BATI DÜNYASININ TÜRK CİLD TARİHİNE BAKIŞI VE TÜRK CİLD SAN’ATI’NIN TARİH İÇİNDEKİ GELİŞİMİ

Yıl 2010, Sayı: 15, 169 - 192, 01.12.2010

Ahmet Sâim Arıtan

Öz

Türk Cild San’atı’nın VII.yüzyıla uzanan bir geçmişi vardır. Türk San’atı’nın bir çok dalında olduğu gibi cild san’atı’nın serüveni de Orta Asya’da başlamıştır. Eldeki belge ve örneklerin ışığında Türk Cild San’atı’nın bu tarihi gerçekliğine rağmen, Batı dünyası araştırmacıları bu açık gerçeği ya fark edememişler, ya da durumu kendi bakış açılarıyla değerlendirmişler ve ilim dünyasına bu şekilde yansıtmışlardır. Ancak, ortaya çıkan yeni örnekler ve yeni araştırma ve araştırmacıların ortaya koyduğu ilmi sonuçlar bize, bu görüşlerin haklı olmadığı sonucunu göstermektedir. Bu araştırma ile, Armenag Sakisian, Mehmet Ağaoğlu, M.S.Dimand, Duncane Haldane ve daha bazı araştırmacıların çalışmaları derinlemesine incelenmiş, bunların yanlış görüşleri ayrı ayrı belirtilmiştir. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için çalışmanın sonuna da Türk Cild San’atı’nın kısa ve panaromik bir tarihi gelişimi eklenmiştir

Anahtar Kelimeler

Türk Cild Sanatı, Uygurlar, Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları, Osmanlılar

The Western World’s Look at the History of Turkish Bookbinding and the Development of Turkish Bookbinding Art throughout the History

Öz

Turkish Bookbinding Art goes back to the Seventh Century. Just like many branches in the Turkish Art the venture of bookbinding art began in Central Asia. In spite of the historical reality of Turkish Bookbinding Art in the light of present documents and samples, the researchers in the West could not either realize this clear reality or evaluated this case from their perspectives and then they reflected to the world of science in this way. But the new samples and the scientific results of the contemporary researches show that these opinions are not accurate

