ABBÂSÎ HALÎFELERİNİN ÖLÜM SEBEPLERİ

Yıl 2013, Sayı: 21, 195 - 227, 01.12.2013

Murat Akkuş

Öz

İslâm Tarihi boyunca bazı devletler kısa süre hüküm sürmüş, bazı devletlerin ömrü de uzun olmuştur. Abbâsî Devleti de hem ömür açısından, hem de etkileri yönünden İslâm Tarihi sahnesinde büyük bir yer kaplamıştır (H.132-656/M.7501258). Bunun siyâsî, askerî, ekonomik ve sosyal etkileri vardır. Beş yüz yıldan fazla bir ömre sahip olmuş Abbâsî Devleti‘nde siyâsî açıdan pek çok önemli olay meydana gelmiştir. Sınırları geniş, büyük bir toprak parçasına sahip olan Abbâsî Devleti Bizans, Selçuklular ve Büveyhîler gibi güçlerle mücadele içine girişmiştir. Burada halîfelerin tavırları olayların seyrini etkilemiştir. Kimi halîfeler otoriter ve dirâyetli yönetimleriyle başarılı olmuşlar ve devletin ömrünü uzatmışlar, kimi halîfeler de devlet yönetiminde silik kalmışlar ve devlet içinde kopmalara ve devletten bağımsız küçük devletler oluşmasına sebep olmuşlardır. İşte bu Abbâsî halîfelerinin kişilikleri ve faaliyetleri dikkat çektiği gibi, ölümleri de merak konusu olmuştur. Bizim araştırma konusu olarak seçtiğimiz Abbâsî halîfelerinin ölüm sebepleri de bu merakın bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır

Anahtar Kelimeler

Abbâsîler, Halîfe, Ebü‘l-Abbâs, Me‘mûn, Mu‘tasım

The Causes of Death of the Abbasid Caliphs

Öz

Throughout the Islamic history some of Islamic states ruled a short time and some others lasted for long time. The Abbasid Caliphate occcupied very large area in the Islamic history in terms of both life and impacts (132-656/7501258). There are its political, military, economical and social effects. At the time of Abbasids which lasted for more than five hundred years there occurred many important political events. The Abbasid Caliphate having wide borders and land struggled with some powers such as Byzantine, Seljuks and Buwayhids. Here, the attitudes of Caliphs influenced the course of events. Some of them were authoritative and effective and managed to be successful and extented the life of the Caliphate. On the other hand, some of them were not powerfull in administration and so they caused disintagration within the state and formation of small independent states. The personalities, activities and causes of death of these Abbasid Calips drew attention. This study is based on such an questioning and deals with the causes of death of Abbasid Caliphs

