OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA MÜBAREK GÜN VE GECELERDEN KANDİLLER

Yıl 2009, Sayı: 13, 199 - 231, 01.12.2009

Halide Aslan

Öz

İslâm dininde bazı dinlerde de olduğu gibi diğer zamanlardan farklı anlamları olan kutlu gün ve geceler mevcuttur. Kandil geceleri de bunlardandır. Osmanlı İmparatorluğu’nda bu gecelerde isimleriyle müsemmâ olarak, hem camilerin ışıklandırılmasına, hem de yüreklerin nurlandırılmasına önem verildiği görülmektedir. Bu çerçevede Osmanlı coğrafyasında bu çerçevede diğer İslâm ülkelerinden daha zengin bir folklor oluşmuş, saraydan halka uzanan törenlerle özel kutlama ve pratiklere sahip olunmuştur. Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğu’nda kutlu zaman olarak görülen kandil geceleri ve onlar etrafında meydana gelen kandil kültüründen bahsedilecektir. Bununla birlikte mübarek sayılan diğer gün ve gecelere değinilmeyecek, ayrıca, kandillerin İslâm’daki yerleri hususuna girilmeyecektir

Anahtar Kelimeler

Kandil, Kadir Gecesi, Mevlid Kandili, Mi’rac Kandili, Berat Kandili, Regâib Kandili, Kadir Alayı, Kandil Pratikleri

The Qandils among the Holy Days and Nights in the Ottoman Empire

Öz

There are holy days and nights that differ from other times in Islam. Those nights are called ‘Qandil’ (Oil lamp). Both mosques and hearts are illuminated inthe Ottoman Empire during these nights. In this respect, there is richer folklore in the Ottoman geography than other Islamic countrys. There are celebreting cerempnies and practices from palace to people. In this article, Qandils, ceremonies and practices for regulating qandil culture have been studied. On the other hand, other holy days and nights have not been touched upon and the place of qandils in Islam has not ben explained

Anahtar Kelimeler

Qandhil, Night of Power, Mawlid Qandil, Miradj Qandil, , Barat Qandil, Raghaib Qandil, Qadir Procession , Qandil Practices

