MUÂVİYE B. YEZÎD’İN HALİFELİKTEN AYRILMASI VE HALİFELİĞİN MERVÂNÎLERE İNTİKÂLİ

Yıl 2006, Sayı: 8, 187 - 206, 01.12.2006

Saim Yılmaz

Öz

Üçüncü Emevî halifesi Muâviye b. Yezîd’in, çok kısa bir süre sonra yerine kimseyi tayin etmeden halifelikten ayrılması ve ardından gelen ani vefatı, Emevî devletinde yaklaşık yedi buçuk ay süren ciddi bir siyasî krize neden olmuştur. Bu kriz dönemi, Mervân b. Hakem’in halife seçilmesiyle sona ermiştir. Bu çalışmada, öncelikle Muâviye b. Yezîd’in tahta çıktığı esnada devletin içinde bulunduğu siyasî şartlar belirlenmeye çalışılmıştır. Ardından günümüz tarihçileri arasında önemli görüş farklılıklarına neden olan Muâviye b. Yezîd’in halifelikten ayrılmasıyla alakalı rivâyetler tartışılmıştır. Son kısımda ise Mervân b. Hakem’in halife seçilmesiyle neticelenen Câbiye toplantısı ve akabinde meydana gelen Mercirâhit savaşı ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Muâviye b. Yezid, Emeviler, Halifelik, Mervaniler

Mu’awiya b. Yazid’s Abdication of Caliphate and Its Transferring to Marwanid Line

Öz

The Third Umayyad Caliph Mu’awiya b. Yazid’s abdication of caliphate without nominating a successor and then his sudden death caused a serious political crisis for seven and half months approximately, in the Umayyad State. This period ended with Marwan b. al-Hakam’s installation as caliph. In this study, first, it has been tried to determine the political conditions of the state when Mu’awiya b. Yazid ascended the throne. Then, the accounts related to Mu’awiya’s leaving caliphate, which caused important differences of opinion among modern historians, have been argued. In the last chapter, the meeting at Djabiya, which ended with Marwan b. al-Hakam’s installation as caliph and the battle of Mardj al-Rahit which took place immediately after this meeting have been dealt with

