EMEVÎLER DÖNEMİNDE MİZAHI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Yıl 2006, Sayı: 8, 209 - 236, 01.12.2006

Yusuf Doğan

Öz

Emevîler döneminde fetihlerin artması ile birlikte ekonomik gelişme görüldü. Bu ekonomik gelişme, ülkeye siyasi, sosyal ve kültürel alanda bir takım değişiklikleri beraberinde getirdi. Ülkede genel olarak hayat standartı yükseldi. Hayat standartının yüksekliği dini hassasiyeti azaltarak eğlenceyle birlikte konfor ve lüksü de getirdi. Bu dönemde yönetime gelen bir kısım halifeler, valiler ve halkın bir kısmı da böyle bir hayatı tercih etti. Eğlence hayatı bütün sektörleri ile halifelerin ikametgahları ve benzeri yerlere hakim oldu. Bu mekanlarda mizah ustaları, nüktedanlar ve soytarılar halifeleri eğlendirdiler, onları güldürdüler. İdareciler bu şekilde mizahın gelişmesine katkıda bulundular. Bu dönemde mizahi ortamın oluşmasını sağlayan başka faktörler de olmuştur. Bunlar şöyle sıralanabilir: Muâviye ve Hz. Ali rekabeti, Arap Acem mücadelesi, mucûn, eğitimsizlik, ahmaklık, asalaklık, cimrilik

Anahtar Kelimeler

Emevîler, Mizah, Alay, Araplar, Eğlence

The Factors which Affected Humor at the Time of Umayyads

Öz

In the term of Umayyads, with the conquests the economical growth was seen in Islamic state. This growth brought economical, social and culturel alterations to the state. The standart of life increased generally. That standart decreased religious sensibility and brought comfort and luxury life. Some of the caliphs, governors and a part of people preferred that life. In this places, humorists and clowns made jokes and made laugh them. The amusement life with all sectors dominated caliphs’s palaces and like these places. Thus especially Umayyad administrators conributed the growth of humor. In this term, there were another factors contributing atmosphere of humor. These are rivalry of Muawiya and Ali, rivalry of Arabs and non-Arabs (called mawali), uneducational, obscenity and taking religion lightly (called mucun), the foolishness, hangeroness (going of some people to wedding feast and banquet without invitation), the meanness

