ENDÜLÜS İSTİDANAMESİ VE KEMAL REİS’İN İSPANYA SEFERİ

Yıl 2009, Sayı: 14, 311 - 334, 01.12.2009

Qiyas Şükürov

Öz

Benî Ahmer Devleti’nin çöküşü öncesinde Endülüslülerin yardım alabilmek amacıyla Osmanlı Devleti’ne yaptıkları başvuru bu makalenin temel araştırma konusunu oluşturmaktadır. Araştırmanın sonuçları, Osmanlı Devleti’nin hem diplomatik hem de askerî düzeyde Endülüs meselesiyle ilgilendiğini ortaya koymaktadır. II. Bayezid Han yönetimindeki Osmanlı Devleti’nin diplomatik düzeydeki yardımı Papalık ve İspanyol Krallıklara elçiler göndermek şeklinde gerçekleşmiştir. Askerî düzeydeki yardım ise ünlü deniz savaşçısı Kemal Reis’in 892 (1487)’de İspanya seferine sevk edilmesi şeklinde vuku bulmuştur. Bu seferin ana kaynağı konumunda bulunan Kâtib Çelebi’nin Takvîmü’t-tevârîh adlı eserindeki kronolojik bilgi geniş şekilde tetkik edildikten sonra, seferle ilgili Kâtib Çelebi’nin Târîhü Fezleke adlı Arapça eseri ile Mustafa Cenâbî’nin el-Bahrü’z-zehhâr ve’l-‘aylemü’t-tayyâr adlı eserinde kayıtlı yeni bulgular incelenmektedir. Tespit edilen bulgular İspanya seferiyle ilgili bilgilerin tarihî hata olmaktan ziyade Mustafa Cenâbî ile Kâtib Çelebi’nin yaşadıkları dönemde genel kabul gören bir kanı olduğunu ortaya koymaktadır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Endülüs, İspanya, Benî Ahmer Devleti

Andalusian Law Petition and Kemal Reis’ Campaign to Andalusia

Öz

In this article, it has been studied the appealing of Andalusian Muslims to Ottoman Empire to get military aid in the last decade of Nasrid Kingdom. The scientific examinations show that Ottoman Empire assisted diplomatic and military aid to Andalusians. In the diplomatic context, Ottoman Sultan Bayezid II sent envoys to Papacy and Spanish Kingdoms. Additionally, Ottoman Sultan gave a special duty to famous combatant Kemal Reis to strike Spanish coasts in 892/1487. After investigating the suspects on the chronological records in the book of Taqvim al-Tawarih by Katib Chalabi about the campaign of Spain in 892/1487, it has been given the new records from the books of al-Bahr alZehhar wa al-‘Aylem al-Tayyar by Mustafa Djanabi and Tarikhu Fezleke by Katib Chelebi. All these new records show out that knowledge about the campaign of Spain is not a historical mistake, indeed it was well-known and a general opinion in the periods of Mustafa Djanabi and Katib Chalabi

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Andalusia, Spain, Nasrid Kingdom, Kemal Reis

