ENDÜLÜS’LÜ MÜFESSİR KURTUBÎ, DÖNEMİ VE ŞÖHRET BULMA SÜRECİ

Yıl 2009, Sayı: 14, 335 - 352, 01.12.2009

Arif Gezer

Öz

Müfessir Kurtubî Kurtuba’da doğdu. Hayatının ilk dönemi (çocukluğu ve tahsil hayatı) orada geçti. 633/1236 yılında Kurtuba’nın işgal edilmesi üzerine Endülüs’ü terk ederek ve Mısır’a hicret etti. İskenderiye şehrinde bir müddet kaldıktan sonra Minye şehrine yerleşti ve 671/1273 yılında orada vefat etti. Minye’deki hayatı boyunca idarecilerden uzak durdu ve kendisini eser te’lifine adadı. Kendi hayatında pek tanınmayan Kurtubî, yaklaşık 2.5 asır sonra şöhret bulmuş ve hemen bütün tabakat ve tarih kitaplarında kendisine yer verilmeye başlanmıştır. Bunun sebebi onun tefsirinin çok beğenilmesi ve şöhret bulmasıdır

Anahtar Kelimeler

Kurtubî, Endülüs, Mısır, Minye, Tefsir, Şöhret

The Interpretor al-Qurtubi of Andalusia, His Period and Process to Become Famous

Öz

The Interpretor al-Qurtubi was born in Qurtuba, Andalusia (Spain). His early life (childhood, education) has passed there. Following the occupation of Qurtuba in 633/1236, he left Andalusia and migrated to Egypt. After staying for a while in the city of Alexandria, he settled in the city of Minya, and died there in 671/1273. He kept himself aloof from the administrators. He devoted himself to compose books. al-Qurtubi, who was not so much famous during his life, became a famous shcolar about two and half centuries later. Almost all biograhical and historical sources mentioned about him. For his Interpretion on al- Qu’ran had became very well known