Anahtar Kelimeler

Umayyads, Humor, Irony, Arabs, Amusement

Kaynakça

• » Âbidî, Salâh Hüseyin, el-Melâbisu’l-Arabiyyetu’l-İslâmiyye fi’l-Asri’l-Abbâsî es-Sânî mine’l- Masâdiri’t-Târîhiyye ve’l-Eseriyye, Bağdat, 1980.
• » Akfehsî, Şihâbeddîn, Oburlar ve Asalaklar, terc. Savaş Kocabaş, Şule Yay., İstanbul, 2001.
• » Akkâd, Cuhâ ed-Dâhik el-Mudhik, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî,Beyrut, 1379/1969.
• » Altınay, Ramazan, “Giriş”, Emeviler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı, Ankara, 2003.
• » Altınay, Ramazan, Emevîlerde Günlük Yaşam, Ankara Okulu, Ankara, 2006.
• » Aycan, İrfan – Sarıçam, İbrahîm, Emevîler, Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 1993.
• » Aycan, İrfan, “Emeviler Döneminde Musiki”, Emeviler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı, Ankara, 2003.
• » Aycan, İrfan, “İslam Toplumunda Eğlence Sektörünün Ortaya Çıkışı”, AÜİFD, sayı 38, Ank.1998.
• » Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer, Hizânetu’l-Edeb, I, Mektebetu’l-Hâncî, Kahire, 1491/1989.
• » Bakır, Abdülhalık, “Kays b. Sa’d”, DİA, XXV, Ankara, 2002, s. 93.
• » Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ, Ensâbu’l-Eşrâf, V, thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî, Beyrut, 1417/1996.
• » Bustânî, Bıtris, Udebâu’l-Arab, II, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1989.
• » Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr,Kitâbu’-Tâc fî Ahlâkı’l-Mulûk, thk. Ahmed Zekî Bâşâ, el- Matbaatu’l-Emîriyye, Kahire, 1322/1914.
• » Câhız, el-Beyân ve’t-Tebyîn, II, Dâru İhyâi’l-Ulûm, Beyrut, 1414/1993.
• » Câhız, Kitâbu’l-Hayavân, I, neşr. Abdusselâm M. Hârûn, Mısır, 1384-89/1964-69.
• » Câhız, Resâilu’l-Câhiz, thk. Abdüsselâm M. Hârûn, Mektebetu’l-Hâncî, Kahire, 1399/1979.
• » Çağrıcı, Mustafa, “Cimrilik”, DİA, VIII, İstanbul, 1993.
• » Çiftçi, Hasan, Klasik Fars Edebiyatında Hiciv ve Sosyal Eleştiri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 2002.
• » Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (DGBİT), Red: Hakkı Dursun Yıldız, Çağ Yayınları, İstanbul, 1993.
• » Ebşîhî, Şihâbuddîn Muhammed, el-Mustatref fî Kulli Fennin Mustazref, Muessesetu İzziddîn, Beyrût, 1411/1991.
• » Ebû Ali el-Muhassan b. Ali et-Tenûhî, el-Ferec Ba’de’ş-Şidde, I, Dâru Sâder, Beyrut, 1398/1978.
• » Ebû Hilâl el-Askerî, Cemheratu’l-Emsâl, II, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1408/1988.
• » Ebû Hilâl el-Askerî, Furûku’l-Luğa, Mektebetu Basîretî, yy..
• » Ebu’l-Ferec el-İsfehânî, Kitâbu’l-Eğânî, XV, thk. Abdulemîr Ali Mehennâ-Semîr Yûsuf Câbir, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1415/1995.
• » Eco, Umberto, Ortaçağı Düşlemek, çev. Şaban Karadeniz, İstanbul, 1997.
• » Fukâhe, fi’l-edebi’l-Endelusî, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut, 1418/1998.
• » Furat, Ahmet Suphi, Arap Edebiyatı Tarihi I, Edebiyat Fak. Basımevi, İstanbul, 1996.
• » Göngör, Erol, Kelâmî Sahada Estetik Yapı Organizasyon, Ötüken Yay., İstanbul, 1999.
• » Hatîb el-Bağdâdî Kitâbu’t-Tatfîl ve Hikâyâtu’t-Tufeyliyyîn fî Ahbârihim ve Nevâdirihim ve Eşârihim (thk. Abdullah Abdurrahîm Useylân, Dâru’l-Medenî, Cidde, 1406/1986.
• » Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, VII, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut, t.y.
• » Hitti, Philip K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, I, İFAV, İstanbul, 1995.
• » Huseyin, es-Seyyid Abdulhalîm Muhammed, es-Suhriyye fî Edebi’l-Câhiz, ed-Dâru’l- Cemâhiriyye, Libya, 1988.
• » Husrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali b. Temîm el-Ensârî, Cemu’l-Cevâhir fi’l-Mulah ve’n-Nevâdir, thk. Ruhâb Hıdır Akkâvî, Dâru’l-Menâhil, Beyrut, 1413/1993.
• » Hüseyn b. Ali el-Mesûdî, Murûcu’z-Zeheb, III, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, el- Mektebetu’l-Asriyye,Beyrut, t.y..
• » İbn Abdirabbih, el-Ikdu’l-Ferîd, IV, thk. Ahmed Emîn - İbrâhîm el-Ebyârî, Abdusselâm M. Hârûn, Kahire, 1949.
• » İbn Asâkir, Ebu’l-Kasım Ali b. Hasan b. Hibetillah, Târîhu Medîneti Dımaşk, XLIX, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1417/1997.
• » İbn Dureyd, Kitâbu Cemherati’l-Luğa, I, thk. Remzî Munîr Baalbekkî, Dâru’l-İlm, Beyrut, 1987.
• » İbn Ebî Avn, el-Ecvibetu’l-Muskite, thk. Muhammed Abdulkâdir Ahmed, Metâbiu’n-Nâşiri’l- Arabî, Kahire, 1985.
• » İbn Fâris, Mu’cemu Mekâyîsi’l-Luğa, II, neşr. Abdusselâm M. Hârûn, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1414/1993.
• » İbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, III, thk. Muhammed Avvâme, Dâru’r-Reşîd, Haleb, 1412/1992.
• » İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâiz-Zemân, II, neşr. İhsân Abbâs, Dâru Sader, Beyrut, 1398/1978, s.500,503-505.
• » İbn Kesîr, Büyük İslâm Tarihi, IX, çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yay., İstanbul, 1995.
• » İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim ed-Dîneverî, Uyûnu’l-Ahbâr, I, thk. Yûsuf Ali Tavîl, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrut, 1985.
• » İbn Kuteybe, Meârif, thk. Servet Ukkâşe, Kahire, 1992.
• » İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Ali b. Ahmed el-Ensârî, Lisânu’l-Arab, XIII, Dâru Sâder, Beyrut, 1414/1994.
• » İbn Sa’d, et-Tabakâtu’l-kubrâ, tahk. İhsân Abbâs, Dâru Sâder, Beyrût, 1405/1985.
• » İbn Tiktaka, Fahrî, s. 128. Ayrıca bkz.: Koyuncu, Saray Hayatı, s. 129. Rivayetlerde Süleyman b. Abdilmelik’in bir oturuşta birden fazla kuzu, onlarca nar ve tas tas kuru üzüm yediği anlatıl- maktadır (
• » İbn Tiktaka, Muhammed b. Ali, el-Fahrî fi’l-Âdâbi’s-Sultâniyye ve’d-Duveli’l-İslâmiyye, Beyrut, t.y.
• » İbnu’l-Cevzî, Ahbâru’l-Hamkâ ve’l-Muğaffelîn, Beyrut, 1405/1985.
• » İbnu’l-Cevzî, el-Muntazam fî Târîhi’l-Umem ve’l-Mulûk, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut, 1412/1992.
• » İbnu’l-Cevzî, Kadınlar Kitabı (Ahbâru’n-Nisâ), çev. Yusuf Ziyaoğlu, İstanbul, 2000.
• » İsmail Hakkı Atçeken, Devlet Geleneği Açısından Hişâm b. Abdülmelik, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2001.
• » İsmail Yiğit, “Mevâlî”, DİA, XXIX, Ankara, 2004.
• » Kandemir, M. Yaşar, “Hatîb el-Bağdâdî”, DİA, XVI, İstanbul, 1997.
• » Kâtip Çelebi, Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kutub ve’l-Funûn, I, neşr. M. Ş. Yaltkaya-R. Bilge, İstanbul, 1360/1941.
• » Kılıç, Ünal, Tartışmaların Odağındaki Halife Yezîd b. Muâviye, Kayıhan Yay., İstanbul, 2001.
