ABDÜLMELİK B. MERVÂN’IN PARA REFORMU

Yıl 2006, Sayı: 8, 171 - 186, 01.12.2006

Fatih Erkoçoğlu

Öz

Abdülmelik b. Mervân , Emevî halifelerinin beşincisi ve onların en büyük idarecilerinden birisidir. Abdülmelik muhtelif reformlarla halifeliğin kontrolünü daha da merkezileştirmekte ön ayak oldu. Bunlardan birisi de para reformudur. Onun halifeliğinde Bizans paraları, tedricî olarak İslâmî tarzda basılan yeni paralarla yer değiştirdi. İlk olarak Bizans paraları kestirilmiş ardından ise Bizans karakterlerinin yerine Kûfi yazıların konulduğu paralar basılmıştır. Bundan sonra bir yüzünde değişiklik yapılmış Arap-Bizans modeli diğer yüzünde ise kılıcıyla ve Kûfiye kıyafetiyle ayakta duran halifenin resminin yer aldığı paralar kestirilmiştir. Son olarak üzerinde ise tamamen yazıların bulunduğu dinarlar ve dirhemler bastırılmıştır

Anahtar Kelimeler

Abdülmelik b. Mervan, Emeviler, para, reform

The Monetary Reform of ‘Abd al-Malik Ibn Marwan

Öz

‘Abd al-Malik ibn Marwan is the fifth of Umayyad Caliphs and one of its great rulers . ‘Abd al-Malik initiated several reforms to further centralize caliphal control. The monetary reform is one of these. In his reign Byzantine and Sasanian coins were replaced by a new Islamic-style coinage (Islamic gold coin, the dinar and silver coin, the dirhem) gradually. Firstly were minted dinars of Byzantine design but afterwards were struck coins in Cufic instead of Byzantine characters. Henceforth were coined coins with modified Arab-Byzantine obverse and on the reverse a standing caliph with sword and dressed Cufiye. Finally were minted purely epigraphic dinars and dirhams