Kaynakça

• Kaynaklar: Kaynaklar: Kaynaklar: lar: lar:
• » Ahbârü’l-‘asr fî inkitâi devleti Benî Nasr, nşr. Hüseyin Mûnis, ez-Zehrâ li’l-ilâmi’l-Arabî, Kahi- re, 1412/1991.
• » Aycibin, Zeynep, “Kâtib Çelebi ve Fezleke: Tahlil ve Metin”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Or- taçağ Tarihi Programı, İstanbul, 2007.
• » Baysun, M. Cavid, “Moriskolar”, İA, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1993, VIII, ss. 428-429.
• » Benafri, Chakib, Endülüs’te Son Müslüman Kalıntısı Moriskolar’ın Cezayir’e Göçü ve Os- manlı Yardımı (1492-1614), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1989.
• » Bostan, İdris, “Kemal Reis”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2002, XXV, ss. 226-227.
• » Castañer, José Enrique López de Coca, “Granada y el Magreb: La Emigracion Andalusi (1485-1516)”, Relaciones de la Península Ibérica con el Magreb siglos XIII-XVI, ed. Mercedes García y María J. Viguera, Instituto Hispano Árabe de Cultura, Madrid, 1988, ss. 409-451.
• » Castro, Francisco Vidal, “Historia Política”, Historia de España: El Reino Nazarí de Granada (1232-1492) - Política, Instituciones, Espacio y Economía, ed. Menéndez Pidal, Espasa Calpe, Madrid, 2000, VIII/3, ss. 47-248.
• » Cemâlüddîn, Abdullah Muhammed, el-Muslimûne’l-munassarûn evi’l-Mûriskiyyûne’l- Endelüsiyyûn: Safha mühimme min târîhi’l-müslimîn fi’l-Endelüs, Dârü’s-Sahve, Kahire, 1991.
• » Cenâbî, Ebû Muhammed Mustafa b. Seyyid Sinan b. Ahmed, el-Bahrü’z-zehhâr ve’l- ‘aylemü’t-tayyâr, Râgip Paşa Kütüphanesi nr. 986, II, vrk. 339a-b.
• » Chejne, Anwar G., Muslim Spain: Its History and Culture, The University of Minnesota Press, Minneapolis, 1974.
• » Çelebi, Kâtib, Keşfü’z-zunûn, nşr. Şerefettin Yaltkaya-Kilisli Rıfat Bilge, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1971, I-II.
• » Çelebi, Kâtib, Takvîmu’t-tevârîh, Süleymaniye Kütüphanesi Bağdatlı Vehbi Koleksiyonu nr. 1235; Ayasofya Koleksiyonu nr. 3169; Çelebi Abdullah Koleksiyonu, nr. 258.
• » Çelebi, Kâtib, Târîhü Fezleke, Beyazıt Devlet Kütüphanesi nr. 10318
• » Dodds, Jerrilynn, “The Mudejar Tradition in Achitecture”, The Legacy of Muslim Spain, Ed. Salma Khadra Jayyusi, E.J. Brill, Leiden, New York, Köln, 1992, ss. 592-598.
• » Efdaleddin, “Bir Vesika-i Müellim”, TOEM, IV (1328/1910), ss. 201-210.
• » Elliott, J.H., Imperial Spain 1469-1716, Penguin Books, England, 1963.
• » Ferhât, Yûsuf Şükrî, Ğırnâta fî zılli Beni’l-Ahmer: dirâse hadâriyye, el-Müessesetü’l-câmi‘e li’d-dirâsât ve’n-neşr ve’t-tevzî, (y.y.), 1402/1982.
• » Fletcher, Richard, Moorish Spain, University of California Press, Berkeley-Los Angeles, 1993.
• » Gelibolulu, Ali Mustafa Efendi b. Ahmed b. Abdülmevla, Künhü’l-ahbâr, Süleymaniye Kü- tüphanesi Nuruosmaniye Bölümü nr. 3407.
• » Gökyay, Orhan Şaik, “Kâtip Çelebi: Hayatı-Şahsiyeti-Eserleri”, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserle- ri Hakkında İncelemeler, TTK Basımevi, Ankara, 1985, ss. 3-90.
• » Göyünç, Nejat, “Kemāl Re’īs”, EI², E.J. Brill, Leiden, 1978, IV, ss. 56-57.
• » Guzman, Roberto Marin, “Crusade in Al-Andalus: The Eleventh Century Formation of the Reconquista as an Ideology”, Islamic Studies, XXXI/3 (1992), ss. 287-318.
• » Hammer, Tarih, çev. Mehmet Ata, İstanbul, 1330, IV, 19-20.