Anahtar Kelimeler

Qurtubi, Andalusia, Egypt, Minya, Interpretation, Fame

Kaynakça

• Kaynaklar: Kaynaklar: Kaynaklar: » Altıkulaç, Tayyar, “Kurtubî”, DİA, XXVI. 455. » Bağdatlı, İsmail Paşa; Hediyyetü’l-Ârifîn, I-II, (Keşfu’z-Zunûn’a 5. ve 6. ciltler olarak ilâve
• edilmiştir.), Daru’l-Fikr, Beyrut (İstanbul Baskısından tıpkı basım), 1990; İzâhu’l-Meknûn,
• I-II, (Keşfu’z-Zunûn’a 3. ve 4. ciltler olarak ilâve edilmiştir.), Daru’l-Fikr, Beyrut (İstanbul
• Baskısından tıpkı basım), 1990. » Belâzûrî, el-İmâm Ebu’l-Abbas Ahmed b. Yahya b Câbir; Futûhu’l-Buldân, (Thk.: Abdullah
• Üneys et-Tabbâ’ ), Muessesetu’l-Ma’ârif, Beyrut, 1407/1987. » Bilmen, Ömer Nasuhî; Büyük Tefsir Tarihi, I-II, Bilmen Yay., İst., 1974. » Brockelmann, Carl; Tarîhu’t-Edebi’l-Arabî (Geschichte der Arabischen Litteratur, Arapçaya
• çev.: Mahmud Fehmi Hicâzî, I-IX, el-Hey’etu’l-Mısriyyeti’l-Âmme, Kahire, 1993. » Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail b. el-Muğîre b. Berdizbeh; Sahîhu’l-Buharî (Thk.:
• Mustafa Dîb el-Buğâ), I-VI+I, Daru İbn Kesîr, Beyrut, 1414/1993; I-VIII, Çağrı Yay., İst.,
• (Daru Sahnun’dan tıpkı basım). » Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, I-II, Diyanet Yayınları, Ank. 1988. » Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Umer, es-Sunen, (Tlk.: et-Ta’lîku’l-Muğnî ala’d-Dârekutnî, Mu
• hammed Şemsulhak b. Emir el-Azîmâbâdî), I-IV, Daru’l-Mehasin, Kahire, t.y. » Dârimî: Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman b. el-Fadl b. Behram b. Abdissamed et
• Temîmî es-Semerkandî; es-Sunen, I-II, Çağrı Yay., İst., 1992 (Daru Sahnun’dan tıpkı ba- sım). ————
• Hadis şu şekildedir: “Şüphesiz ki bir mü’minin şu amelleri kendisi öldükten sonra dahi amellerine
• katılacaktır: Öğrendiği ve yaydığı (neşrettiği) ilim, bıraktığı salih evlat, miras olarak bıraktığı kitap,
• kendisi hayatta ve sıhhatte iken kendi parasıyla yaptırdığı cami, yolcular için yaptırdığı konak ve
• akıttığı su. Bütün bunlar kendisi öldükten sonra dahi ameline eklenecektir.” Darimî, Sünen, Mu
• kaddime 20, No: 242. » Dâvûdî, Şemsuddin Muhammed b. Ali b. Ahmed; Tabakâtu’l-Mufessirîn, I-II, Daru Kutubi’l
• ’İlmiye, Beyrut, t.y. » Dımaşkî, Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed b. İmâd el-Askerî el-Hanbelî; Şezerâtu’z-Zeheb
• fi Ahbâri Men Zeheb (Thk.: Abdulkadir el-Arnavud, Mahmud el-Arnavud), I-X, Daru İbn Ke
• sîr, Beyrut, 1406/1986. » Ebu Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as el-Ezdî es-Sicistanî; Sunenu Ebî Davud, I-II+I,
• Muessesetu’l-Kutubi’s-Sakâfe, Beyrut, 1409/1988 ; I-V, Çağrı Yay., İst., 1992 (Daru
• Sahnun’dan tıpkı basım). » Eryarsoy, Beşir, İmam Kurtubî, Hayatı, Eserleri, Tefsiri ve Tesiri, (El-Cami’ Tercümesi, Mu
• kaddime), Buruc Yay., 2005, İst. » Gazâlî, Huccetu’l-İslâm Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî; ed-Durretu’l-Fâhire
• fi Keşfi Ulûmi’l-Âhire (Thk.: Muhammed Abdulkadir Ata), Muessesetu’l-Kitâbi’s-Sakâfiyye,
• Beyrut, 1992; Kitabu’l-İktisâd fi’l-İ’tikâd, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1988; Mec
• mû’atu’r-Resâili’l-İmâm el-Gazalî (İşraf: Mektebetu’l-Buhûs ve’d-Dirasât), Daru’l-Fikr, Bey
• rut, 1416/1996. » Gezer, Arif, Kurtubî’nin Hadis İlmindeki Yeri, Ank. Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000,
• (Basılmamış Doktora Tezi) » Hamevî, Şihâbuddin Ebu Abdillah Yakut b. Abdillah; Mu’cemu’l-Buldân, I-IV+II, Daru’l
• Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990. » Huseyin ez-Zehebî, Muhammed, et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn, Mektebetu Vehbe, 2. Baskı, I-III, Kahire, 1976. » İbn Asâkir, el-Hafız Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetullah b. Abdillah eş-Şafi’î; Tarîhu
• Medîneti Dımeşk (Thk.: Muhibbuddin Ebu Saîd Ömer b. Gurâme el-Amrevî), I-LX (Devam
• ediyor.), Daru’l-Fikr, Beyrut, 1415/1995-1418/1997 » İbn Atiyye, el-Kadı Muhammed Abdulhakk b. Galib el-Endulusî, el-Muharraru’l-Vecîz (Thk.:
• Abdusselam Abduşşâfi Muhammed), I-IV, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1413/1993. » İbn el-Irâkî, Veliyyuddin Ebu Zur’â Ahmed b. Abdirrahim b. el-Huseyn; ez-Zeyl ala’l-‘İber fi
• Haberi men Ğaber (Thk.: Salih Mehdî Abbas), I-III, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1409/1989. » İbn Enes, Malik, el-Muvatta’, (Thk.: Muhammed Fuad Abdulbakî), I-II, Daru’l-Hadîs, Kahire,
• t.y.; Çağrı Yay., İst., 1992 (Daru Sahnun’dan tıpkı basım). » İbn Ferhun; İbrahim b. Nureddin el-Malikî, ed-Dîbâcu’l-Mezehheb fi Ma’rifeti A’yâni
• Ulemâi’l-Mezheb (Thk.: Me’mun b. Muhyiddin el-Cennân), Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1417/1996. » İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsuddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir; Vefeyâtu’l-A’yân
• ve Enbâu Ebnâi’z-Zemân, I-VIII, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1968. » İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed; el-Musned, I-X+II, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1411/1991; I-VI,
• Çağrı Yay, İst, 1992(Daru Sahnun tıpkı basım). » İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b.Ömer el-Kuraşî ed-Dımaşkî; el-Bidâye ve-’n-Nihâye, 3. Baskı, I
• XIII+I (7 mücelled + 1), Daru Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1987. Tefsiru’l-Kur’ani’l-‘Azîm, I-IV,
• Daru’l-Fikr, Beyrut, 1997. » İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid;, es-Sunen, I-II, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut,
• t.y.; Çağrı Yay., İst., 1992 (Daru Sahnun’dan tıpkı basım). » İbn Seyyidinnas, Ebu’l-Feth Muhammed b. el-Ya’murî; Uyûnu’l-Eser fi Funûni’l-Meğâzî ve’ş
• Şemâil, I-II, Mektebetu’d-Dâri’t-Turâs, Medine, 1992; en-Nefhu’ş-Şezzî fi Şerhi Cami’i’t
• Tirmizî (Thk.: Ahmed Mabed Abdulkerim), I-II, Daru’l-Âsıme, Riyad, 1988. » İbn Tağrıberdî, Cemaluddin Ebu’l-Mehasin Yusuf b. el-Atabekî; en-Nucûmi’z-Zâhire fi Mulûki
• Mısr ve’l-Kâhire, Mısır Kültür Bakanlığı Yay., Kahire, 1972. » İlhan, İhsan, Kurtubî Tefsirinde Kıraat Olgusu, Atatürk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009
• (Basılmamış Doktora Tezi). » Karafî, Şihâbuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdrîs; el-Furuk (Fihristlendiren: Üstâz Dr. Mu
• hammed Ravvas Kal’acî), I-IV, Daru’l-Ma’rife, Beyrut, t.y. » Karaman, Hayreddin; İslam Hukukunda İctihad, DİB Yay., Ank., 1985; İslam Hukuk Tari
• hi,Nesil Yay. İst. t.y. » Kassabî, Dr. Mahmud Zalat; el-Kurtubî ve Menhecuhu fî’t-Tefsîr, Daru’l-Ensâr, Kahire, 1399/1979. » Kâtip Çelebî; Keşfu’z-Zunûn, I-VI, (Bağdatlı İsmail Paşa’nın; İzâhu’l-Meknûn ve Hediyyetu’l
• Ârifîn adlı eserleriyle beraber basım) Daru’l-Fikr, Beyrut (İstanbul Baskısından tıpkı ba- sım), 1990. » Kehhâle, Ömer Rıza; Mu’cemu’l-Muellifîn, I-XV, Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y. » Koçyiğit, Talat; Hadis Terimleri Sözlüğü, Rehber Yayıncılık, Ank. 1992. » Kurt, Ali Vasfi; Endülüs’de Hadis ve İbn Arabî, İnsan Yay. İst. 1998. » Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekir b. Farh el- Ensarî el-Hazrecî el