Anahtar Kelimeler

Abbasids, Caliph, Abu‘l-Abbas, Me‘mun, Mu‘tasim

Kaynakça

• » AHMET CEVDET PAŞA, Peygamberler ve Halîfeler Tarihi, sad.: Metin Muhsin Bozkurt, Hik- met Neşriyat, (I-IV), İstanbul, 1999.
• » AKTAN, Ali, “Müstazî-Biemrillâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 128-129.
• » ________, “Mu‟tezz-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXI, 391.
• » ALGÜL, Hüseyin, İslam Tarihi, İstanbul, 1991.
• » ARNOLD, T.W., İntişâr-ı İslâm Tarihi, trc: Hasan Gündüzler, Ankara, 1971.
• » BELÂZÜRÎ, Ebü‘l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (V.279/892), Kitâbü Cümel min Ensâbi‟l- Eşrâf, thk: Süheyl Zekkâr-Riyâd Zirikli, Beyrut, 1417/1996.
• » BOSWORTH, C.E., İslâm Devletleri Tarihi (Kronoloji ve Soykütüğü El Kitabı), çev.: E. Merçil, M. İpşirli, İstanbul, 1980.
• » BOZKURT, Nahide, “Mansûr”, DİA, Ankara, 2003, XXVIII, 5.
• » ________, “Mehdî-Billâh”, DİA, Ankara, 2003, XXVIII, 378.
• » ________, “Me‟mûn”, DİA, Ankara, 2004, XXIX, 104.
• » ________, “Hârûnürreşîd”, DİA, İstanbul, 1997, XVI, 258-259.
• » ________, Mutezilenin Altın Çağı: Me‟mûn Dönemi, Ankara, 2002.
• » ________, “Hâdî-İlelhak”, DİA, İstanbul, 1997, XV, 16.
• » BROCKELMANN, Carl, İslam Milletleri ve Devletleri Tarihi, çev.: Neş‘et Çağatay, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1992.
• » CÂHIZ, Ebû Osman Amr b. Bahr (V.255/868), Hilâfet Ordusunun Menkîbeleri ve Türkler‟in Faziletleri, trc: Ramazan Şeşen, Ankara, 1967.
• » DÎNEVERÎ, Ebû Hanîfe Ahmed b. Davud (V.282/895), Ahbâru‟t-Tıvâl, Dâru‘l-Erkam, Beyrut, trz.
• » DİYARBEKRÎ, Hüseyn b. Muhammed b. Hasen (V.990/1582), Târîhu‟l-Hâmis fî Ahvâli Enfesi Nefis, Matbaatü‘l Amiratü‘l-Osmaniyye, byy, H.1302.
• » DOĞUŞTAN GÜNÜMÜZE BÜYÜK İSLÂM TARİHİ, Rdk: Hakkı Dursun Yıldız, III, İstanbul, 1986.
• » EBÜ‘L-FEREC, Gregory, Ebü‟l-Ferec Tarihi, çev: Ömer Rıza Doğrul, Ankara, 1987, II, 398.
• » EBÜ‘L-FİDÂ, İsmâil b. Ali (V.732/1331), Târîhu Ebi‟l-Fidâ el-Müsemmâ el-Muhtazar fî Ahbârî‟l-Beşer, (I-II), Beyrut, 1417/1997.
• » GÜNER, Ahmet, “Mutî-Lillâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXI, 401.
• » GÜZEL, Ahmet, Abbâsî Halîfesi Mehdî b. Mansûr, Marife Yay., Konya, 2012.
• » HALÎFE B. HAYYÂT el-Asfarî (V.240/854), Târîhu Halîfe b. Hayyât (Rivâyetü Bakiyy b. Hâlid), thk.: Süheyl Zekkâr, Beyrut, 1414/1993.
• » HARTMANN, Angelika, “Muktedî-Biemrillâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXI, 142-143.
• » ________, “Nâsır-Lidînillâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 399-400.
• » HASEN İBRAHİM HASEN, Siyâsî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi, trc: İsmail Yiğit vd., (I-IV), İstanbul, 1987.
• » HATÎB EL-BAĞDÂDÎ, (V.463/1071), Târîhu Bağdâd ev Medinetü‟s-Selâm, thk: Mustafa Ab- dülkâdir Atâ, Beyrut, 1997.
• » HEMEDÂNÎ, Muhammed b. Abdülmelik, Tekmiletü‟t-Târîhi Taberî, thk: Muhammed Ebü‘l- Fazl İbrahim, XI. Kitabın zeylidir, Kahire, 1977/1988.
• » HİTTİ, Philip K., Siyâsî ve Kültürel İslâm Târihi, çev: Salih Tuğ, (I-II), İstanbul, 1980.
