ELMALILI MUHAMMED HAMDİ YAZIR’IN HAK DİNİ KUR’ÂN DİLİ ADLI TEFSİRİNDEKİ TÜRKÇE ŞİİRLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2007, Sayı: 9, 163 - 185, 01.12.2007

Necdet Şengün

Öz

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Hak Dini Kur’ân Dili adlı tefsirinde Arapça, Farsça ve Türkçe pek çok şiirden nakiller yapmıştır. Bu nakiller, bazen bir mısra, bazen bir iki beyit, bazen de şiirin tamamı şeklindedir. Bu çalışmada, eserde geçen Türkçe şiir nakilleriyle Elmalılı’nın kendi yazdığı şiirler ve manzûm olarak tercüme ettiği Arapça ve Farsça şiirler değerlendirilmiştir. Arapça ve Farsça şiirlerden yapılan diğer nakiller dikkate alınmamıştır. Ayrıca Elmalılı’nın şiirleri nakletme yöntemleri üzerinde de durulmuştur

Anahtar Kelimeler

Elmalılı, Hak Dini, Türk şiiri, Şerh, İktibas

Analysis of Turkish Poems in Elmalili Muhammed Hamdi Yazir’s Quran Commentary Named Hak Dini Kuran Dili

Öz

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır has transmitted a good number of Arabic, Persian and Turkish poems in his Quran commentary named Hak Dini Kuran Dili. These are sometimes a verse, sometimes a couplet, and sometimes whole of a poem. In this study, it has been examined Turkish poems, mentioned in the commentary, belonging to various Turkish poets and to commentator himself. It has been studied also poems which were translated by Elmalılı from Arabic and Persian. Arabic and Persian poems were not examined. The method of Elmalılı about the transferring poems also was discussed

