The Qur’an in Divan Poetry

Yıl 2010, Sayı: 16, 199 - 232, 01.12.2010

Hakan Yekbaş

Öz

Religion and holy books are seen as the most important source of art by many
researchers. When the Qur’an and Islamic Religion are of the concern, the truth
of this view increases more The Qur’an caused important changes in Turkish
Nation’s culture, art and literature, especially after their acceptance of Islamic
Religion.
The Qur’an, from this point of view enlivened classical Ottoman poetry. This
Sublime Book affected divan poets deeply with perfection of its saying, contents
and figure of speech. All of the divan poets traditionalised referring to the Qur’an
in their poems. This interaction was sometimes so deep that there appeared
some literary types taking their inspiration from the Qur’an

Anahtar Kelimeler

Religion, Qur’an, Literature, Divan Poetry

DİVAN ŞİİRİNDE KUR’ÂN

Öz

Din ve kutsal kitaplar, birçok araştırmacı tarafından sanatın en önemli kaynağı olarak görülmektedir. Söz konusu İslâm dini ve Kur’ân olunca bu görüşün doğruluk payı daha da artmaktadır. Özellikle Türklerin İslâm’ı kabulüyle birlikte
Kur’ân; Türk milletinin kültüründe, sanatında ve edebiyatında önemli değişimlere
sebep olmuştur.
Kur’ân, bu bakımdan bir anlamda divan şiirine hayat vermiştir. Bu Yüce Kitap,
gerek söyleyişindeki mükemmellik gerek i’câzı gerekse muhtevası ile divan şairlerini
derinden etkilemiştir. Divan şairlerinin tamamı, şiirlerinde bir vesileyle
Kur’ân’a atıfta bulunmayı gelenek hâline getirmişlerdir. Bu etkileşim bazen o
kadar derin olmuştur ki doğrudan ilhamını Kur’ân’dan alan edebî türler bile ortaya
çıkmıştır

