BURSA ŞER’İYYE SİCİLLERİ IŞIĞINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE KÖLELİĞE BİR BAKIŞ

Yıl 2007, Sayı: 9, 135 - 162, 01.12.2007

Ali İhsan Karataş

Öz

İnsanlık tarihi kadar eski olan kölelik sistemi, İslâm dininin gelmesiyle birlikte yeni bir yapıya kavuşmuştur. İslâm dini bu uygulamayı, ortaya çıktığı dönem ve çevrenin siyasi-sosyal şartları gereği mutlak manada kaldırmamakla birlikte onlara daha insanî muamele yapılması ve her fırsatta hürriyetlerine kavuşturulmasını teşvik etmiştir. Osmanlı Devleti’ndeki kölelik sistemi büyük ölçüde İslâm hukuku hükümlerine göre şekillenmiştir. Genellikle yedi-sekiz yıl istihdam edilen köleler âzat edilmişlerdir. Osmanlı toplumunda “mükâtebe”, “tedbir” ve “ıtk” gibi farklı âzat şekilleri görülür. Bunlar arasında en yaygın olanı ise herhangi bir maddî menfaat beklemeksizin tamamen Allah rızası için yapılan “ıtk” uygulaması olmuştur. Ayrıca devletlerarası antlaşmalar yoluyla da köle ve cariyeler hürriyetlerine kavuşmuşlardır. Osmanlı Devleti, kölelere yapılan muamele bakımından muasırı devletler arasında en iyi durumda bulunmuştur. Âzat edilen kölelere barınabilecekleri ev ve gündelik hayatlarında kullanabilecekleri eşya verilmiştir. Osmanlı Devleti’nde Müslümanlar gibi diğer dinî ve etnik gruplar da köle sahibi olabilmişlerdir. Bununla birlikte istisnaî olarak bazı dönemlerde bu konuda kısıtlamalara gidilmiştir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kölelik, Bursa, Şer’iyye Sicilleri

In the light of Bursa Sharia Court Records Some Reflections on the Issue of Slavery in the Ottoman State

Öz

Slavery system which is early as much as mankind history had a new shape with Islam. Despite not to abolish in acceptance with the contemporary social terms, Islam encouraged conducting servants well and enfranchising them on all occasions. In Ottoman, the slavery system mainly took on a shape according to Islamic Law. In this context, some kinds of manumission like muqâtaba, tadbîr and ‘ıtq have appeared in Ottoman social life. The ‘ıtq, which is for God’s sake not for monetary expectation, was much more common among them. Manumitted slaves were also given houses, household goods and jobs. With this application, the Ottoman State became distinguished from all other contemporary states. Also the other ethnic and religious groups had the right to have a slave. But in some periods and exceptional cases, this right was constrained

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Slavery, Bursa, Sharia Records

Kaynakça

• » 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560),-Özet ve Transkripsiyon, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• » 6 Numaralı Mühime Defteri, (972/1564-1565), Özet-Transkripsiyon ve İndeks, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995, II.
• » Abdulaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, (Haz: Kazım Arısan-Duygu Arısan Günay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000. ————
• Erdem, age., s.223 vd.
• » Ahmed Refik, Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı (1495-1591), Enderun Yayınevi, İstanbul 1998.
• » Ahmed Refik, Onikinci Asr-ı Hicri’de İstanbul Hayatı (1689-1785), Enderun Kitabevi, İstanbul 1988.
• » Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1990, I-II.
• » Akgündüz, Ahmet, İslâm Hukukunda Kölelik-Cariyelik Müessesesi ve Osmanlı’da Harem, Osman- lı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1997.
• » Ahmet Rasim, Osmanlı Tarihi, Hikmet Neşriyat, İstanbul 2000.
• » Akyılmaz, Gül, “Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona Ermesi İle İlgili Düzenlemeler Ve Tanzimat Fermanı’nın İlanından Sonra Kölelik Müessesesi” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Haziran-Aralık 2005 Cilt:IX, Sayı:12, s. 213-238.
• » Ali Efendi, Şeyhulislâm Fetvaları, (sad: İbrahim Uysal) Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1995.
• » Alpkaya, Gökçen, “Tanzimat’ın ‘Daha Az Eşit Unsurları: Kadınlar ve Köleler”, OTAM, Ankara 1990, sy. 1, s. 1-10.
• » Ansay, Sabri Şakir, Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayın- ları, Ankara 1958.
• » Aşıkpaşazade, Aşıkpaşaoğlu Tarihi, (Haz: Atsız), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1992.
• » Aybet, Gülgün Üçel, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1531-1699),