İSLÂM SİYASET GELENEĞİNDE BİR ŞÂZ -Şiî-Sünnî Yol Ayrımında Sakîfe Hâdisesi-

Yıl 2008, Sayı: 11, 79 - 91, 01.12.2008

Şaban Öz

Öz

Bu makalede, İslâm siyaset geleneğinde tarihsel anlamda olmasa bile fikirsel bazda Şiî-Sünni ayrışmasının başlangıcı olan Sakîfe hâdisesi incelenmiştir. Sakîfe hâdisesine Sünnî ve Şiî dünyanın nasıl baktığı, yorumladığı, delil ve tezleri ana hatları ile ele alınmış, hâdiseye bakışlarındaki yorumsal farklar üzerinde durulmuştur. İtikadî oluşumların bir çoğunun temelinde tarihî olayların yattığından olsa gerek, Sakîfe hâdisesi de her iki düşünce ekolü açısından sonraki yıllarda farklı açılardan değerlendirmelere tabi tutulmuştur. Hz. Ali’nin hilâfetine nass düşüncesini mezhebî oluşumunun temeline yerleştiren Şîa, bu hâdiseyi başından sonuna kadar Hz. Ali’nin hilâfetini engellemeye çalışanların planlı, organize hareketi olarak kabul etmiş, her bir ayrıntıyı bu kabul çerçevesinde yorumlamıştır. Ehl-i Sünnet ise söz konusu hâdiseyi tarihî pratikten ziyâde sonraki dönemlerde ileri sürülen teorilere göre yorumlama yoluna gitmiştir

Anahtar Kelimeler

Şîa, Sünnî, Sakîfe, hilâfet, beyat, siyaset, gelenek, Ebû Bekir, Ali

A Exception in the Islamic Political Tradition -The Saqifa Event in The Contradiction Between Shiite And Sunnite-

Öz

In this article, the Saqifa event, which was the beginning event of the distinction between Shiite and Sunnite not being historical but being as an opinion in the Islamic political tradition, has been studied. The thoughts and interpretations of the Shiite and Sunnite about the Saqifa event and their arguments and theses have been considered with main principals, they dwelled on the explanational differences about the event. If we accept that there are historical events in the principles of many religious beliefs, the Saqifa event will be evaluated differently by two points of view in the following years. The Shi’a