Kaynakça

• aynaklar: aynaklar:
• » Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, İstanbul, 1995.
• » Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 259.
• » Ahmed Rasim, Menâkıb-ı İslâm, İstanbul,
• » AKAGÜNDÜZ, Mustafa, “İngiliz Seyyahın Gözüyle Osmanlıda Dinî Merasimler”, Tarihte Ra
• mazan. Haz. Ertuğrul Tarık Kaya, İstanbul, 2006. » AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslam Hukukunda Kölelik-Cariyelik Müessesesi ve Osmanlı’da Harem,
• İstanbul, 2005. » AKKUŞ, Mehmet, “Edebiyatımızda Regâibiyye ve Salâhi’nin Matlau’l-Fecr’i”, AÜİFD, XXXII. » AKTAŞ, Hacer, Osmanlı’da Mübarek Gün ve Gecelerde Dini Musiki, Basılmamış Yüksek Li
• sans Tezi, İstanbul, 2006. » ALGÜL, Hüseyin, Mübarek Gün ve Geceler, İzmir, 2004. » Ali Seydi Bey, Teşrifât ve Teşkilât-ı Kadîmemiz, Neşreden, Niyazi Ahmet Banoğlu, İstanbul,
• Tarihsiz, (Tercüman 1001 Temel Eser). » ALTINAY, Ramazan, “Erken Dönem İslam Toplumunda Zaman (Gün-Ay-Mevsim-Yıl) Anlayışı
• ve Günlük Hayata Etkileri”, Dini Araştırmalar, c. VII, S. 21 (Ocak-Nisan 2005 Ankara). » ARSEL, Malik, İstanbul’un Ortası, Ankara, 1977. » AYMUTLU, Ahmet, Süleyman Çelebi ve Mevlid-i Şerif, İstanbul, 1995. » Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey, Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, Hazırlayan, Ali Şükrü Çoruk,
• Yavuz Ercan, İstanbul, 1979. » ESKİOĞLU, A. Nihat, “Hilalin Görülebilirliliği”, İlim ve Sanat, S. 8 (Temmuz-Ağustos 1986 Ankara). » Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1682, Sadeleştiren Zuhuri Danışman, İstanbul, 1970, I. » GEORGEON, François- DUMONT, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşamak (Toplumsallık
• Biçimleri ve Cemaatlerarası İlişkiler (18-20. Yüzyıllar)), Çev. Maide Selen, İstanbul, 2000. » GÜÇ, Ahmet, “Kur’ân-ı Kerîmde Kutsallık Anlayışı”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
• Dergisi, S. 9, c. IX, 2000. » GÜLENDAM, Yunus, “Mübarek Gecelerimiz Kandiller”, Yeni Umut, S.49 (Temmuz-Ağustos
• Eylül-2000), www. yeniumit.com.tr; » Hızır İlyas Çelebi, Tarih-i Enderûn, İstanbul, 1276. » HİNNELS, R. John, Dictionary of Religions, Great Britain, 1988. » HUB, Musa, “Osmanlı Medine’sinde Mi’rac Mevsimi ‘Hacc-ı Nebî Geleneği’”, 05.01.2008,
• http//blogcu.com » Hüseyin Vassaf, Mevlid Şerhi (Gülzâr-ı Aşk), Hzly: M. Tatçı, M. Yıldız, K. Üstüner, İstanbul, 2006. » İbn Batuta, İbn Batuta Seyahatnâmesi’nden Seçmeler, Haz. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul, 1971. » İĞREK, Musa, “Galata Mevlevihanesinde ‘Miraciye’”, 22.08.2006, www.moralhaber.com » KARA, Ertuğrul Tarık, “Osmanlı Toplumunun Ramazan Kültürü Bugün Hilal Göründü”, Tarih
• te Ramazan, Ed. Ertuğrul Tarık, İstanbul, 2006. » KARA, Mustafa, “Mi’râc Mi’râciyye ve Bursalı Safiye Hatun Vakfiyesi”, Uludağ Üniversitesi
• İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII, S. 7, Bursa, 1998. » KESKİNKILIÇ, Erdoğan, “Osmanlı İstanbul’unda Ramazan”, Tarihte Ramazan, Ed. Ertuğrul
• Tarık, İstanbul, 2006 » KOÇU, Reşad Ekrem- Akbay, Mehmed Ali, Geçen Asrı Aydınlatan Kıymetli Vesikalardan Bir
• Eser: Hatıralar, Aşcıdede İbrahim, İstanbul, 1960. » KUT, Günay, “Anadolu’da Türk Edebiyat”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, (Komisyon), İstanbul, 1999, I. » LEKESİZ, İsmail, Osmanlı İmparatorluğu’nda Dini Gün ve Geceler, Basılmamış Lisans Tezi, Ankara, 1991. » MATHEWS, Shailer–Smith, Gerald Birney, A. Dictionary of Religion and Ethics, London, 1921. » Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Haz. İlhan Ayverdi, İstanbul, 2005 » MUTAF, Abdülmecit, “On Dört Asırlık Bir Gelenek Rü’yet-i Hilal”, Tarihte Ramazan, Ed. Ertuğ
• rul Tarık, İstanbul, 2006. » Mühimme Defteri, BOA. c. XLVIII, s. 156/874. » Müslim, Sahih-i Müslim, “İman”, 279, İstanbul, 1329. » OKAY, Orhan, Bir Başka İstanbul, 2002. » OSMANOĞLU, Ayşe, Babam Abdülhamid, İstanbul, 2007. » ÖZCAN, Abdülkadir, “Osmanlılar’da Kandil Geceleri”, Tarih ve Medeniyet, S. 6, İstanbul, 1994. » ÖZCAN, Nuri, “Mevlid”, DİA, Ankara, 2004, XXIX. » ÖZEL, Ahmed, “Mevlid”, DİA, Ankara, 2004, XXIX. » ÖZER, Salih, “İslam Düşüncesinde Kutsal (Zaman) Kavramı Ritüeller/Kutlamalar Örneği”,
