BİR EMEVÎ VÂLİSİ VE KOMUTANI: MESLEME B. ABDÜLMELİK B. MERVÂN

Hanoğlan Hacıyev

An Umayyad Governor And Commander: Maslama b. Abd al-Malik b. Marwan

Yıl 2010, Sayı: 15, 111 - 142, 01.12.2010

Öz

One of the great army commanders of Umayyads, Maslama b. Abd al-Malik, commanded the important campaigns at the fronts of Byzantium and Caucasus, in addition to this he had suppressed some dangerous rebellions in the country. He also governed two important provinces. From military genius perspective, he is compared to Halid b. al-Walid. Because of his successes he is considered by many historians as more capable than his four caliph brothers. In this article Maslama b. Abd al-Malik’s military and political activities will be examined from the above mentioned aspects

Anahtar Kelimeler

Maslama b. Abd al-Malik, Umayyad, Byzantium, Khazars

Kaynakça

Kaynaklar: Kaynaklar: Kaynaklar: » ABDÜLMÜN‘İM Mâcid, et-Târîhu’s-siyâsî li’d-devleti’l-Arabiyye (‘asru Hulefâ’i’l-Emeviyyîn), I
II, Kahire 1982. » ALİYEV SALİH, Muhammedoğlu, “Derbend”, DİA, İstanbul 1994, IX, 164-166. » ALİ B. ABDUURAHMAN el-AMR, Hişâm b. Abdülmelîk ve’d-devleti’l-Emeviyye, y.y. 1412/1992. » ARTAMONOV, Mihail İllarionoviç, Hazar Tarihi: Türkler, Yahudiler, Ruslar (trc. Ahsen Batur), İstanbul 2004 » ATÇEKEN, İsmail Hakkı, Devlet Geleneği Açısından Hişam b. Abdülmelik, Ankara 2001. » AVCI, Câsim, İslâm-Bizans İlişkileri, İstanbul 2003. » AYCAN, İrfan – SARIÇAM, İbrahim, Emeviler, Ankara 1993. » AZİMLİ, Mehmet, “Mesleme b. Abdülmelik ve Futuhâtı”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi, cilt II, Diyarbakır 2000, 85-103. » BAKIHANOV, Abbaskuluağa (ö. 1847), Gülistân-i Îrem, Bakı 2001. » BARTOLD, V.V., Rabotı po istoriçeskoy geografii, Moskova 2002. » BELÂZÜRÎ, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö. 279/892), Ensâbü’l-eşrâf (nşr. Süheyl Zekkâr-Riyaz
Ziriklî), I-XIII, Beyrut 1417/1996. » _______, Fütûhu’l-büldân (nşr. Rıdvân Muhammed Rıdvân), Beyrut 1398/1978. » BROOKS, E. W., “The Campaign of 716-718 from Arabic Sources”, JHS, XIX, 1899, 19-31. » _______, “The Successors of Heraclius to 717”, CMH, II, Cambridge 1957, 391-417. » BUHÂRÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmâil (ö. 256/870), Kitâbü’t-Târîhi’l-kebîr, I-VIII,
Haydarâbâd 1363/1943. » BÜNYADOV, Ziya, Azerrbaydjan v VII-IX vv., Baku 1999. » CANARD, Marius, “Tarih ve Efsaneye Göre Araplar’ın İstanbul Seferleri” (trc. İsmail Hami
Danişmend), İstanbul Enstitüsü Dergisi, II, İstanbul 1956, 213-259. » CONSTANTİNE, Porphyrogenitus (ö. 959), De Administrando Imperio (nşr. Gy Moravacsik,
İngilizce’ye trc. R.J.H. Jenkins), Washington D.C., 1957. » DASKHURANÇI, Movses, The History of the Caucasian Albanians (İngilizce’ye trc. C.J.F.
Dowsett), London 1961 » DEMİRKENT, Işın, Haçlı Seferleri, İstanbul 1997. » DÎNEVERÎ, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd (ö. 282/895), el-Ahbârü’t-tıvâl (nşr. Abdülmün’im
Âmir), Kahire 1960. » EBÛ HÂMİD EL-GIRNÂTİ, Muhammed b. Abdirrahmân (Abdirrahîm) b. Süleyman el-Mâzini (ö.
/1169), Tuhfetu’l-elbâb ve nuhbetu’l-a’câb (nşr. Kâsım Vahab), Beyrut 2003. » EBÜL-FEREC EL-İSFAHÂNÎ, Ali b. Hüseyin (ö. 356/967), Ahbâru’n-nisâ fî Kitâbi’l-Egânî (der.
Abdülemir Ali Mihenna), Beyrut 1409/1988. » EBÜ’L-FEREC, İbnü’l-İbrî (ö. 680/1286), Târih (trc. Ömer Rıza Doğrul), I-II, Ankara 1945-50. » EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme (Türkçeleştiren: Zuhuri Danışman), I-XV, İstanbul1969-71. » EZDÎ, Ebû Zekeriyyâ Yezîd b. Muhammed (ö. 334/945-946), Târîhu’l-Mevsıl (nşr. Ali Habî