Anahtar Kelimeler

Abd al-Malik Ibn Marwan, Umayyad, money, reform

Kaynakça

• » Abdurrahman Fehmî Muhammed, Mecmûatu’n-Nukûdi’l-Arabiyyeti ve İlmu’n-Nümiyyât “Fecrü’s-Sikketi’l-Arabiyyeti”, Daru’l-Kütüb, Kahire 1965.
• » Allan, J., “Miskal”, İA, Eskişehir 1997, VIII, 373.
• » Artuk, İbrahim, Denizbacı Definesi, Ankara 1966.
• » Artuk, İbrahim-Cevriye Artuk, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslâmî Sikkeler Kataloğu, İstanbul 1970.
• » Askerî, Ebû Hilâl b. el-Hasan b. Abdullah b. Sehl, (395/1004), el-Evâil, haz. Abdurrezzâk Ğâlib Mehdi, Beyrut 1997.
• » Avcı, Casim, İslâm Bizans İlişkileri, İstanbul 2003.
• » Aykut, Nezihi, “The Origin and Development of Islamic Coinage”, Arts, The Islamic World, (1987)
• » Aykut, Tuncay, Emevî Sikkeleri, İstanbul 1982.
• » Bayındır, Abdülaziz, “Başlangıçtan Günümüze Kadar İslâm Toplumunda Madeni Paralar ve Kağıt Paralar”, İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul 2000.
• » Baytar, İlyâs, Tatavvuru’l-Kitâbâti’n-Nukûşi alâ’n-Nukûdi’l-Arabiyyeti (mine’l-cahiliyyeti hattâ’l-asri’l-hadîs), yy trz.
• » Belâzurî, Ahmet b. İsa b. Ca’fer (279/895), Futûhu’l-Buldân, thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ’- Ömer Enîs et-Tabbâ’, Beyrut 1987.
• » Broome, Michael, A Handbook Islamic Coins, Londra trz.
• » Broome, Michael, A Handbook of İslamic Coins, Londra trz.
• » Büyükcoşkun, Kudret, “Amman”, DİA, İstanbul 1991, III, 73.
• » Câbirî, Muhammed ‘Âbid, Arap-İslâm Aklı, çev. Vecdi Akyüz, İstanbul 2001.
• » Corci Zeydân, İslâm Medeniyeti Tarihi, sdş: Mümin Çevik, İstanbul 1976.
• » Defter, Abdurrezzâk, “Tatavvuru’l-Hatti’l-‘Arabî ‘alâ’l-Meskûkâti’l-‘Arabiyyeti hattâ Nihâyeti’l- ‘Asri’l-‘Abbâsî”, el-Mevrid, (Bağdat 1986).
• » Defter, Nâhıd Abdürrezzâk, “Devâfi’u ve Esbâbu Ta’rîbi’l-Meskûkât”, el-Meskûkât, (Bağdat).
• » Dîneverî, Abû Hanife Ahmed b. Dâvûd (282/895), el-Ahbârü’t-Tivâl, (Thk. Ömer Fâruk et- Tabbâ’), Beyrut.
• » Duisenberg, Wim, “Euro, Birçok Dili Konuşan Para”, Deutschland, (Ekim-Kasım 2003), V, 45, 46.
• » Ebû ‘Ubeyd Kâsım b. Selâm (224/838), Kitâbu’l-Emvâl, (Thk. Muhammed Halil Herâs), Beyrut 1986.
• » Ebû Yusuf, Kitâbü’l-Harâc, çev. Müderris-zâde Muhammed Atâullah Efendi, sdş: İsmail Karakaya, Ankara 1982.
• » Ehrenkreutz, Andrew S., “Studies in the Monetary History of the Near in The Middle Ages”, Journal of the Economic And Social History of the Orient, Leiden 1992.
• » Erel, Şerafettin, Nâdir Birkaç Sikke, İstanbul 1970.
• » Erkal, Mehmet, “İslâm’ın İlk Devirlerinde Para ve Zekat Nisâbının Hesaplanması”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul 1985.
• » Ferrâ, Ebû Ya’lâ Muhammed b. el-Hüseyin el-Hanbelî, (458/1065), el-Ahkâmu’s-Sultâniyye, Beyrut 2000.
• » Fevzî ‘Atvî, Fî’l-İktisâdi’s-Siyâsî, en-Nukûdu ve’n-Nuzumu’n-Nakdiyye, Beyrût 1989.
• » Florence E. Day, “The Tırâz Silk of Marwân”, Archaeologica Orientalia in Memoriam Ernst Herzfeld, (New York 1952).
• » Gerö, S., “Early Contacts Between Byzantium and the Arab Empire: A Review and Some Reconsiderations”, Proceedings of the Symposium on Bilâd al-Shâm During the Byzantine Period, (15-19 Kasım 1983), (Ed. Muhammed Adnan Bakhit-Muhammed Asfour), Ammân 1986.