• İslami Araştırmalar, c. XVIII, S. 3, Ankara, 2005. » ________, “İslam Düşüncesinde Kutsal/Zaman Kavramı Ritüeller/Kutlamalar Örneği II. Bö
• lüm, İlintisel Kutsalların Çözünürlüğü ile Değişim İlişkisi”, İslami Araştırmalar, c. XIX, S. 2, Ankara, 2006. » ÖZERVARLI, M. Sait, “Kadir Gecesi”, DİA, İstanbul, 2001, XXIV. » PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1971. » PARMAKSIZOĞLU, İsmet, “Regâibiyye”, Türk Ansiklopedisi, Ankara, 1978, XXVII. » PLESSNER, M- Ateş, Ahmed, “Ramazan”, İA, X. » POLAT, Kemal, “Kırgızistan’da Dini Günler ve Bayramlar”, Dini Araştırmalar, c. V, S. 14 (Ey
• lül-Aralık 2002 Ankara). » RAMAZANOĞLU, Derviş, “Minare, Mahya ve Kandilin Tarihi”, Tarih Hazinesi, , S. 8, İstanbul, 1951. » REVNAKOĞLU, Cemaleddin Server, “Mi’râciyye, Nasıl Kaleme Alındı?”,Yeni Tarih Dünyası,
• İstanbul, 1954, II, S. 18. » ________, “Mirâciye’nin Diktefon’a Okunması, Münasebetiyle, Kutb-i Nâyî Şeyh Osman De
• de ve Mi’râciyyesi I”, Yeni Tarih Dünyası,, II/15, İstanbul, 1954. » ________, “Eski Klasik Tasavvuf Edebiyatımızda Mi’râciyeler II”, Yeni Tarih Dünyası, II/16,
• İstanbul, 1954. » ________, “Eski Üçaylarda Ramazanı Karşılama Hazırlıkları”, Tarih Konuşuyor, VI, S. 35, İs- tanbul, 1966. » ________, “Üsküdar’da İkinci Miracîye Töreni Münasebetiyle: Mirâciye ve Mevlid”, Vakit
• (Yeni Gazete), 3 Haziran 1951, » Sahih-i Buharî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, Ankara, 1972. » ŞANLI, Ergül, “Malatyalılar Köyü, Alevi İslamiyet”, www.hubyar.org; » ŞEKER, Mehmet, “Mevlid”, DİA, Ankara, 2004, XXIX. » Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, Dersaadet, 1317, I. » Tayyarzâde Atâ Bey, Tarih, İstanbul, 1291, I. » TOYGAR, Kâmil, Türkiye’de Mevlid Çevresinde Meydana Gelen Folklorik Unsurlar. II. Millet
• lerarası T.F.Bild. c. IV, Ankara, 1982. » ULUÇAY, Çağatay, Harem, Ankara, 1992, II. » UŞAKLIGİL, Halit Ziya, Saray ve Ötesi, İstanbul, 1965. » UZUN, Mustafa, “Kadir Gecesi”, DİA, İstanbul, 2001, XXIV. » ÜNAL, Halit, “Berat Gecesi”, DİA, İstanbul, 1992, V. » ÜNÜVAR, Safiye, Saray Hatıralarım, İstanbul, 1964. » ÜNVER, Süheyl, İstanbul Risaleleri, İstanbul, 1995. » _______, Mahya Hakkında Araştırmalar, İstanbul, 1940. » YAVUZ, Salih Sabri, “Mi’rac”, DİA, İstanbul, 2005, XXX. » YAZICI, Nesimi, “Osmanlı Dinî Hayatından Bir Kesit: Rü’yet-i Hilâl Meselesi”, Diyanet İlmi
• Dergi, c. XXXV, S. 1 (Ocak-Şubat-Mart 1999 Ankara). » ________, “Türk Basın Tarihinde Varaka-i Mahsûsalar”, XII. Türk Tarih Kongresi Bildiriler,
• Ankara, 2000, III. » ________, “İbn Batuta’yı Şaşırtan Misafirperverlik”, Diyanet Aylık Dergi, Ankara, Şubat, 2001. » _________, “Ramazan Tenbihnâmeleri”, AÜİFD, XLVI, Ankara, 2005, S. II, » YAZIR, Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, 1971, I. » YILMAZÖRNEK, Betül, “Mahya”, www.sonpeygamber.info/tr. » YÜCEL, Erdem, “Eski İstanbul Ramazanları”, 14 Ekim 2004, www.kenthber.com/ Arsiv/Haber;
• » ZEYDAN, Corci, Medeniyet-i İslâmiye Tarihi, Trc. Zeki Megamiz, V, 250.
• » BOA. AMKT. 140/42.
• » BOA. AMKT.NZD. 200/2.
• » BOA. AMKT.NZD. 24/101.
• » BOA. AMKT.NZD. 48/7. » BOA. ATŞF. 29/79.
• » BOA. Cevdet Bahriye, 98/4711.
• » BOA. Cevdet Evkâf, 102/5078.
• » BOA. Cevdet Evkaf, 215/10704.
• » BOA. Cevdet Maarif 21/1030.
• » BOA. Cevdet Maarif 88/4384.
• » BOA. Cevdet Sıhhiye, 269.
• » BOA. DH. MKT. 1946/66.
• » BOA. DH.MKT. 1924/44.
• » BOA. DH.MKT. 1985/89.
• » BOA. DH.MKT. 2067/51.
• » BOA. DH.MKT. 2587/38.
• » BOA. DH:MKT. 1097/2.
• » BOA. DH:MKT. 1128/19.
• » BOA. DH:MKT. 719/9.
• » BOA. HH. 1365/54012.
• » BOA. HH. 1382/54669.
• » BOA. HH. 1402/56574.
• » BOA. HH. 197/9868.
• » BOA. HH. 207/10914.
• » BOA. HH. 228/12678.
• » BOA. HH. 258/14832.
• » BOA. HH. 264/15268.
• » BOA. HH. 624/30857.
• » BOA. HH. 635/31314.
• » BOA. HH. 640/31508
• » BOA. HH. 710/33983.
• » BOA. İ. HUS. 32/1310-C/80.
• » BOA. İ.HUS. 60/1315.Ş.50.
• » BOA. İ.HUS. 84/1318/C-45.
• » BOA. İrade Dahiliye 66905.
• » BOA. İrade Dahiliye, 13/605.
• » BOA. İrade Dahiliye, 188/10549.
• » BOA. İrade Dahiliye, 450/29796.
• » BOA. İrade Dahiliye, 479/32181.
• » BOA. İrade Meşihat, 2/1313/Ra.1.
• » BOA. Y.PRK.ASK. 157/108.
• » BOA. Y.PRK.ASK. 230/58.