kubî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer. Tarîhu'l-Yâ’kubî. 2 Cilt. Beyrut, 2010.
• Yaman, Ahmet. “Siyaset-Hukuk İlişkisi Bağlamında Ebu Hanîfe Dönemi”. İslâmî Araştırmalar (Ebû Hanîfe Özel Sayısı) 15/1-2 (2002), 273-281. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 23 Cilt. Beyrut, 1996. Zorlu, Cem. Âlim ve Muhalif. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Baskı., 2013.