• » Grohmann, A., “Tırâz”, İA, Eskişehir 1997, XII-I, 235, 236.
• » Hadîdî, Adnân, “Fulûsun Nuhâsiyyetün Ümeviyyetün fi ‘Ammân”, el-Meskûkât, (Bağdat 1975).
• » Hadîdî, Adnân, “Fulûsun Nuhâsiyyetün Ümeviyyetün min ‘Ammân”, el-Meskûkât, (Bağdat 1975).
• » Hallâk, Hasan Ali, Ta’rîbu’n-Nukûd ve’d-Devâvîn fî-Asri’l-Ümevî, Beyrût 1986.
• » Hanbelî, Ebû Bekir Takiyuddîn Zeyd el-Cerâ’î, (883/1478), el-Evâil, (Thk. ‘Âdil el-el-Ferîcât), Beyrut 1988.
• » Hasenî, Ahmed Hasen Ahmed, İslâm’da Para, çev. Adem Esen, İstanbul 1996.
• » Hawting, G. R., The First Dynasty of Islam, The Umayyad Caliphate AD 661-750, Londra 2000.
• » Hüseyin, Kusay, Tecdîdü’d-Devleti’l-‘Arabiyyeti, Zemeni’l-Emeviyyîn, Lübnan 1997.
• » Hüseynî, Muhammed Bâkır , “Müdünü’d-Darb ‘alâ’n-Nukûdi’l-İslâmiyye”, el-Meskûkât, (Bağdat 1974).
• » İbn Rüste, Ebû Ali Ahmed b. ‘Ömer, (300/913’ten sonra), el-Mecelletu’s-Sâbi’ min Kitâbi’l- A’lâki’n-Nefîse, Beyrut 1988.
• » İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. ez-Zührî (230/844), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut, 1996.
• » İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahman b. Ali, (597/1200), el-Muntazam fî Târihi’l- Mulûk ve’l-Ümem, thk. Suheyl ez-Zekkâr, yy 1996.
• » İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ebû’l-Hasan Ali b. Ebû’l-Kerem eş-Şeybânî 630/1233), el-Kâmil fi’t-Tarih, Beyrut 1989.
• » Kallek, Cengiz, “Dânek”, DİA, İstanbul 1993, VIII, 457, 458.
• » Kallek, Cengiz, “Kırat”, DİA, Ankara 2002, XXV, 437.
• » Kaplan, Michel, Bizans’ın Altınları, çev. İhsan Batur, İstanbul 2001.
• » Kazzâz, Vedâd, “ed-Dirhemü’l-İslâmî el-Madrûb ‘alâ’t-Tırâzi’s-Sâsânî li’l-Haccâc b. Yûsuf es- Sekafî”, el-Meskûkât, (Özel Sayı), Bağdat 1969.
• » Kermelî, Anistas, Resâilu fî’n-Nukûdu’l-‘Arabiyyeti ve’l-İslâmiyye ve ‘İlmu’n-Nümiyyât, Kâhire 1987.
• » Kütübî, Muhammed b. Şâkir b. Ahmed b. Abdurrahman, (764/1265) Fevâtü’l-Vefeyât, I-II, (Thk. Ali Mahmûd Mu’avvız-‘Âdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd), Beyrut 2000.
• » Lane, Stanley -Poole, Catalogue of the Collection of Arabic Coins, Londra 1897.
• » Mahmûd Bâkır el-Hüseynî, “Şi’âru’l-Havâric ‘alâ’n-Nukûdi’l-İslâmiyye el-Madrûbe bi’l-Kûfe”, el- Meskûkât, (Özel Sayı), (Bağdat 1969), I-2, 32-35.
• » Makrizî, İğâsetü’l-Ümme bi-Keşfi’l-Ğumme, thk. Mustafa Ziyâde-Cemaleddin Muhammed eş- Şeyyâl, Kahire 2002.
• » Makrizî, Takiyuddin Ahmed b. Abdülkadir, (845/1442), Kitâbu’n-Nukûdi’l-Kadîmeti’l- İslâmiyye, Konstantiniyye 1298/1880-1881.
• » Mâverdî, Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî (450/1058), el-Ahkâmu’s- Sultâniyye, Beyrût 1994.
• » Mâzenderânî, Seyyid Mûsâ el-Hüseynî, Tarihu’n-Nukûdu’l-İslâmiyye, Beyrut 1988.
• » Meskûkâtu’l-İslâmiyye, el-Bank el-‘Arabî el-Mahdûd, 1930-1980.
• » Miles, George C., “Catalogue of Islamic Coins”, Numismatics of the Islamic World, Coins and Coinage of Palestine, Syria and Iraq, (Ed. Fuad Sezgin), Frankfurt 2003.
• » Miles, George C., “Islamic Coins”, Numismatics of the Islamic World, Coins and Coinage of Palestine, Syria and Iraq, (Ed. Fuad Sezgin), Frakfurt 2003.