• Endulusî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’an ve’l-Mubeyyin Limâ Tazammana mine’s-Sünneti ve
• Âyi’l-Furkan, I-XX+II, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1413/1993, (Tercümesi: M. Beşir
• Eryarsoy, I-XIX, Buruc Yay., İst., 1997-2003); el-İ’lâm bimâ fi Dîni’n-Nasârâ mine’l-Fesâd
• ve’l-Evhâm ve İzhâru Mehâsini Dîni’l-İslâm ve İsbâtu Nübuvveti Nebiyyinâ Muhammed
• Aleyhi’s-Salâtu ve’s-Selâm (Thk.: Ahmed Hicâzî es-Saka), Daru’t-Turâsi’l-Arabî, Kahire,
• /1978; et-Tezkire fî Ahvâli’l-Mevtâ ve Umuri’l-Ahireti (Thk.: Tâhâ Abdurraûf Sa’d),
• Daru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, Kahire,ty. » Kurtubî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ömer b. İbrahim, el-Mufhim limâ Uşkile min Telhîsi Kitabi
• Muslim, I-VII, Daru İbn Kesîr, Beyrut, 1417/1996. » Makkarî, Ahmed b. Muhammed et-Tilemsânî; Nefhu’t-Tîb min Ğusni’l-Endulus, Dâru Sadır,
• Baskı, Beyrut, 1997. » Makrizî, Takiyyuddin; Kitabu’l-Mukaffa’l-Kebîr (Thk.: Muhammed el-Ya’levî), I-VIII, Daru’l
• Garbi’l-İslamî, Beyrut, 1991. » Müslim, Ebu’l-Huseyin b. el-Haccac el-Kuşeyrî, Sahîhu Muslim (Thk.: Muhammed Fuad Ab
• dulbakî), I-IV+I, Daru’l -Fikr, Beyrut, 1403/1983 ; I-III, Çağrı Yay., İst. 1992 (Daru
• Sahnun’dan tıpkı basım). » Özdemir, Mehmet; Endülüs Müslümanları-1 (Siyasî Tarih), TDV Yay., Ank. 1994; Endülüs
• Müslümanları-2 (Medeniyet Tarihi), TDV Yay., Ank. 1997. » Safedî, Salahuddin Halil b. Aybek; Kitabu’l-Vâfi bi’l-Vefeyât, I-XXII, Almanya Musteşrikler
• Cemiyeti İslamî Neşriyat, Œiesbaden, 1962-91. » Selman, Meşhur Hasan Mahmud, el-İmâm el-Kurtubî Şeyhu Eimmeti’t-Tefsîr, Daru’l-Kalem, Dımaşk, 1993. » Sezgin, M. Fuad; Tarîhu’t-Turâsi’l-Arabî (Geschichte der Arabischen Schrifttums, Arapçaya
• çev.: Dr. Mahmud Fehmi Hicazî ve diğerleri), I-VIII, (1. cild, 4 cüz; 2. cild, 5 cüz), Mec
• mû’âtu’l-Mahtûtâtu’l-Arabiyye, Riyad, 1982-88. » Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebî Bekir; Tabakâtu’l-Mufessirîn, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y. » Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre b. Musa b. ed-Dahhâk es-Sulemî; el-Cami’u’s
• Sahîh (Thk.: Ahmed Muhammed Şakir), I-V+I, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y. ; I-V,
• Çağrı Yay., İst., 1992 (Daru Sahnun’dan tıpkı basım). » Uğur, Mücteba; Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Anka- ra, 1992. » Vensinck, A. J., ve J. P. Mensing, Concordance (el-Mu’cemu’l-Mufehres li Elfâzi’l-Hadîsi’n
• Nebevî), I-VIII, Çağrı Yay., İst., 1986. » Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz et-Türkmânî; Siyeru
• A’lâmi’n-Nubelâ, (Thk.: Şuayb el-Arnavud ve Muhammed Naîm el-Arkusûsî) I-XXIII+II,
• Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1410/1990; el-‘İber fi Haberi men Ğaber (Thk.: Ebu Hacer
• Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl), I-IV, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y.; Tarîhu’l
• İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm, I-LII, Daru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1987. » Ziriklî, Hayruddîn; el-A’lâm Kamusu Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-Arab ve’l
• Musta’ribîn ve’l-Musteşrikîn, 10. Baskı, I-VIII, Daru’l-İlm lil-Melâyîn, Beyrut, 1992.