Anahtar Kelimeler

Mu’awiya b. Yazid, Umayyad, Caliphate, Marwanids

Kaynakça

• » Abdülmün‘im Mâcid, et-Târîhu’s-Siyâsî li’d-Devleti’l-Arabiyye Asru’l-Hulefâi’l-Ümeviyyîn, Kahire 1960.
• » Ahmed b. İshak b. Ca’fer b. Vehb b. Vâdıh el-Ya‘kûbî (ö. 292/904), Târîhu’l-Ya’kûbî, I-II, Beyrut 1999.
• » Ahmet Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ, I-II, İstanbul 1966.
• » Âkil, Nebîh, Dirâsât fî Târîhi’l-Asri’l-Ümevî, Dımaşk 1975-1976.
• » Akyüz, Vecdi, Hilafetin Saltanata Dönüşmesi, İstanbul 1991.
• » Atçeken, İsmail Hakkı, “Muâviye b. Yezîd Üzerine Bir Araştırma”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII (Konya 1997), s. 413-414.
• » Aycan, İrfan, “Mervân I”, DİA, XXIX (Ankara 2004), s. 226-227.
• » Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö.279/982), Ensâbü’l-Eşrâf (nşr. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî), I-XIII, Beyrut 1996.
• » Bosworth, C. E., “Mu‘âviya II”, EI2, VII (Leiden 1993), s. 268;
• » Çağatay, Neşet, “Ziyâd b. Ebih”, İA, XIII (İstanbul 1993), s. 617-618.
• » Demircan, Adnan, “Muâviye b. Yezîd ve Halîfeliği”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II (Şanlıurfa 1996), s. 112-113;
• » Dietrich, A., “al-Dahhâk b. Kays al-Fıhrî”, EI2, II (Leiden 1990), s. 89-90;
• » Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Davud (ö.282/895), el-Ahbâru’t-Tıvâl (nşr. Abdülmün‘im Âmir-Cemâleddin eş-Şeyyâl), Beyrut ts.
• » el-İmâme ve’s-Siyâse (nşr. Tâhâ Muhammed ez-Zeynî), I-II, Beyrut, ts.
• » Fayda, Mustafa, “Abdullah b. Hâzim”, DİA, I (İstanbul 1988), s. 106.
• » Ferrûh, Ömer, Târîhu Sadri’l-İslam ve’d-Devleti’l-Ümeviyye, Beyrut 1986.
• » Halîfe b. Hayyât (ö. 240/854), et-Târîh (nşr. Süheyl Zekkâr), Beyrut 1993.
• » Hammârine, Sâlih, “Mervân b. el-Hakem ve’l-Hilâfe” Dırâsât Târîhiyye, VI (Dımaşk 1981).
• » Hasan İbrahim Hasan, Siyâsî Dinî Kültürel Sosyal İslâm Tarihi (trc. İsmail Yiğit v. dğr.), I- VI, İstanbul 1985-1986.
• » Hüseyin Atvân, eş-Şûrâ fi’l-Asri’l-Ümevî, Beyrut 1990.
• » Hüseyin b. Muhammed ed-Diyârbekrî (ö. 990/1582), Târîhu’l-Hamîs fî Ahvâli Enfesi Nefîs, Beyrut, ts.
• » İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed (ö. 328/940), el-İkdü’l-Ferîd, (nşr. Ahmed Emîn v. dğr.), I-VII, Kahire 1962.
• » İbn Kesîr, İsmâil b. Ömer (774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye (nşr. A. Ebû Mülhem v. dğr.), I-XIV, Beyrut ts.
• » İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim (ö.276/889), el-Ma‘ârif (nşr. Servet Ukkâşe), Mısır 1992.
• » İbn Sa‘d, Muhammed (ö. 230/844), et-Tabakâtü’l-Kübrâ (nşr. İhsan Abbas), I-IX, Beyrut 1968.
• » İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (ö. 597/1200), el-Muntazam fî Târîhi’l- Ümem ve’l-Mülûk (nşr. Muhammed-M. Abdülkadir Atâ), I-XVIII, Beyrut 1992.
• » İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ali b. Muhammed (ö. 630/1232), el-Kâmil fi’t-Târih (nşr. C. J. Tornberg), I-XIII, Beyrut 1399/1979.
• » İbnü’l-İbrî, Ebü’l-Ferec (ö. 685/1286), Târihu Muhtasaru’d-düvel, Beyrut 1890.
• » Kapar, Mehmet Ali, “Muâviye b. Yezîd”, DİA, XXX (İstanbul 2005), s. 336.
• » Kapar, Mehmet Ali, İslam’da Bey’at, Konya 1990.
• » Kılıç, Ünal, Tartışmaların Odağındaki Halife Yezid b. Muaviye, İstanbul 2001, s. 288-292.
• » Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “Harre Savaşı”, DİA, XVI (İstanbul 1997), s. 245.
• » Makdisî, Mutahhar b. Tahir (ö. 355/964), Kitâbü’l-Bed’ ve’t-Târîh (nşr. Clement Huart), I-VI, Paris 1899.
• » Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin (ö. 346/957), Mürûcü’z-Zeheb ve Me‘âdinü’l-cevher (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamid), I-IV, Beyrut 1988.
• » Mes’ûdî, et-Tenbîh ve’l-İşrâf, Beyrut 1981.
• » Rayyıs, Ziyauddin, İslamda Siyasi Düşünce Tarihi (trc. İbrahim Sarmış), İstanbul 1995.
• » Robinson, C. F., “Ubayd Allâh b. Ziyâd”, EI2, X (Leiden 2000), s. 763-764.
• » Seligsohn, M., “Abdullah b. Zübeyr”, İA, I (İstanbul 1993), s. 44-45.
• » Seyyid Emîr Ali, Muhtasaru Târîhü’l-Arab (trc. Afîf el-Baalbekî), Beyrut 1990.
• » Süyûtî, Celâleddin (ö. 911/1505), Târîhu’l-Hulefâ (nşr. Kâsım eş-Şemâî-Muhammed el-Osmânî), Beyrut 1986.
• » Şehâde Ali en-Nâtûr, Abdullah b. Zübeyr ve’l-İntifâdatü’s-Sevriyye fî Ahdi Benî Ümeyye, Amman 1984.