Anahtar Kelimeler

Din, Kur’ân, edebiyat, divan şiiri

Kaynakça

• Kaynakça Kaynakça Kaynakça » Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, İkinci Kitap, (hzl: Kazım Arısam, Duygu
• Arısan Güney), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1995. » AKKAYA, Hüseyin, Osmanlı Türk Edebiyatında Süleyman Peygamber ve Şemseddin
• ları, MEB Yay., İstanbul 1998, s. 348-365. » ÇELEBİOĞLU, Âmil, “Harflere Dâir”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yay., İstanbul
• Hüseyin Ayan, Nesîmî Divanı, s. 341.
• Hüseyin Ayan, Nesîmî Divanı, s. 434.
• Ahmet Hamdi Tanpınar, 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul 1997, s. 18.
• , s. 599-606. » DERELİ, Üzeyir, Ca’ferî’nin Hayatı, Eseri, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Yayım
• lanmamış Doktora Tezi, PÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli 2003. » DOĞRUL, Ömer Rıza, Mehmed Âkif’in Hayatı, Safahat, İnkılap ve Aka Yay., İstanbul 1977. » Dukâgin-zâde Taşlıcalı Yahyâ Bey, Gencine-i Raz, Manisa Halk Kütüphanesi, 45 Hk 2707, 2b-4a. » DURAN, Hamiye, Besmele Tefsiri, Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî, TDV Yay., Ankara 2007. » DUVARCI, Ayşe, Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser: Risâle-i Falname Cafer-i
• Sâdık ve Tefeülnâme, KBY, Ankara 1993. » EL-FARÛKÎ, İsmâil Râci-EL-FARÛKÎ, Luis Lâmîa, İslâm Kültür Atlası (çev. M. Okan Kibaroğlu,
• Zerrin Kibaroğlu), İnkılab Yay., İstanbul 1997. » ELİOT, Thomas Stearns, Edebiyat Üzerine Düşünceler (çev. Sevim Kantarcıoğlu), KTBY, An- kara 1983. » EMİNOĞLU, Emin, Destân-ı Yûsuf, IQ Yay., İstanbul 2008. » ERSOYLU, Halil, Fal, Falname ve Bir Çiçek Falı (Der Aksam-ı Ezhâr), Edebiyat Fakültesi Ba
• sımevi, İstanbul 1997. » ERTAYLAN, İ. Hakkı, “Türk Dilinde Yazılan İlk Yûsuf ve Zelîha”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi,
• C. III, S: 1, 1948, s. 211-230. » GÖLPINARLI, Abdülbâki, Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, TTK Basımevi, Ankara 1973. » GÜLDAŞ, Ayhan, Halilname, KBY, Ankara 1996. » GÜLHAN, Abdülkerim, Hakanî Mehmed Bey Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın
• Tenkidli Metni, GÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1996. » İPEKTEN, Halûk, Karamanlı Nizâmî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı, Sevinç Matbaası, Anka- ra 1974. » KALKIŞIM, Muhsin, Şeyh Gâlîb Dîvânı, Akçağ Yay., Ankara 1994. » KISAKÜREK, Necip Fazıl, Çile, Büyük Doğu Yay.İstanbul 1996. » KÖKSAL, M. Fatih, “Klâsik Edebiyatımızı İsimlendirme Meselesi”, Klâsik Türk Şiiri Araştır
• maları, Akçağ Yay., Ankara 2005, s. 11-28. » KÖKSAL, M. Fatih Köksal, “Seyyid Nesîmî’nin Yayımlanmamış Şiirleri”, Türk Kültürü ve » Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S: 50, 2009, s. 77-135. » KÖPRÜLÜ, Fuad, Edebiyat Araştırmaları, TTK Yay., Ankara 1999. » KÖPRÜLÜ, Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara 2004. » KÖSE, Bünyamin, Şeyhî Ali Şehsüvaroğlu (Şeyhî Efendi) ve Riyâzü’l-Gufrân (Tefsir-i Yâsîn-i
• Şerîf) Adlı Mazum Eserinin Tenkitli Metni), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, MÜ Sos
• yal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005. » Kur’ân-ı Kerim Meâli, (hzl: Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin), DİB Yay., Ankara 2009. » KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Dîvânı, TDK Yay., Ankara 1994. » LEVEND, Agâh Sırrı, “Divan Edebiyatında Hikâye” TDAY Belleten, Ankara 1967, s. 71-117. » LEVEND, Agâh Sırrı Levend, “İslâmî Edebiyatın Esasları ve Kaynakları”, TDAY Belleten,
• , s. 159-194. » LEVEND, Agâh Sırrı, “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”, TDAY Belleten, 1972, s. 35-80. » LEVEND, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatında Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar,
• Enderun Kitabevi, İstanbul 1984. » LEVEND, Agâh Sırrı Levend, Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt: 1, TTK Basımevi, Ankara 1988. » MACİT, Muhsin, Erzurumlu Zihnî Divanı, KBY, Ankara 2001. » MENGİ, Mine, Mesîhî Dîvânı, AKM Yay., Ankara 1995. » MERMER, Ahmet, Karamanlı Aynî ve Dîvânı, Akçağ Yay., Ankara 1997. » PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: I, MEB Yay., İs- tanbul 2004. » PORCHE, François, “Lev Tolstoy” Büyük Yazarlar (çev. İhsan Akay) İstanbul 1970, s. 117- 128. » READ, Herbert, Sanatın Anlamı (çev: Güner İnal, Nuşin Asgari), Türkiye İş Bankası Kültür
• Yay., İstanbul 1974. » SEVGİ, Ahmet, Merdümî, Tuhfetü’l-İslâm, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1993. » SEVGİ, Ahmet, “Okçu-zâde’nin Manzûm Kırk Âyet Tercümesi”, SÜ Türkiyat Araştırmaları
• Dergisi, S: 1, Konya 1994, s. 145-155. » SEVGİ, Ahmet, “Molla Câmî’nin Besmele Şerhi ve Türk Edebiyatına Tesirleri”, SÜ Türkiyat
• Araştırmaları Dergisi, S: 5, 1999, s. 1-50. » Seyyid Kutub, Kur’ân’da Edebî Tasvîr (çev. Süleyman Ateş), Hilal Yay., Ankara 1969. » SEZER, Sennur, Osmanlı’da Fal ve Falnameler, Milliyet Yay., İstanbul 1998. » Şâkir Ahmed Paşa, Tertîb-i Nefis, İstanbul 1269. » ŞANLI, İsmet, “XVI. Yüzyıl Divan Şâiri Fedâyî ve Fal-nâme-i Kur’ân-ı ‘Azîm’i”, UÜ Fen-Edebiyat
• İstanbul 1977. » UZ, Özkan, Sabrî Dîvânı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van 2009. » UZUN, Mustafa, “Besmele, Kültür ve Edebiyat”, TDVİA, Cilt: 5, İstanbul 1992, s. 538-540. » ÜNVER, İsmail, “İskender, Edebiyat”, Cilt: 22, TDVİA, TDV Yay., İstanbul 2000, s. 557-559. » ÜNVER, Mustafa, Hurufîlik ve Kur’ân, Fecr Yayınevi, Ankara 2003. » ÜNVER, Mustafa, “Nesîmî’nin Şiirlerinde Kur’ân’a Referans Sorunu”, OMÜİFD, S: 24-25,
• , s. 119-134. » ÜZGÖR, Tahir, Fehîm-i Kadîm, Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, AKM
• Yay., Ankara 1991. » WELLEK, Rene-WARRENAustin, Edebiyat Biliminin Temelleri (çev. Ahmet Edip Uysal), KTBY, Ankara 1983. » YAZAR, İlyas, Kânî Dîvânı, Libra Yay., İstanbul 2010. » YAZIR, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dîni Kur’ân Dili, Akçağ Yay., Ankara 1995. » YILDIZ, Alim, Fenâyî Cennet Efendi Dîvânı, Cumhuriyet Üniversitesi Yay., Sivas 2010. » YÜKSEL, Hasan-DELİCE, H. İbrahim-AKSOYAK, İ. Hakkı, Eski Anadolu Türkçesine İlişkin Bir
• Metin İslâmî’nin Mesnevîsi, Dilek Matbaacılık, Sivas 1996. » ZEBÎDÎ, Z. A., Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarîh Tercemesi, (çev: Ahmed Naim), Cilt:
• , DİB Yay., İstanbul 1978.