TASAVVUFÎ BİR KURUM OLAN AHÎLİK’TE MÛSİKÎ

Yıl 2009, Sayı: 13, 125 - 131, 01.12.2009

Hüseyin Akpınar

Öz

Ahîlik, XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’da var olan tasavvufî bir kurum sayılabilir. Ahîliğin Fütüvvet ile yakın bir ilgisi olduğu ve onun içinden geliştiği benimsenmektedir. Ahîlik, usûl ve erkân açısından Sühreverdiyye ve Kübreviyye’den iktibaslarda bulunmuştur. Evhâdiyye başta olmak üzere diğer tarikatlarla da sıcak ilişkileri olmuştur. Tasavvufî kurumların faaliyet alanı olan tekkeler, asırlar boyu güzel sanatlardan özellikle mûsikînin merkezi olmuştur. Bu kurumlar, mûsikîyi kendilerini ifade açısından önemli bir vasıta olarak görmüşlerdir. Mûsikîde millî heyecanı canlı tutmak, Ahîliğin gayelerinden biri olmuştur. Ahîliğin kendi anlayışı içerisinde mûsikîye yer verdiğini ve onu pratikte kullandığını, İbn Batuta’nın Seyahatnâmesi ve Burgâzi’nin Fütüvvetnâmesi’nden öğrenmekteyiz. İbn Batuta, misafir olduğu Ahî zâviyelerinde dervişlerin semâ ve raks ettiklerini anlatmaktadır. Burgâzi de eserinde semâ etmenin âdâbından bahsetmektedir. Ahî sohbetlerinde bağlama, santur, ney, kudüm ve zilli def gibi mûsikî aletleri kullanılmıştır. Hasan Efendizâde, Ahî unvanını kullanan bir bestekârdır

Anahtar Kelimeler

Ahîlik, Fütüvvet, zâviye, mûsikî, semâ, ilâhî

Music in Akhism which is a Sufi Institution

Öz

Akhism, trade guilds’ brotherhood, can be regarded as a Sufi organization that emerged in Anatolia in the thirteenth century. It is usually accepted that Akhism had close connections with Futuwwah and even arose from it. Akhism borrowed its methodology and principles from two Sufi orders, namely Suhrawardiyyah and Kubrawiyyah. It also maintained warm relations with other Sufi orders, particularly with Awhadiyyah. Sufi lodges as the main venues for Sufi activities have always become the centres of many kinds of arts, in particular musical performances for centuries. Sufi orders considered music an important means of expressing themselves. Keeping the social enthusiasm up became one of the aims of Akhism. It is clear from Ibn Batutah’s Seyahatname and Burghazi’s Fütüwwatnamah that Akhism has espoused music and Akhis practised musical performance. Ibn Batutah reports that the dervishes of the Sufi lodges where he stopped over whirled and performed raks. Additionally, Burghazi mentions the principles of whirling (sema) in his work. In the Akhi gatherings, several musical instruments such as ney (reed flute), bağlama (a stringed instrument), santour, kudüm (a small double drum) and def with bell were played. Hasan Efenedizade was a composer who also used the title akhi