• » Morrisson, Cécile, Antik Sikkeler Bilimi Nümismatik, Genel Bir Bakış, çev. Zeynep Çizmeli Öğün, İstanbul 2002.
• » Nakşibendî, Nâsır Mahmûd-Muhâb Dervîş el-Bekrî, ed-Dirhemü’l-Umevî’l-Mu’arrab, Bağdat 1974.
• » Nassar, N. G., “The Arabic Mints in Palestine and Trans-Jordan”, Numismatics of the Islamic World, Coins and Coinage of Palestine, Syria and Iraq, (Ed. Fuad Sezgin), Frakfurt 2003.
• » Özgüç, Tahsin -Tahsin Saatçi, “Altıntepe’de Bulunmuş Olan Emevî Sikkeleri (Altıntepe Define- si)”, Belleten, (Ankara 1984), XLVII, 1192-1194;
• » Rehâhile, İbrahim el-Kâsım, en-Nukûd ve Devru’d-Darb fî’l-İslâm fî’l-Karneyni’l-Evvelîn, (132- 365/749-975), Kâhire 1999.
• » Rıdvân, Henâ, “en-Nukûdu’l-‘Arabiyye”, el-İctihâd, (Beyrut 1997), XXXIV-XXXV.
• » Robinson, Chase F., Empire and Elites after the Muslim Conquest, Cambridge 2000.
• » Sahillioğlu, Halil, “Darphâne”, DİA, İstanbul 1993, VIII, 501.
• » Sahillioğlu, Halil, “Dinar”, DİA, İstanbul 1994, IX, 352.
• » Sahillioğlu, Halil, “Dirhem”, DİA, İstanbul 1994, IX, 369.
• » Serjeant, R. B., “Material For A History Of Islamic Textiles Up To The Mongol Conquest”, Ars Islamica, (Michigan 1942).
• » Shaban, M. A., , M. A, İslamic History, A New İnterpretation, Cambridge 1971.
• » Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Muhammed b. Osmân (911/1505), Tarihu’l-Hülefâ, (Tlk. Mahmûd Riyâd el-Halebî), Beyrut 1996.
• » Süleymân, İsâ, “Dirhemâni Mühimmâni”, el-Meskûkât, (Bağdat 1975).
• » Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (310/932), Târihu’t-Taberî, (Târihu’l-Ümem ve’l- Mülûk), Beyrut 1997.
• » Theophanes, The Chronicle, An English translation of anni mundi 6095-9305 (A.D. 602-813), with introduction and notes, Harry Turtledove, Philadelphia 1982.
• » Walker, John, “Is the Caliph Bare-Headed on Umaiyad Coins?”, The Numismatic Chronicle, Ayrı basım, (1967),
• » Walker, John, “Some Early Arab and Byzantine-Sasanian Coins From Susa”, Archaeologica Orientalia in Memoriam Ernst Herzfeld, New York 1952.
• » Walker, John, “Two Arab-Byzantine Dinars”, The British Museum Quarterly, (Londra 1956).
• » Walker, John, A Catalogue of the Arab-Byzantine and Post-Reform Umaiyad Coins, Londra 1956.
• » Walker, John, A Catalogue of the Arab-Sassanian Coins, Londra 1941.
• » Walker, Sohn, A Catalogue of the Arab-Sassanian Coins, s. lxi; Vedâd el-Kazzâz, “Şi’ârun cedîd li’l-Havâric ‘alâ nukûdi ‘Atiyye b. el-Esved”, el-Meskûkât, (Bağdat trz).
• » Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, çev. Fikret Işıltan, Ankara 1963.
• » Yeniçeri, Celâl, İslâm İktisadının Esasları, İstanbul 1980.
• Resim 1- Arap-Sasani Parası (13-23/634-643), (el-Meskûkâtü’l-İslâmiyye’den)
• Resim 2- Bizans Parası, (el-Meskûkâtü’l-İslâmiyye’den)
• Resim 3- Erken Dönem Emevî Parası (41-79/661-698),(el-Meskûkâtü’l- İslâmiyye’den)
• Resim 4- Abdülmelik’in Resmi, (el-Meskûkâtü’l-İslâmiyye’den) Resim 5- Abdülmelik’in Para Üzerindeki Resmi, (John Walker’den)
• Resim 6- Abdülmelik Dönemi İslâm Dinarı (79/698).
• (el-Meskûkâtü’l-İslâmiyye’den)
• Harita 1- Emevî ve Abbâsîler Dönemi Para Basım Merkezleri, (M. Broome’den)