• » Kılıçlı, Mustafa, Arap Edebiyatında Şuûbiyye, İstanbul, 1992.
• » Koyuncu, Mevlüt, Emeviler Döneminde Saray Hayatı, Beyan Yay., İstanbul, 1997.
• » Lamiî Zâde Abdullah Çelebi, Latîfeler, Haz. Yaşar Çalışkan, İstanbul, 1994.
• » Ma’rûf, Nâyif Mahmûd, Tarâif ve Nevâdir min Uyûni’t-Turâsi’l-Arabî, I, Dâru’n-Nefâis, Beyrut, 1412/1992.
• » Meydânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed, Mecmeu’l-Emsâl, II, tahk. Naîm Hüseyin Zerzûr, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1408/1988.
• » Muhammed b. Şâkir Kutubî, Fevâtu’l-Vefeyât, I, Beyrut, tsz..
• » Muruvve, Yûsuf Ahmed, Nevâdiru Alâmi’l-Fukâhe, Dâru’z-Zehrâ, Beyrut, 1412/1991.
• » Neccâr, Muhammed Receb, Cuhâ el-Arabî, Dâru’s-Selâsil, Kuveyt, 1989.
• » Nesin, Aziz, Cumhuriyet Döneminde Türk Mizahı, İstanbul, 1973.
• » Nüveyrî, Şihâbuddîn Ahmed b. Abdilvehhâb, Nihâyetu’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, IV, Dâru’l- Kutubi’l-Mısriyye, Kahire, t.y..
• » Öngören, Ferit, Türk Mizahı ve Hicvi, Ankara, 1983.
• » Önkal, Ahmet, “Akîl b. Ebû Tâlib”, DİA, II, İstanbul, 1989.
• » Özaydın, Abdülkerim, “Bişr b. Mervân”, DİA, VI, İstanbul, 1992, s. 222-223.
• » Parlak, Nizamettin, “Emeviler Döneminde Sanat”, Emeviler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı, İlâhiyât Yay., Ankara, 2003.
• » Polat, Selahattin, “Ebân b. Osman b. Affân”, DİA, X, İstanbul, 1994, s. 66.
• » Reşad, Faik, Külliyat-ı Letaif, haz. Ahmet Özalp, Kitabevi, İstanbul, 1995.
• » Riyâd Kuzayha, el-Fukâhe ve’d-Dıhk, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut, 1414/1994.
• » Sa’d, Fehmî, el-Âmme fî Bağdâd, Dâru’l-Muntehâbi’l-Arabî, Beyrut, 1413/1993.
• » Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed en-Nîsâbûrî, Simâru’l-Kulûb fi’l-Mudâf ve’l- Mensûb, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Dâru’l-Meârif, Kahire, t.y..
• » Söylemez, M. Mahfuz, Bedevîlikten Hadarîliğe Kûfe, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2001, s. 111.
• » Söylemez, Mahfuz, “Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Emeviler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı, Ankara, 2003.
• » Suyûtî, Târîhu’l-Hulefâ, Eser Neşr., İstanbul, 1381/1952.
• » Şihâbeddîn el-Akfehsî, Oburlar ve Asalaklar, terc. Savaş Kocabaş, Şule Yayınları, İstanbul, 2001
• » Tenûhî, Ebû Ali el-Muhassan b. Ali, Nişvâru’l-Muhâdara, II, thk. Abbûd eş-Şâlicî, y.y., 1392/1972.
• » Topuzluoğlu, Tevfik, “Ebu’l-Esved ed-Duelî”, DİA, X, İstanbul, 1994, s. 311-313 .
• » Ürün, Kazım, “Abbasî Dönemi Edebiyatında Nükteye Genel Bir Bakış”, SÜFEFED, sayı 12, Konya, 1998.
• » V. Minorsky, “Tufeylî”, İA, İstanbul, 1974, XII/1.
• » Varol, M. Bahaüddin, “Raşid Halifeler Dönemi Toplumsal Değişme Üzerine”, İSTEM, Yıl: 3, Sayı: 6, Konya, 2005, s. 209.
• » Yiğit, İsmail, “Emevîler, I. Siyasî Tarih, II. Medeniyet Tarihi”, DİA, XI, İstanbul, 1995, s. 95.
• » Zâhiye, Kaddûre, eş-Şuûbiyye, el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut, 1408/1988.
• » Zemahşerî, el-Mustaksâ fî Emsâli’l-Arab, I, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1408/1987.
• » Ziriklî, Hayruddîn, el-A’lâm, III, Dâru’l-ilm, Beyrut, 1992.