• » HODGSON, Marshall G.S., İslâm‟ın Serüveni Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih (Mut- lâkiyetçilik Boy Veriyor), çev: Senâi Demirci, I-II, İstanbul, 1993, I, s.254.
• » HUDARÎ BEK, Muhammed, Muhâdarât: Târîhu‟l-Ümemi‟l-İslâmiyye ed-Devletü‟l-Abbâsiyye, Kahire, 1364/1945.
• » IŞILTAN, Fikret, “Tâyî‟, el-Tâ‟i Lillâh”, İA, İstanbul, 1974, XII/I, 69.
• » İBN ABDİRRABBİH, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endelüsî (V.328/939), el-Ikdü‟l- Ferîd, Kahire, 1365/1946.
• » İBN HALDÛN, Abdurrahman el-Mağribî (V.808//1405), Kitâbü‟l-Iber ve Divânü‟l-Mübtedei ve‟l-Haber fi Eyyâmi‟l-Arab, Bulak, 1284.
• » İBN HIBBÂN, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed et-Temimî (V.354/965), es-Sîretü‟n- Nebeviyye ve Ahbâru‟l-Hulefâ, nşr. ve talik: Seyyid Aziz Bek, Beyrut, 1987.
• » İBN KESÎR, Ebü‘l-Fidâ İsmail (V.774/1372), el-Bidâye ve‟n-Nihâye, Mısır, 1351/1932.
• » İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî (V.276/889), -el-Meârif, Mısır, 1934.
• » İBN MANZÛR, Cemâlüddîn Ebu‘l-Fazl (V. 711/1312), Lisânü‟l-Arabi‟l-Muhît, Beyrut, 1970.
• » İBN MİSKEVEYH, Ebû Ali b. Muhammed, Tecâribü‟l-Ümem ev Târîhu İbn Miskeveyh, Mısır, 1332-1333/1914-1915.
• » İBNÜ‘L-CEVZÎ, Ebü‘l Ferec Abdurrahman b. Ali (V.597/1200), el-Muntazam fî Târîhi Mülûki ve‟l-Ümem, thk: Süheyl Zekkâr, Beyrut, 1410/1995.
• » İBNÜ‘L-ESÎR, Izzüddîn Ebu‘l-Hasen (V.630/1232), el-Kâmil fi‟t-Târîh, Mısır, H.1357.
• » İBNÜ‘L-IBRÎ, Ebü‘l-Ferec, Gregory (V.685/1286), Ebü‟l-Ferec Tarihi, çev: Ömer Rıza Doğrul, Ankara, 1987.
• » İBNÜ‘L-İMRÂNÎ, Muhammed Ali Muhammed (V.580/1184), el-İnbâ‟ fî Târîhi‟l-Hulefâ, thk: Kâsım es-Sâmerrâî, Kahire, 1421/2001.
• » İBNÜ‘T-TİKTAKA, Muhammed b. Ali b. Tabataba (V. 709/1309–1310), Kitâbü‟l-Fahrî fi‟l Adâbi‟s-Sultâniyye ved‟-Düvelil-İslâmiyye, Mısır, H.1317.
• » KALKAŞENDÎ, Ebü‘l-Abbas Ahmed b. Ali (V.821/1428), Meâsiru‟l-İnâfe fi‟l-Meâlimi‟l-Hilâfe, thk: Abdüssettâr Ahmed Ferâc, Beyrut, trz.
• » KARAMÂNÎ, Ahmed b. Yûsuf (V.1019/1610), Âhbâru‟d-Düvel ve Âsâru‟l-Üvel fi‟t-Târîh, Bağ- dat, 1282/1865.
• » KAYHAN, Hüseyin, “Müstencid-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 143-144.
• » KENNEDY, Hugh, The Early Abbâsîd Caliphate, London, 1986.
• » KIRKPINAR, Mahmut, “Mütevekkil-Alellâh”, DİA, XXXII, İstanbul, 2006, 212-214.
• » KİTÂBÜ‟L-UYÛN VE‟L-HADÂİK FÎ AHBÂRİ‟L-HAKÂİK, (neş: Ömer es-Saîdî), IV/(1-2), Dımeşk, 1972.
• » KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Kâhir-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXIV, 172.
• » KÜTÜBÎ, Muhammed b. Şâkir b. Ahmed (V.764/1363), Fevâtü‟l-Vefeyât, Mısır, 1951.
• » MAKDİSÎ, Mutahhir b. Tahir (V.387/997), Kitâbu‟l-Bed‟ü ve‟t-Târih, Paris, 1916.
• » MANTRAN, Robert, İslâm‟ın Yayılış Tarihi, çev.: İsmet Kayaoğlu, Ankara, 1981.
• » MES‘ÛDÎ, Ebü‘l Hasen Ali b. Huseyn b. Ali (V.346/957), -Murûcu‟z-Zeheb ve Me‟âdinü‟l- Cevher, Kahire, 1964.
• » ________, et-Tenbih ve‟l-İşrâf, Bağdat, 1357/1938.
• » MEZ, Adam, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti İslâm‟ın Rönesansı, çev: Salih Şaban, İs- tanbul, 2000.
