ÇEVGEN/ÇÖĞEN OYUNU KÜLTÜRÜ VE EDEBÎ, TASAVVUFÎ METİNLERDE YANSIMASI

Yıl 2008, Sayı: 11, 159 - 174, 01.12.2008

Ali Çavuşoğlu

Öz

Çevgen sözcüğünün Türkçe mi Farsça mı olduğu konusu tam olarak aydınlatılamamıştır. Ansiklopedi ve sözlüklerde yer alan bilgiler tatmin edici değildir. Çevgen adı verilen sporun milli oyunlar arasında yer alması, Türkçede etimolojik anlamda aynı kökten geldiğini gösteren pek çok sözcüğün olması, çevgenin Türkçe olduğunu düşündürecek önemli ipuçlarıdır. Ayrıca çevgen sporunun ve çevgen sözünün edebî eserlerde çok zengin bir kullanım alanı bulmuş olması bu kanıyı güçlendirmektedir. Çevgen Türkçe bir sözcük, bu sözcükle ifade edilen oyun Türk kaynaklı olmasa bile, asırlardır Türk kültüründe kökleri çok derinlere giden izlerinin olmuş olması, en az “ev”, “oyun”, “top” sözcükleri kadar Türkçe ve millî bir oyun olarak kabul edilmesi gerektiğini gösterir. Önemli olan, bir ulusun kendi renklerinin, bir kültür ögesinde ne kadar baskın ve canlı göründüğüdür. Örneğin; çevgen ve polo oyunundan esinlenerek üretilen golf oyunu, İngilizler tarafından dünya kültürüne kazandırılan yeni bir renktir. Ancak golf ya da polonun İngiliz edebiyatında sevgiliyi ve mistik düşünceleri anlatmakta Türk İslam edebiyatındaki çevgenin kullanıldığı tarzda bir kullanıma ulaştığı bilinmediği gibi, çevgenin de diğer Müslüman ulusların edebiyatlarında Türk edebiyatındaki gibi bir kullanım zenginliğine ulaştığı bilinmemektedir

Anahtar Kelimeler

Çevgen, Türk, oyun, top, polo

The Culture of Chavgan Game and Its Reflection in the Literary and Mystical Texts

Öz

As a matter of fact, It could not be illuminated exactly if chavgan is a Turkish word or a Persian word. Information in the encyclopedias and dictionaries is not sufficient. But the fact that the sport called chavgan stands among the national games and there have been many words in Turkish indicating that chavgan came etimologically from same root are the important clues to consider chavgan as a Turkish word. Culturally it fortifies this opinion as being used chavgan for many meanings in the literary texts. Had not been chavgan a Turkish word and had not been a sport belonging to the Turks fundamentally, to be footprints of chavgan in Turkish literary for many centuries is enough to call it as a Turkish word and as a Turkish sport as in the words of ev (house), oyun (game), top (ball) etc. The important thing is that the way how the words strongly reflect the national colours in the texts. For example the golf playing extracted from chavgan and Polo is a new colour added to world culture by English from Asia Minor. But it is not known that golf had reached to be used as a simile for the beloved or for relating mystical thoughts as in the Turkish literature. In addition, it is not known that chavgan had not been used so frequently in other Muslim nations’s literature as in the Turkish literature

Anahtar Kelimeler

Chavgan, Turk, game, ball, polo

Kaynakça

• » Akkuş, Metin; Nef’î Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1993.
• » Başbuğ, Hayri; Aşiretlerimizde At Kültürü, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1986.
• » Câmî, Salaman u Absal (Çeviren: Abdulvehhab Tarzî), Devlet Kitapları, MEB Yay., İstanbul 1985.
• » Ceyhan, Adem; Bedri Dilşâd’ın Murad-nâmesi, MEB Yay., İstanbul 1997. → → Age., s. 82. Age., s. 67. Age., s. 81. Age., s. 66.
• » Çavuşoğlu, Ali, Yûsûf-ı Hakîkî’nin Mahabbet-nâme Adlı Eserinin Tenkitli Metni ve İncelen- mesi (Basılmamış Doktora Tezi), Erciyes Ü. Sosyal Bilimler Enst., Kayseri 2001.
• » Eyüboğlu, İsmet Zeki; Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, Sosyal Yay., İstanbul 1995.
• » Eyyûbî, Menakıb-ı Sultan Süleyman (Hazırlayan: M. Akkuş), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1991.
• » Genç, Reşat; Kaşgarlı Mahmud’a Göre 11. yy.’da Türk Dünyası, Türk Kültürünü Araştırma Enst., Yay., Ankara 1997.
• » Göktaş, Metin (egitimdergi.pamukkale.edu.tr).“Divanu Lügati’t-Türk’te Yer Alan ve 11. Yy.’da Türkler Arasında Oynanan Oyunlar”.
• » Gölpınarlı, Abdulbakî; Mesnevi Şerhi, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yay. İstanbul 1973.
• » Güven, Özbay; Türklerde Spor Kültürü, AKM Yay., Ankara 1992.
• » Halıcı, Feyzi; “Çevgân”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993.
• » Hoca Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet (Hazırlayan: Hayati Bice), TDV, Ankara 1993.
• » İsen, Mustafa; Usûlî Divanı, Akçağ Yay. Ankara 1990.
• » Kaşgarlı Mahmut, Divanu Lügati’t-Türk (Hazırlayan: Besim Atalay), TTK, Yay., Ankara 1992.
• » Macit, Muhsin; Nedim Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1997.
• » Mevlâna, Mevlâna’nın Yedi Öğüdü (Mecalis-i Seb’a), (Düzenleyen: Ahmet Remzi Akyürek), Bozkurt Basımevi, İstanbul 1937.
• » Mevlâna, Divan-ı Kebir, (Hazırlayan: A. Gölpınarlı), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000.
• » Niyazi-i Mısrî, Divan, (Hazırlayan: M. Sadettin Bilginer), Esma Yay. İstanbul 1982.
• » Nizamî-i Gencevî, Hüsrev ü Şirin (Çeviren: Sabri Sevsevil), Milli Eğit. Yay., İstanbul 1986.
• » Ögel, Bahaeddin; Türk Kültür Tarihi’ne Giriş, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 1978.
• » Pakalın, M. Zeki; Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Ankara 1983.
• » Sevengil, Refik Ahmet, Eski Türklerde Dram Sanatı, Maarif Matbaası, İstanbul 1959.
• » Şükün, Ziya; Farsça-Türkçe Lügat, Milli Eğitim Yay., İstanbul 1984.
• » Tanyu, Hikmet, İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Ankara Ü., İlahiyat Fak., Yay. Ankara 1980.
• » Tarlan, Ali Nihat, Ahmet Paşa Divanı, Akçağ Yay, Ankara 1992.
• » Tezcan, Nuran; Lâmi’îs Gûy u Çevgân, Franz Steiner Verlag Stutgart, 1994
• » Uludağ, Süleyman; Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay., İstanbul 1995.
• » Yılmaz, Ali ; Kanuni Sultan Süleyman’a Yazılan Kasîdeler, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1996.
• » Yusuf-ı Hakiki, Hakiki-name, Mevlâna Müzesi Nr. 2430.
• » Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig (Çeviren: Reşit Rahmeti Arat), TTK. Yay., Ankara 1994.