• » Harvey, L.P., Islamic Spain 1250 to 1500, The University of Chicago Press, Chicago and London, 1990.
• » Hess, Andrew C. “The Moriscos: An Ottoman Fifth Column in Sixteenth-Century Spain”, The American Historical Review, LXXIV/1 (1968), ss. 1-25.
• » İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed el-Hanefî, Bedâi‘u’z-zuhûr fî vekâi‘i’d-dühûr, thk. Muham- med Mustafa, I-V, el-Heyetü’l-Mısrıyyetü’l-‘âmme li’l-kitâb, Kâhire, 1404/1984.
• » İbn Kemâl, Tevârîh-i Âl-i Osmân: VIII. Defter, haz. Ahmet Uğur,TTK Yayınları, Ankara, 1997.
• » İlter, Aziz Samih, Şimalî Afrika’da Türkler, Vakit Gazete-Matbaa-Kütüphane, İstanbul, 1936.
• » İmamuddin, S.M., Endülüs Siyasi Tarihi, çev. Yûsuf Yazar, Rehber Yayınları, Ankara, 1990.
• » İnân, Muhammed Abdullah, Devletü’l-İslâm Fi’l-Endelüs: el-Asrü’-r-râbi - Nihâyetü’l-Endelüs ve Târîhu’l-‘Arabi’l-Mütenassirîn, Mektebetü’l-Hâncî, Kahire, 1417/1997.
• » İnci, Tevfik, “Şanlı Korsan Kemal Reis”, Resimli Tarih Mecmuası, III/30, ss. 1553-1554, 1558.
• » Kantemir, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, çev. Özdemir Çoba- noğlu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1979.
• » Koningsveld P.S. Van; Wiegers, G.A., “An Appeal of the Moriscos to the Mamluk Sultan and its Counterpart to the Otoman Court: Textual Analysis, Context, and Wider Historical Background”, Al-Qantara (Revista de Estudios Arabes), XX/1 (Madrid 1999), ss. 167- 178.
• » Konrapa, M. Zekâî, “Endülüs Mersiyesi-Nizamî Tercümesi ve Endülüs Tarihine Kısa Bir Ba- kış”, İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi, II (1964), ss. 165-184. (Ayrı Basım, Edebi- yat Fakültesi Basımevi, 1964).
• » Lea, Henry Charles, İspanya Müslümanları: Hıristiyanlaştırılmaları ve Sürülmeleri, çev. Ab- dullah Davudoğlu, İnkılâb Yayınları, İstanbul, 1427/2006.
• » Mahâsne, Ahmed Tevfîk Muhammed, el-Hayâtü’s-siyâsiyye fî devleti Beni’l-Ahmer, Yayın- lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Külliyyetü’d-dirâsâti’l-‘ulyâ, el-Câmietü’l-Urduniyye, Ürdün, 1997.
• » el-Makkarî, Ahmed b. Muhammed et-Tilimsânî, Nefhu’t-tîb min ğusni’l-Endelüsi’r-ratîb ve zikri vezîrihâ Lisâniddîn b. el-Hatîb, thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed el-Bekāî, I-IX, Dârü’l- fikr, Beyrût, 1419/1998.
• » el-Makkarî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed et-Tilimsânî, Ezhârü’r-riyâd fî ahbâri ‘iyâd, thk. Mustafa es-Sakkā, İbrâhîm el-Ebyârî, Abdülhâfiz el-İşbîlî, I-III, Matbaatü Lecneti’t-telîf ve’t-tercüme ve’n-neşr, Kahire, 1358/1939.
• » Meyerson, Mark D., “The War Against Islam and The Muslims at Home: The Mudejar Predicament in the Kingdom of Valencia during the Reign of Fernando ‘El Católico’”, Sharq Al-Andalus, III (Alicante 1986), ss. 103-113.
• » Meyerson, Mark D., The Muslims of Valencia in the Age of Fernando and Isabel: Between Coexistence and Crusade, University of California Press, Berkeley&Los Angeles&Oxford, 1991.
• » Monroe, James T., “A Curious Morisco Appeal to the Otoman Empire”, Andalus, XXXI (1966), ss. 281-303.
• » Monroe, James T., Sukūtü Ğırnâta maa dirâse tahlîliye li’l-müsteşriki James T. Monroe, çev. Muhammed Abdullah eş-Şekâvî, Dârü’l-‘ulûm, Kahire, (t.y.).