be), Kahire 1387/1967. » FOSS, Clive F.W., “Pisidia”, The Oxford Dictionary of Byzantium (nşr. A.P. Kazhdan ve dğr.),
I-III, Washington 1991, III, 1680. » GADJİEV, M.G., DAVUDOV, O.M., ŞİKHSAİDOV, A.R., İstoriya Dagestana s Drevneyşikh
Vremen Do Konça XV v., Mahaçkale 1996. » GARSOİAN, Nina G., “Albania, Caucasian”, Oxford Dictionary of Byzantium, New York 1991, I, 52. » GUİLLAND, R., “L’expedition de Maslama contre Constantinople (717-718)”, Etudes
Byzantines, Paris 1959, 109-133. » GUMİLEV, Lev Nikolayeviç, Eski Ruslar Ve Büyük Bozkır Halkları (trc. Ahsen Batur), I-II, İs- tanbul 2003. » GUSEYNOV, R., Siriyskie İstoçniki ob Azerbaydjane (nşr. N.V. Pigulevskaya), Baku 1960. » HALÎFE B. HAYYÂT (ö. 240/854), et-Târîh (nşr. Ekrem Ziyâ el-Ömerî), Riyad 1405/1985. » HITTİ, Philip K., History of the Arabs, London 1986. » _______, History of Syria, London 1951. » HİMYERÎ, Muhammed b. Abdülmün’im, Kitâbü’r-Ravzi’l-mi’târ fî haberi’l-aktâr (nşr. İhsan
Abbas), Beyrut 1975. » İBN A’SEM EL-KÛFÎ, Ebû Muhammed Ahmed (ö. 320/932’den sonra), Kitâbü’l-Fütûh, I-IV,
Beyrut 1406/1986. » _______, Kitâbü’l-Fütûh – Fetihler kitabı, Azerbaycan’ın VII-IX. asırlar tarihine ait kısımların
tercümesi (trc. Ziya Bünyadov), Bakı 1995. » İBN ABDÜLHAKEM, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah (ö. 257/870), Fütûhu Mısr ve
ahbâruhâ (nşr. Charles C. Torrey), Leiden 1920. » İBN ABDÜRABBİH, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endelüsî (ö. 327/939), el-‘İkdü’l
ferîd (nşr. Ahmed Emîn v.dğr.), I-VII, Kahire 1389-93/1969-73. » _______, Ahbâru’n-nisâ’ fî İkdi’l-ferîd (der. Abdülemir Ali Mihennâ - Samîr Yûsuf Câbir), Bey
rut 1410/1990. » İBN ASÂKİR, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullâh (ö. 571/1175), Târîhu Medîneti Dımaşk
(nşr. Ömer b. Garâme el-Amrevî v.dğr.), I-LXXX, Beyrut 1415-21/1995-2000. » İBN HACER, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî (ö. 852/1448), Tehzîbü’t-Tehzîb,
I-XII, Haydarâbâd 1325-1327/1907-09. » İBN HALDUN, Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1406), Kitâbü’l-‘İber ve dîvânü’l
mübtede’ ve’l-haber, I-VII, Beyrut 1399/1979. » İBN HALLİKÂN, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed (ö. 681/1282), Vefeyâtü’l-a’yân ve
enbâ’ü enbâ’i’z-zamân (nşr. İhsan Abbas), I-VIII, Beyrut 1398/1978. » İBN HAZM EL-ENDELÜSÎ, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed (ö. 456/1064), Cemheretü
ensâbi’l-Arab (nşr. Abdüsselâm Muhammed Hârûn), Kahire 1982. » İBN HURDÂZBİH, Ubeydullah b. Abdullah (ö. 280/893), el-Mesâlik ve’l-memâlik (nşr. M.J.
de Goeje), Leiden 1967. » İBN KESÎR, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer (ö. 774/1372), el-Bidâye ve’n-nihâye (nşr. Abdullah b.
Abdülmuhsîn et-Turkî), I-XXI, Riyad 1417/1420. » İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî (ö. 276/889), el-Ma‘ârif
(nşr. Servet Ukkâşe), Kahire 1969. » _______, el-İmâme ve’s-siyâse (İbn Kuteybe’ye nisbet edilir.) (nşr. Alî Şîrî), I-II, Beyrut 1410/1990. » İBN SA’D, Ebû Abdillah (ö. 230/844), et-Tabakâtü’l-kübrâ, I-IX, Beyrut 1388/1968. » İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed (ö. 597/1201), el-Muntazam
fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk (nşr. Muhammed-Mustafa Abdülkâdir Atâ), I-XVIII, Beyrut 1412/1992. » İBNÜ’L-ESÎR, İzzüddîn Ebü’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed eş-Şeybânî (ö.