Anahtar Kelimeler

Akhism, Futuwwah, Sufism, Sufi lodges, Music, Whirling

Kaynakça

• Kaynaklar: Kaynaklar: Kaynaklar: lar: lar:
• » Abdulkerim Kuşeyrî, er-Risâle, Beyrut 1993.
• » Akbıyık Abuzer, Şanlıurfa Sıra Gecesi, Şanlıurfa 2006. ————
• Kaygısız, Türklerde Müzik, s. 181, 188-189.
• Budak, Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi (Deneme), s. 89.
• Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, s. 214.
• Akkuş, “Edebiyatımızda Ahî Tipi ve Esrar Dede Fütüvvetnamesi’nde Ahî Tipinin Özellikleri”, I. Ahî
• Evran-ı Velî ve Ahîlik Araştırmaları Sempozyumu, I, 18.
• Sadeddin Nüzhed Ergun, Türk Mûsikîsi Antolojisi (Dinî Eserler), I, 125, 181, İstanbul 1942; Yılmaz
• Öztuna, Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, I, 335, Ankara 1990.
• Arapça “devr” kelimesinin çoğulu olan Edvâr, eski mûsikî nazariyat kitaplarına verilen isimdir.
• Öztuna, Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, I, 45.
• » Akkuş Metin, “Edebiyatımızda Ahî Tipi ve Esrar Dede Fütüvvetnamesi’nde Ahî Tipinin Özel- likleri”, I. Ahî Evran-ı Velî ve Ahîlik Araştırmaları Sempozyumu, I, Kırşehir 2005.
• » Akkuş Osman, “Ahîlik Teşkilatlarına Tarihsel Bir Perspektiften Bakış”, I. Ahî Evran-ı Velî ve Ahîlik Araştırmaları Sempozyumu, I, Kırşehir 2005.
• » Ali b. Osman Hucvirî, Keşfu’l-Mahcûb, Tahran 1333.
• » Ayvazoğlu Beşir, İslâm Estetiği, İstanbul 1992.
• » Banarlı Nihat Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1971.
• » Bayraktar Fulya, “Ahîliğe Felsefi Bir Bakış”, II. Ahî Evran-ı Velî ve Ahîlik Araştırmaları Sem- pozyumu, Ankara 2007.
• » Bayraktar Levent, “Ahîlik ve Ahlâk”, II. Ahî Evran-ı Velî ve Ahîlik Araştırmaları Sempozyumu, Ankara 2007.
• » Belkıs Temren, Tasavvuf Düşüncesinde Demokrasi, Ankara 1995.
• » Budak Ogün Atilla, Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi (Deneme), Ankara 2000.
• » Ebû Hafs Ömer Sühreverdî, Avârifu’l-Meârif, (Çev. Hasan Kâmil Yılmaz-İrfan Gündüz), İstan- bul 1990.
• » Ebû Nasr Serrâc et-Tûsî, el-Lümâ’, Leydın 1914.
• » Ebubekir Kelâbâzî, et-Ta’arruf, Kahire 1980.
• » Ekinci Yusuf, Ahîlik ve Meslek Eğitimi, İstanbul 1989.
• » Ergun Sadeddin Nüzhed, Türk Mûsikîsi Antolojisi (Dinî Eserler), I-II, İstanbul 1942.
• » Eugenıa Popescu-Judetz, Türk Musiki Kültürünün Anlamları, (Çev. Bülent Aksoy), İstanbul 1996.
• » Gazâlî, İhyâu Ulûmi’d-Din, II, Beyrut (t.y.).
• » Gazimihal Mahmut Ragıb, Konya’da Musiki, Ankara 1947.
• » Gölpınarlı Abdulbaki, “Burgâzî ve Fütüvvet-Nâme’si”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15/1-4, İstanbul 1954.
• » İbn Batuta, Tuhfetü’n-Nuzzar fi Garaibi’l-Esmar ve’l-Acaibi’l-Esfar, (Büyük Dünya Seyahat- namesi), İstanbul 2005.
• » Kara Mustafa, Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zâviyeler, İstanbul 1990.
• » Kaygısız Mehmet, Türklerde Müzik, İstanbul 2000.
• » Kazıcı Ziya, “Ahîlik”, DİA., I, İstanbul 1988.
• » Köksal M. Fatih, Ahî Evran ve Ahîlik, Kırşehir 2006.
• » Köprülü Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1984.
• » Ocak Ahmet Yaşar, Türk Sufîliğine Bakışlar, İstanbul 1996.
• » Ömürlü Yusuf, Türk Mûsikîsi Klasikleri, İlahîler, İstanbul 1979.
• » Özköse Kadir, “Ahîliğin Tasavvufî Boyutu”, I. Ahî Evran-ı Velî ve Ahîlik Araştırmaları Sempoz- yumu, II, Kırşehir 2005.
• » Öztuna Yılmaz, Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, I-II, Ankara 1990.
• » Öztürk Mürsel, Anadolu Erenlerinin Kaynağı Horasan, Ankara 2001.
• » Sarıkaya Mehmet Saffet, “Alevilik ve Bektaşiliğin Ahîlikle İlişkisi -Fütüvvetnâmelere Göre-”, İslâmiyât, cilt: 6, Sayı: 3, Ankara 2003.
• » ---------, XIII.-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri, Ankara 2002.
• » Şapolyo Enver Behnan, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul 1964.
• » Tatçı Mustafa, Yunus Emre Divanı, Ankara 1990.
• » Tenik Ali, “Ahîliğin Tasavvufî Boyutu ve Şanlıurfa’da Ahîlik İzleri”, Marife, Yıl: 2, Sayı: 2, Kon- ya 2002.
• » Ülken Hilmi Ziya, Türk Tefekkür Tarihi, İstanbul 1933.
• » Volkan Sabahattin, “Türk Musikîsinin Dünü Bugünü Yarını”, (Derleyen: Fevzi Halıcı), Türk Musikîsinin Dünü Bugünü Yarını, Ankara 1986.
• » Yiğit Ahmet, “Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Menteşe Livasında Zaviyeler”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 17, Erzurum 2003.