Anahtar Kelimeler

Turkish Bookbinding Art, Uigurs, Great Seljuqids, Anatolian Seljuqids, Ottomans

Kaynakça

• Kaynaklar: Kaynaklar: Kaynaklar: lar: lar:
• » Ağaoğlu, Mehmet, Persian Bookbindings of The Fifteenth Century, Ann Arbor 1935
• » Arıtan, Ahmet Saim, “ Selçuklu Cildi’nin Osmanlı Cildi’ne Etkileri ”, V. Ortaçağ ve Türk Dö- nemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu, Ankara 2001, s.29-40.
• » Arıtan, Ahmet Sâim, “Anadolu Selçuklu Cilt Sanatı”, Türkler, C.7, Ankara 2002, s.933.
• » Arıtan, Ahmet Saim, “Selçuklu Cildi’nin Osmanlı Cildi’ne Etkileri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü V.Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler ,Ankara 2001, s.29.
• » Aslanapa, Oktay, “Orta Asya’da Cilt Sanatı”, Lâle, S.8, İstanbul 1992, s.25-35
• » Aslanapa, Oktay, “Osmanlı Devri Cilt Sanatı”, Türkiyemiz, S.38, İstanbul 1982
• » Binark, İsmet, Eski Kitapçılık Sanatlarımız, Ankara 1975
• » Bloom, Jonathan M., Kâğıda İşlenen Uygarlık, İstanbul 2003 Nuray Yıldız, Eskiçağda Yazı Malzemeleri ve Kitabın Oluşumu, Ankara 2000
• » Cresswell, K.A.C., “ The Works of Sultan Bibars al-Bundukdârî in Egypt ”, Bulletin de I’İnstitut Française d’ Archeologie Orientale T. XXVI’dan ayrı basım, Cairo 1926, s.129-193.
• » Cunbur, Müjgan, “Türklerde Cilt Sanatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara 1976
• » Çığ, Kemâl, Türk Kitap Kapları, İstanbul 1971
• » Dimand, M.S., “Bookbinding”, A Handbook of Muhammedan Art, Newyork 1958
• » Eberhard, Wolfram, Çin Tarihi, Ankara 1947
• » Ettinghausen, Richard, “Near Eastern Book Covers And Their İnfluence on European Bindings”, Ars Orientalis, C.III.Baltimur 1959, s.113-131.
• » Ettinghausen, Richard, Arab Painting, Geneva, 1962.
• » Evliya Çelebi, Seyâhatnâme, C.4, İstanbul 1938
• » Haldane, Duncan, İslamic Bookbindings in The Victoria and Albert Museum, London 1983
• » Mack, Rosamond E., “Cilt ve Lâke Sanatı”, Doğu Malı Batı Sanatı (Çev: Ali Özdamar), İstan- bul 2005, s.206-226.
• » Mülayim, Selçuk, Değişimin Tanıkları, İstanbul 1999
• » Nâci Zeyneddin, Musavveru’l Hatti’l-Arabî, Bağdad 1968.
• » Özergin, M.Kemâl, “Temûrlu Sanatına Ait Eski Bir Belge : Tebrizli Ca’fer’in bir Arzı”, Sanat Tarihi Yıllığı, S.VI, İstanbul 1976
• » Petersen, T.C., “Early İslamic Bookbindings and Their Coptic Relation”, Ars Orientalis C.I (1954).
• » Raby, Julian – Tanındı, Zeren, Turkish Bookbinding in the 15 th century , London 1993
• » Richard, Francis, Splendeurs Persans Manuscrits du XII e au XVII e Siècle, Paris 1997
• » Sakisian, Armenag, “La Reliure Dans La Perse Occidentale, Sous Les Mongols, Au XIV e et Au Debut XVe Siēcle ”, Ars Islamica Vol.I, Part.1, Michigan 1934’den ayrı basım, s.1-12.
• » Sarre, Friedrich, İslamiche Bucheinbande, Berlin 1923
• » Strzygowski, Josef, "Türkler ve Orta Asya San'atı Meselesi", Türkiyât Mecmûası, C. III (1926-1933), İstanbul 1935
• » Tanındı, Zeren, “Anadolu Selçuklu Sanatı’nda Tezhip : Muhlis b. Abdullah el-Hindî ve Halef- leri”, Yıldız Demiriz’e Armağan, İstanbul 2001
• » Tanındı, Zeren, “Seçkin Bir Mevlevi’nin Tezhipli Kitapları”, M.Uğur Derman 65 Yaş Armağa- nı, İstanbul 2000
• » Tanındı, Zeren, “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Ortaçağ İslâm Cildleri”, Topkapı Sarayı Müzesi,Yıllık:4, İstanbul 1990
• » Tanındı, Zeren, “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphânesi’nde Ortaçağ İslâm Ciltleri”, Topkapı Sarayı Müzesi, Yıllık: 4,İstanbul 1990
• » Ünver, A.Süheyl “ Anadolu Selçuklu ve Beylikleri Kur’ân-ı Kerîm Hattatları ve Tezyinâtı Üze- rine”, VI.Türk Tarihi Kongresi, Bildiriler, Ankara 1967, s.131-132.
• » Varlık, M.Çetin, “Karakoyunlular”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C.8, İstanbul 1988.
• » Yıldız, Nuray, Eskiçağda Yazı Malzemeleri ve Kitabın Oluşumu, Ankara 2000
• » Yiğit, İsmail, “Memlûkler”, T.D.V. İslâm Ansiklopedisi, C.29, Ankara 2004 Resim : 1. Armenag
• Sakisian’ın iddiasına düşü- len not. 2a 2b
• Resim : 2. Kara Hoço’da Bulunan İlk Türk Cildleri.
• Resim : 3. Kara Hoço’da Bulunan Üçüncü Türk Cildi.
• Resim : 4. Kur’ân-ı Kerîm, IX.-X.yüzyıl Tolunoğlu (Kuzey Afrika), Topkapı
• Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Yeni : 744. (Zeren Tanındı’dan). Resim : 5.Kur’ân-ı Kerîm, 1100’lerden, Gazneli veya Selçuklu
• (Francis Richard’dan).
• Resim : 6. Makâmât-ı Hâmidî, Konya 634/1236, (Francis Richard’dan, s.39).
• Resim : 7. Kitâbü’l - Ğarîbeyn fi’l - Kur’ân ve’l - Hadîs, 549/1154, Topkapı
• Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed : 105, Arka Kapak ve Mikleb.
• Resim : 8. İ’câzü’l-Beyân, Ankara 703/1303, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüp
• hanesi, III. Ahmed : 110, Ön, Arka Kapak ve Mikleb. Resim : 9. Câmiu’l-Kırâat, XIII.yüzyıl sonları, Konya Yusufağa Kütüphanesi,
• No : 5112 Arka Kapak.
• Resim : 10. Lugat-i Cevherî, 604/1207, Bursa YEBEK, Orhan : 1601, Rûmîli İç Kapak.
• Resim : 11. Kur’ân-ı Kerîm,
• /1315, Konya Mevlânâ Müzesi
• No: 12/1, 1. Cild, Tam Zeminli Ge
• ometrik Şemseli Arka Kapak
• Resim : 12. Kur’ân-ı Kerîm,
• /1326, Konya Mevlânâ Müzesi
• No: 13, Tam Zeminli Geometrik Şemseli Arka Kapak.
• Resim : 13. Şerhu’l - Lübâb, Konya -Meram, 859/1454-55 Süleymaniye Kü
• tüphanesi, Fatih : 5004, Ön ve Arka Kapaklar.
• Resim : 14. XV.Yüzyıl III.Çeyreği, Herat Ekolü Etkili Osmanlı Cildi,
• Duncan Haldane, Sahhâfî ve Cildhây-i İslâmî’den.
• Resim : 15. Kanunî Divânı, XVI.Yüzyıl Türk-İslâm Eserleri Müzesi: 1962,
• Dış Kapak, Kemâl Çığ’dan.
• Resim : 16. Hüner - Nâme, 1584, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazi
• ne: 1523, Dış Kapak, Kemâl Çığ’dan.
• Resim : 17. Murakka’ Kabı, 1657, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi,
• E.Hazine: 2138, Kemâl Çığ’dan.
• Resim : 18. Elifbâ Cüzü, XVIII.Yüzyıl, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi,
• E.Hazine: 435, Arka Kapak ve Mikleb, Kemâl Çığ’dan.
• Resim : 19. 1816 Tarihli İmzasız Bir Kab, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Kemâl Çığ’dan.