• » O’Callaghan, Joseph F., A History of Medieval Spain, Cornell University Press, Ithaca & London, 1983.
• » Oruç Beğ Tarihi (Giriş, Metin, Kronoloji, Dizin, Tıpkıbasım), haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Ba- sım Yayın, İstanbul, 2008.
• » Özaydın, Abdülkerim (1991), “Aragon”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, III, ss. 263-265.
• » Özdemir, Mehmet, “Endülüs Müslümanlarına Osmanlı Yardımı”, Türkler, Yeni Türkiye Yayın- ları, Ankara, 2002, IX, ss. 393-408.
• » Özdemir, Mehmet, “Endülüs’ün Yıkılışı Sürecinde Ortaya Çıkan Bazı Hususlar”, AÜİFD, XXXVI (1997), ss. 233-254.
• » Özdemir, Mehmet, “Endülüs”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995, XI, ss. 211-225.
• » Özdemir, Mehmet, “Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi mi?”, İslâmî Araştır- malar, XII/3-4 (1999), ss. 283-296.
• » Özdemir, Mehmet, Endülüs Müslümanları I (Siyasî Tarih), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1994.
• » Parmaksızoğlu, İsmet, “Kemâl Reis”, İA, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1977, VI, ss. 566- 569.
• » Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, ed. Ertuğrul Zekai Öteke, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, An- kara, 1988, I-III.
• » Provençal, E. Lévi, “Moriskolar”, İA, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1993, VIII, ss. 427-428.
• » Razûk, Muhammed, el-Endelüsiyyûn ve Hecerâtuhum ile’l-Mağrib: hilâle’l-karneyn 16-17, İfrîkiya’ş-Şark, Dârü’l-Beyzâ, 1991.
• » Read, Jan, The Moors in Spain and Portugal, Faber and Faber, London, 1974.
• » Reilly, Bernard F., The Medieval Spain, Cambridge University Press, Cambrdge-United Kingdom, 1993.
• » Rıdvân, Nebîl Abdülhay, Cuhûdü’l-Osmâniyyîn li-inkāzi’l-Endelüs ve istirdâdihî fî matlai’l- ‘asri’l-hadîs, Mektebetü’t-tâlibi’l-câmiî, Mekke, 1988.
• » Ruiz, Teofilo F., “Reconquest”, Dictionary of the Middle Ages, Ed. Joseph R. Strayer, Charles Scribner’s Sons, New York, X (1989), ss. 279-280.
• » Safvet, “Zeyil”, TOEM, IV (1328/1910), ss. 211-222.
• » Sebastian, Peter Mario Luciano, Turkish Prosopography in the Diarii of Marino Sanuto, Ph.D Dissertation, School of Oriental and African Studies University of London, 1988, I-II.
• » Seyfî, Ali Rıza, Kemâl Reîs ve Baba Oruc, Sehâ Matbaası, Der-Saâdet, 1325/1907.
• » Şeyban, Lütfi, Mudejares & Sefarades: Endülüslü Müslüman ve Yahudilerin Osmanlıya Göçleri, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• » Şeyban, Lütfi, Reconquista: Endülüs’te Müslüman-Hıristiyan İlişkileri, İz Yayıncılık, İstanbul, 2003
• » Şükri, Mehmed, Esfâr-ı Bahriye-i Osmaniye, Karabet Matbaası, İstanbul, 1306.
• » et-Temîmî, Abdulcelil, “XVI. Yüzyılda Kuzey Afrika’daki Osmanlı-İspanyol Mücadelesinin Dini Arka Planı”, çev. Mehmet Özdemir, İslâmî Araştırmalar, XII/2 (1999), ss. 179-189.
• » Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi: İstanbul’un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar, I-IV, TTK Basımevi, Ankara, 1983.
• » Yınanç, Mükrimin Halil, “Fezleket Ekvâl el-Ahyâr Hakkında”, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, TTK Basımevi, Ankara, 1985, ss. 93-100.
• » Yüksel, Azmi, “Endülüs’ten II. Bayezıd’a Yazılan Anonim Bir Şiir”, Belleten, LII/205 (Aralık 1988), ss. 1575-1583.