• » MUİR, William, The Caliphate its Rise, Decline And Fall, Edinburg, 1924.
• » ÖZAYDIN, Abdülkerîm, “Müstekfî-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 139.
• » ________, “Kâim-Biemrillâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXIV, 210-211.
• » ________, “Müstazhir-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXI, 127-128.
• » ________, “Muktefî-Liemrillâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXI, 146.
• » ________, “Müntasır-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 24.
• » ________, “Müstaîn-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 113.
• » ÖZDEMİR, Hacı Ahmet, “Müsta‟sım-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 126.
• » ________, “Moğol İstilâsıyla İlgili Çin Kaynakları ve Si Shi Ki‟ye Göre Hülâgû‟nun Batı Sefe- ri”, Marife, V/1, Konya, 2005, s.85-96.
• » ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Müsterşid-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 145.
• » ________, “Selçuklu Hilâfet Münâsebetlerinde Bir Dönüm Noktası: Halîfe el-Müsterşid‟in Katli Meselesi”, Tarih Dergisi (T.D) İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 2004, XXXIX/9, 1-35.
• » SOURDEL, D., İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti (Abbâsi Hilâfeti), çev: Hamdi Aktaş, Hikmet Yayınevi, İstanbul, 1988, I, 115-117.
• » SÜYÛTÎ, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebîbekr (V.911/1505), Târîhu‟l-Hulefâ, thk.: M. Muh- yiddîn Abdilhamîd, Katar, 1974.
• » TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (V.310/922), Târihu‟l-Ümem ve‟l-Mülûk, thk.: Mu- hammed Ebü‘l-Fadl İbrahim, I-XI, Beyrut, trz.
• » TERZİ,Mustafa Zeki, Abbâsîler Döneminde Askerî Teşkilat, AÜSBE, Doktora tezi, Ankara, 1986.
• » TURAN, Osman, İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti, (Moğol İstilâsı ve Rum Sultanlığının Çö- küşü), çev: Kasım Turhan, İstanbul, 1988, Hikmet Yayınevi, I, 171.
• » ÜÇOK, Bahriye, İslâm Tarihi Emevîler-Abbasîler, Ankara, 1979.
• » YAKÛBÎ, Ahmed b. Ebî Yakub b. Cafer b. Vehb b. Vâdıh (V.292/904), Târîhu‟l-Yakûbî, thk: İbn Vadih, (I-III bir arada), Matbaatül Izzî, Necef, H.1358.
• » YILDIZ, Hakkı Dursun, “Abbâsiler”, DİA, İstanbul, 1988, I, 31.
• » ________, “Mu‟tasım‟ın Halîfe Olmasında Türkler‟in Rolü, İsmail Hakkı Uzunçarşılıya Arma- ğan, Ankara, 1976.
• » ________, İslâmiyet ve Türkler, İstanbul, 1976.
• » ________, ―Ebü‟l-Abbâs es-Seffâh”, DİA, İstanbul, 1994, X, 284.
• » YILMAZ, Saim, Mu‟tazıd ve Müktefî Döneminde Abbâsîler, İstanbul, 2006.
• » YİĞİT, İsmail, -“Emevîler”, DİA, XI, İstanbul, 1995, 87–104.
• » ________, “Müstansır-Billâh”, DİA, İstanbul, 2006, XXXII, 118.
• » ZEHEBÎ, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (V.748/1347), -Siyeru A‟lâmi‟n- Nübelâ, Beyrut, 1984-1986.
• » ________, Târîhu‟l-İslâm ve Vefeyâtü‟l-Meşâhiri ve‟l-A‟lâm, thk: Ömer Abdüsselâm et- Tedmûrî, Beyrut, 1409/1989.
• » ZETTERSTEEN, K.V., -“Râzî-Billâh”, İA, IX, İstanbul, 1960, 647.
• » ZORLU, Cem, Abbâsîlere Yönelik Ebû Ca‟fer el-Mansûr Döneminde Dinî ve Siyâsî İsyanlar, Ankara, 2001.