/1232), el-Kâmil fi’t-târîh (nşr. C.J. Tornberg), I-XIII, Beyrut 1399/1979. » İBNÜ’L-FAKÎH, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed el-Hemedânî (ö. III-IV./IX-X. yüzyıl),
Muhtasaru Kitâbi’l-Büldân (nşr. M.J. de Goeje), Leiden 1967. » İBNÜ’L-MÜYESSER, el-Müntekâ min ahbâri Mısr (nşr. Eymen Fuad Seyyid), Paris 1981. » KMOSKO, Michael, “Araplar ve Hazarlar”, Türkiyat Mecmuası İstanbul Üniversitesi Türkiyat
Enstitüsü, III, İstanbul 1935, 133-155. » KUDÂME B. CA’FER (ö. 337/948), el-Harâc ve sınâ’atü’l-kitâbe (nşr. Muhammed Hüseyin
Zebîdî), Bağdat 1981. » KURT, Hasan, “Mesleme b. Abdülmelik”, DİA, XXIX, 318- » KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Harre Savaşı”, DİA, İstanbul 1997, XVI, 245-247. » LAMMENS, H., “Maslama İbn Abd al-Malik”, El, Leiden 1987, V, 394. » LEVÇENKO, M.V., Kuruluşundan Yıkılışına Kadar Bizans Tarihi (trc. Mâide Selen), İstanbul 1999. » ŞİT HATTAB, Mahmûd, “Mesleme b. Abdülmelik, Kâhiru Hirakl ve Fâtihu Anâdûl”, ME, LI/1
(1978), 44-79; LI/2 (1979), 333-354. » MAKDÎSÎ, Muhammed b. Ahmed (ö. 390/1000 civarı), Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm
(nşr. M.J. de Goeje), Leiden 1906. » MAKDÎSÎ, Mutahhar b. Tâhir (ö. 355/966’dan sonra), Kitâbü’l-Bed’ ve’t-târîh (nşr. Halîl İm
rân Mansûr), Beyrut 1417/1997. » MENBİCÎ, Agapius b. Kostantîn (ö. 941’den sonra), el-Müntehab min târîhi’l-Menbicî (nşr.
Ömer Abdüsselâm Tedmürî), Lübnan 1406/1986. » MES’ÛDÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin (ö. 345/956), et-Tenbîh ve’l-işrâf (nşr. M.J. de Goeje), Leiden 1967. » _______, Mürûcü’z-zeheb ve me‘âdinü’l-cevher (nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd), I
IV, Kahire 1384-85/1964-65. » MİZZÎ, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf (ö. 742/1341), Tehzîbü’l
Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl (nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), I-XXXV, Beyrut 1403-1413/1982- 1992. » NİKEPHOROS, Patriarch of Constantinople (ö. 829), Short History (nşr. ve trc. Cyril Mango),
Washington D.C. 1990. » NÜVEYRÎ, Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed (ö. 733/1333), Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l
edeb, I-XVIII, Kahire ts., XIX-XXVII (nşr. M. Ebü’l-Fazl-Ali Muhammed el-Bicâvî - Hüseyin
Nassâr v.dğr.), Kahire 1395-1405/1975-1985. » ODABAŞI, Fatma, Emeviler Döneminde Mühellebiler Ailesi (Basılmamış yüksek lisans tezi),
Marmara Üniversitesi SBE, 1993. » OSTROGORSKY, George, History of the Byzantine State (Almanca’dan trc. Joon Hussey),
New Brunswick 1957. » PLETNEVA, S.A., Hazarı, Moskova 1986. » ROTTER, G., “Maslama b. Abd al-Mâlik”, El(İng.), Leiden 1991, VI, 740. » SAFEDÎ, Selâhaddin Halîl b. Aybeg (ö. 764/1363), Kitâbü’l-Vâfî bi’l-vefeyât (nşr. H. Ritter
v.dğr.), I-, Wiezbaden 1381/1962. » STRECK, “Berzend”, İA, II, 566-567. » _______, “Ermeniye”, İA, İstanbul 1988, IV, 317-326. » _______, “Erzen”, İA, İstanbul 1988, IV, 337-338. » SÜRYÂNİ MİKHAİL, Chronique de Michel le Syrien (trc. J.B. Chabot), I-III, Paris 1899-1905. » TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (310/922), Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk (nşr. Mu
nübelâ’ (nşr. Şuayb Arnaût v.dğr.), I-XXV, Beyrut 1401-09/1981-88. » _____, Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm (nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî
Beşşâr Avvâd Ma’rûf v.dğr.), Beyrut 1407/1987- » ZÜBEYRÎ, Ebû Abdullah Mus‘ab b. Abdullah (ö. 236/850), Nesebü-Kureyş (nşr. E. Levi
Provençal), Kahire 1982.