Anahtar Kelimeler

Shi’a, Sunnite, Saqifa, Caliphate, policy, tradition, Ebu Bekir, Ali

Kaynakça

• » Abdurrezzâk, b. Hemmâm, es-Sanânî (211/827), el-Mussannef, thk: Habiburrahmân el- A’zâmî, I-XI, Beyrut tz.
• » Ahmed Emin, Fecru’l-İslâm, Beyrut 1975
• » Ali Şeriati, Ali Şiası Safevî Şiası, çev: F. Artvinli, İst. 1990
• » -------------, Muhammed Kimdir, çev: Ali Seyidoğlu, Ankara 1994
• » Âmidî, Seyfuddîn (631/1233), el-İmâmetu min Ebkâri’l-Efkâr fî Usûlu’d-Dîn, thk: Muham- med Zübeydî, Beyrut 1992
• » Antakî, Muhammed Meri el-Emin, Limâzâ Ahtartu Mezhebe’ş-Şîa, Beyrut tz.
• » Ateş, Ali Osman, Ehl-i Sünnet ve Şia’nın Delil Olarak Aldığı Bazı Hadîsler, Beyan Yay., İst. 1996
• » Avni, İlhan, “İmamet Nazariyesinde Seçim ve Nass Münakaşası”, Dokuz Eylül Ünv. İFD, I (1983), 138
• » Aydınlı, Osman, Mu’tezilî İmâmet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci, Araştırma Yay., Ankara 2003
• » Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir et-Temimî (429/1037), Usûlu’d-Dîn, İst. 1928
• » Bakıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. et-Tayyib (403/1012), et-Temhîd fi’r-Reddi ala Mülhideti’l-Muattıla ve’r-Râfıza ve’l-Havâric ve’l-Mu’tezîle, tlk: M. el-Hudayrî, M. Abdulhâdi Ebû Reyde, Kahire 1974
• » Dehlevî, Ebû Abdilazîz Ahmed b. Abdirrahîm, Muhtasar et-Tuhfetu’l-İsnâ Aşeriyya, Arp. çev: Muhammed b. Muhyiddin b. Ömer el-Eslemî, thk: Muhibuddîn el-Hatîb, Mısır 1373
• » Demircan, Adnan, Hz. Ali’nin Hilâfet Hakkı Meselesinde Gadîr-i Hum Olayı, Beyan Yay., İst., 1996
• » Ebû Halîl, Şevkî, Fi’t-Târîhi’l-İslâmî, Dâru’l-Fikr, Beyrut/Dımeşk 1991
• » Eşarî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (324/936), Makalâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, İst. 1928
• » Farsakh, Andrea M., “Sünnî Halifelikle Şiî İmamlığın Mukayesesi”, İslâm’da Siyaset Düşün- cesi, çev: Kâzım Güleçyüz, İst. 1995
• » Fığlalı, E. Ruhi, Çağımızda Îtikadî İslâm Mezhepleri, Selçuk Yay., V. Bsk., Ank. 1991
• » ---------, İmâmiyye Şîası, İst. 1984
• » Gölpınarlı, Abdulbaki, Sosyal Açıdan İslam Tarihi, İst. 1991
• » -------------, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik, İst. 1987
• » Hamideh, A. Tâhâ, Edebu’ş-Şîa, Mısır 1968
• » Hasenî, Abdurrezzak, Tarîfu’ş-Şîa, Suriye 1933
• » Hatipoğlu, M. Said, -İslâm’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik- Hilâfetin Kureyşliliği, Kitâbiyat, Ankara 2005
• » Hayr, Abdurrahman, Târîhu’l-Aleviyyîn (Nakz ve Takrîz), Dımeşk 1992
• » Heysemî, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Hacer (974/1567), es-Sevâik fi’r-Reddi alâ Ehli’l-Bida’ ve’z-Zındıka, Kahire tz.
• » İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed (463/1071), ed-Dürer fî İhtisari’l- Meğâzî ve’s-Siyer, tlk: M. Dîb el-Buğâ, Dımeşk 1984
• » İbn Hanbel, Ahmed (241/855), Müsned, I-VI, Mısır 1313
• » İbn Hıbbân, Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed (354/965), es-Sîretu’n-Nebeviyye ve Ahbâru’l- Hulefâ, tlk: Komisyon, Beyrut 1987
• » İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik b. Eyyûb el-Hımyerî (213/828), es-Sîretu’n- Nebeviyye, thk., şrh: M. es-Sekkâ-İ. el-Ebyârî-A. Şelebî, I-IV, Kahire tz.
• » İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kureyşî (774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, I-XIV, Mı- sır 1932
• » İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineverî(276/889), el-İmâme ve’s- Siyâse, I-II, thk: Halîl el-Mansûr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I. Bsk. Beyrut 1422/2001
• » İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed (230/844), et-Tabakâtu’l-Kübrâ, I-IX, Beyrut 1985
• » İbn Teymiye, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Abdilhalîm (728/1328), Minhacu’s-Sünne fî Nakdi Kelâmi’ş-Şîa ve’l-Kaderiyye, I-IV, Bulak 1321
• » İbnü’l-Arabî, Kâdî Ebû Bekir (543/1148), el-Avasım mine’l-Kavâsım, thk: Muhibuddîn el- Hatîb, Kahire 1371
• » İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (630/1232), el-Kâmil fi’t-Târîh, I-XII, Dâru Sâdır, (I-IV. Ciltler) Beyrut 1399/1979 (V-XII. Ciltler) 1402/1982
• » İlhan, Avni, “Takiyye, Doğuşu ve Gelişmesi”, Dokuz Eylül Ünv. İFD, II, (1985), 161-163
• » Kapar, Mehmet Ali, İslâm’ın İlk Döneminde Bey’ât ve Seçim Sistemi, Beyan Yay., İst. 1998
• » Kâşifu’l-Ğattâ, Muhammed el-Hüseyin, Aslu’ş-Şîa ve Usûluhâ, Beyrut 1993
• » Kuleynî, Ebû Cafer Muhammed b. Ya’kûb b. İshâk (329/940), Usûlu’l-Kâfi, I-XIV, şrh: H. Seyyid Cevâd Mustafa, Şiraz tz.
• » Kummî, Ebû Cafer Muhammed b. Ali b. Babeveyh (301/913), Risâletu’l-İ’tikadi’l-İmâmiyye (Şiî İmâmiyye’nin İnanç Esasları), çev: E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1978
• » Laoust, Henry, İslâm’da Ayrılıkçı Görüşler, çev: E. Ruhi Fığlalı, Sabri Hizmetli, Pınar Yay., İst. 1999
• » Mircaferi, Hüseyin, Şiilik ve Safevî Şiiliği, İst. 1972
• » Musevî, Abdulhüseyin Şerefuddin, el-Muracaât, çev: S. Sonay, Adana tz.
• » Muzaffer, Muhammed Rızâ, Akâidu’l-İmâmiye, Beyrut 1988
• » ------------, es-Sakîfe, Beyrut 1993
• » Nedvî, Seyyid Süleyman, Hazreti Ebu Bekir, çev: B. Demirci, M. S. Konar, A. Karataş, Timaş Yay., İst. 2004
• » Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Musâ (300/912), Fıraku’ş-Şîa, İst. 1931
• » Öz, Şaban, Hz. Ali’nin İlk İki Halife İle Münasebetleri, Yayınlanmamış Lisans Tezi, Ankara 1996
• » Seblinî, Muhammed, Ali b. Ebî Tâlib ve’l-İslâm, Beyrut tz.
• » Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir (911/1505), Târîhu’l-Hulefâ, Beyrut 1974
• » Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm (548/1153), el-Milel ve’n-Nihal, I-II, thk: M. Abdulkâdir el-Fâdilî, el-Mektebetu’l-Asriyye-Dâru’n-Nemvâzeciyye, Beyrut 1422/2002
• » Şerefüddin, Sadreddin, Ammar Bin Yâsir, çev: A. Nihal Özsoy, İnsan Yay., İst. 1996
• » Şerîf Rızâ (404/1013), Nehcü’l-Belağa, şrh: Muhammed Abduh, I-IV, Beyrut 1993
• » Tabatabaî, Allame, Tarihi, Siyasi, İlmi, İrfani ve Ahlaki Boyutlarıyla İslâm’da Şia, çev: K. Akaras-A. Kazımi, İst. 1993
• » Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (310/922), Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, I-VIII, Kahire 1939
• » Tavîl, Muhammed Emîn Gâlib, Târihu’l-Aleviyyîn, Lazkiye 1924
• » Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd (207/822), Kitâbu’r-Ridde, thk: Mahmûd Abdullah Ebu’l-Hayr, Dâru’l-Furkân, Ammân 1411/1991
• » Ya’kûbî, Ahmed b. Ebi’l-Ya’kub b. Cafer b. Vehb b. Vâdıh (292/905), Târîhu’l-Ya’kûbî, I-II, Beyrut 1412/1992
• » Zahîr, İhsan İlâhî, eş-Şîa ve’s-Sünne, Dâru Taybe, Riyâd 1973
• » Zuhaylî, Vehbe, Nizâmu’l-İslâm, Dâru Kuteybe, II. Bsk., Beyrut/Dımeşk 1413/1993
• » Zührî, İbn Şihâb Muhammed b. Müslim (124/741), (Kitâbu’l) Meğâzî, cem: Süheyl ez- Zekkâr, Dâru’l-Fikr, Dımeşk 1401/1981