Anahtar Kelimeler

Elmalılı, Hak Dini, Turkish poetry, Commentary, Quotation

Kaynakça

• » Akar, Metin, Türk Edebiyatında Manzum Mi’râc-nâmeler, Ankara 1987.
• » Akyüz, Kenan ve diğerleri, Fuzûlî Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1990.
• » Ayvazoğlu, Beşir ve diğerleri, Mehmet Âkif ve Safahat, Tercüman Gazetesi Yay., İstanbul 1986.
• » Bağdatlı Rûhî, Külliyât-ı Eş’âr-ı Rûhî-i Bağdâdî, İstanbul 1287.
• » Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-sahîh, Çağrı Yay., c. I-VIII, İstanbul 1992.
• » Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yay., Ankara 1997.
• » .........., Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Sempozyumu 4-6 Eylül 1991, TDV. Yay., Ankara 1993.
• » Ersoy, Mehmet Âkif, Safahat, (Haz: M. Ertuğrul Düzdağ), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 1987.
• » Erzurumlu İbrahim Hakkı, Mârifetnâme, (Sad: Faruk Meyan) Veli ve Rehber Yay., İstanbul 1980.
• » Fuzulî, Leylâ ile Mecnun, (Haz: Necmettin Halil Onan), Maarif Basımevi, İstanbul 1955.
• » Fuzulî, Leylâ ve Mecnun, (Haz: Muhammed Nur Doğan), Yapı Kredi Yay., İstanbul 2004.
• Hak Dini, IX, 6073. Hayat bizi aldatıyor, halbuki ölümümüz Onun memesinden sütlerini
• emiyor. Böylece kişi, hayatın zefir ve şehîkı (soluk alıp verişi) ile nefesleri arasında kendini
• yaşıyor sanıyor, halbuki kefenler dokuyor.
• » Genç, İlhan, Leylâ ile Mecnun’un İki Şairi Fuzûlî ve Sezai Karakoç, Şûle Yay., İstanbul 2005.
• » Gerçeker, Mustafa Fehmi, Hilye-i Fahr-i Âlem, Âsâr-ı İlmiyye Kütüphanesi Neşr., İstanbul 1944.
• » Gölpınarlı, Abdülbâkî, Fuzûlî Dîvânı, İnkılap Yay., İstanbul 1985.
• » Hâkânî Mehmed Bey, Hilye-i Saâdet (Haz: İskender Pala), TDV. Yay., İstanbul 1991.
• » Hâkânî Mehmed Bey, Hilye-i Şerîf (Haz: Abdülkâdir Karahan), İstanbul 1992.
• » İmamoğlu, İbrahim Hakkı, Hak Dini Kur’an Dili’ndeki Kelime Analizleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Ankara Üniversitesi SBE), Ankara 2004.
• » İpekten, Haluk, Nâ’ilî-i Kadîm Divânı Edisyon Kritik, MEB. Yay., İstanbul 1970.
• » İstanbullu Nazîm, Dîvân-ı Belâgat-ünvân-ı Nazîm (Haz: es-Seyyid Muhammed Nâil), yrz 1257.
• » Levend, Âgâh Sırrı, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, İstanbul 1984.
• » Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddîn, Şerh-i Dîvân-ı Aliyyü’l-Murtazâ, Dâru’t-tıbâati’l-kâine, Bulak 1255.
• » .........., Namık Kemal’in Şiirleri, (Vasfi Mâhir Kocatürk’ün Önsözüyle), Buluş Yayınevi, Ankara 1959.
• » Onay, Ahmet Tâlat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz: Cemal Kurnaz) MEB. Yay., İstanbul 2004.
• » Önkal, Ahmet, “Hz Peygamber’in Ümmîliği”, SÜİFD, Yıl: 1986, Sayı: 2, s. 249-262.
• » Özbalıkçı, Mehmet Reşit, Kur’ân ve Hadîs’in Arap Gramerindeki Rolü, Yeni Akademi Yay., İstanbul 2006.
• » Pala, İskender, “Mi’râciye” TDEA., Dergah Yay., c. VI, İstanbul 1986, s. 372-374.
• » Pala, İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Ötüken Yay., İstanbul 1998.
• » Sâbit, Dîvân, (Haz: Turgut Karacan) Sivas 1991.
• » Sâbit, Zafer-nâme-i Sâbit, Matbaa-i Ebu’z-Ziya, İstanbul 1299.
• » Soykut, İ. Hilmi, Açıklamalarıyla XII. Asırdan XX. Asra Kadar Türk Şiirinde Tasavvuf Hikmet ve Felsefeyle Dolu Unutulmaz Mısra’lar, Sönmez Neşr., İstanbul 1968.
• » Süleyman Çelebi, Mevlid [Vesîlet-ün-Necāt], (Haz: Faruk Kadri Timurtaş), Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 1980.
• » Şen, Ziya, “Kur’an’da Ümmî Kavramı ve Hz. Peygamber’in Ümmîliği” İslâmî İlimler Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 2, Güz 2006, s. 203-218.
• » Şengüller, İsmail Hakkı, Açıklamalı ve Lügatçeli Mehmet Âkif Külliyâtı, Hikmet Neşr., İstanbul 1992.
• » Şinâsi, Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye, (Haz: Süreyya Beyzadeoğlu), MEB. Yay., İstanbul 2003.
• » Tarlan, Ali Nihad, Fuzûlî Divanı Şerhi, Akçağ Yay., Ankara 1998.
• » Tolasa, Harun, Ahmet Paşanın Şiir Dünyası, Atatürk Üniversitesi Yay., Ankara 1973.
• » Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay., İstanbul 1977.
• » Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Neşriyat, c. I-VIII, yrz, trz.
• » Yılmaz, Ali, “Elmalılı Hamdi Yazır’ın Türkçesi”, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Sempozyumu 4-6 Eylül 1991, TDV. Yay., Ankara 1993, s. 33-44.
• » Zebîdî, Zeynü’ddîn Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l-latîf, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, (Mütercim ve şârihi: Kâmil Miras), DİB. Yay., C. I-XII, Ankara 1976.
• » .........., Ziya Paşa’nın Şiirleri Terciibent – Terkibibent – Gazeller – Zafername – Harabat Mukad- dimesi, (Vasfi Mâhir Kocatürk’ün Önsözüyle), Edebiyat Yayınevi, Ankara 1967.