SİYASET VE TEOLOJİ: ORTAÇAĞ İSMAİLİ TEOLOJİSİNİN OLUŞMASINDA SİYASİ GELİŞMELERİN ROLÜ

Yıl 2013, Sayı: 21, 149 - 162, 01.12.2013

Zahide Ay

Öz

Bu çalışmanın amacı, teolojik kuralların oluşmasında siyasi gelişmelerin ne kadar belirleyici olduğuna, ortaçağ İsmaili teolojisinin oluşum örneği üzerinden dikkat çekmeye çalışmaktır. Bunu yaparken özellikle tarihsel yönteme ağırlık verilecek, teolojik meselelere sadece siyasal gelişmelerle ilgisi dolayısıyla değinilecektir. Bu çalışma hazırlanırken kullandığımız kaynaklar, başta Ümmü‟l-Kitab, İhvanu‟s-safâ risaleleri, Nasır-ı Hüsrev‘in Vech-i Din‘i.gibi bizzat İsmaili kaynakları olmak üzere, Taberi, Nizamülmülk, Cüveyni, Reşidüddin gibi önde gelen ortaçağ İslam yazarlarının eserlerinin yanı sıra, çoğunlukla W. Ivanow, Marshall Hodgson, Bernard Lewis, Wilfred Madelung, Farhad Daftary gibi modern İsmaili çalışmaları uzmanlarının araştırma eserleri olacaktır

Anahtar Kelimeler

Şiilik, İsmaililik, ortaçağ, siyaset, teoloji

Politics and Theology: The Role of The Political Developments on Forming Medieval Ismaili Theology

Öz

The aim of this work is to call attention to the political movements which are how determining on being constituted of theological rules, at the sample of the forming medieval Ismali theology. To do this, we especially use methodology of history and deal with the theological issues only for their relations of the political developments. Our main sources in this work are some Ismaili sources such as Umm el-Kitab, Resail-i Ihvanu‟s-safâ, Vech-i Din‘s of Nasır-ı Hüsrev, and the sources of medieval muslim writers, such as Taberi, Nizam-ul-mulk, Cuveyni and Rashiduddin. Our secondary sources are the researches of the masters of the modern Ismaili studies, such as W. Ivanow, Marshall Hodgson, Bernard Lewis, Wilfred Madelung and Farhad Daftary

Anahtar Kelimeler

Shiism, Ismailism, medieval age, politics and theology

Kaynakça

• » Avcu, Ali, ―Fatimi İmamet Anlayışında Değişim Süreci‖, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011, cilt XV, sayı 1, ss. 151-171.
• » Ay, Zahide, Ortaçağ İranı‟nda ve Anadolusu‟nda Şiilik İzlerinin Arkaplanı: Alamut Sonrası Nizari İsmaililiği, Önsöz Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• » ___, ―Orta Asya‘da Şiilik: Horasan, Maveraünnehir ve Bedahşan‘a İsmaililiğin Girişi ve Geli- şimi‖, Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı 62, 2012, ss. 271-286.
• » ___, Moğol İstilası Öncesi ve Sonrasında Orta Asya‘da Ezoterist Bir İslam Toplumu: 10-15. Yüzyılarda Bedahşan İsmailileri, (Basılmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2013.
• » Bausani, Alessandro. Religion in Iran, Bibliotheca Persica Pres, New York, 2000.
• » Buckley, Jorunn J., ―The Nizari İsmai‘ilites‘ Abolishment of Shari‘a During the ―Great Resur- rection‖ of 1164 A.D./559 A.H.‖, Studia Islamica, No. 60, 1984, ss. 137-165.
• » Cahen, Claude, İslamiyet I, çev: Esat Nermi Erendur, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1990.
• » Corbin, Henry, Cyclical Time and Ismaili Gnosis, Kegan Paul International, London, 1983.
• » ___, İslam Felsefesi Tarihi I, çev. Ahmet Arslan, İletişim yayınları, İstanbul, 2001.
• » Cüveyni, Alaaddin Ata Melik. Tarih-i Cihanguşa, çev: M. Öztürk, Ankara, 1988.
• » Daftary, Farhad. Muhalif İslam‟ın 1400 Yılı-İsmaililer: Tarih ve Kuram, Rastlantı Yayınları, Ankara, 2001.
• » ___, ―Shah Tahir and the Nizari Ismaili Disguises‖, Reason and Inspiration in İslam: Theo- logy, Philosophy and Mysticism in Muslim Thought, ed. Todd Lawson, I.B. Tairus, London, 2005, ss. 395-406.
• » Halm, Heinz, The Fatımids and Their Traditions of Learning, I.B.Tairus, London, 1997.
• » Hodgson, M.G.S., The Order of Assasins, Mouton-Co, 1955.
• » ___, ―How Did the Early Shi‘a become Sectarian?‖. Journal of the American Oriental Soci- ety, Vol. 75, No. 1, 1955, ss. 1-13.
• » ___, The Ismaili State‖, The Cambridge History of Iran, cilt 5, 1968, ss. 422-482.
• » ___, İslamın Serüveni I, İz yayıncılık, İstanbul, 1993.
• » ___, İslamın Serüveni 2, İz yayıncılık, İstanbul, 1993.
• » Ivanow, W (ed.), “Umm al-Kitab”, German Periodical (1936), ayrıbasım.
• » ___, Survey of the Evolution of Ismailism, Brill, Leiden, 1952.
• » ___, Studies in early Persian Ismailism, Bombay, 1955.
• » ___, Ismaili Tradition concerning the Rise of the Fatımids, Oxford University Press, 1942.
• » Jamal, Nadia Eboo, Surviving the Mongols: Nizari Quhistani and the Continuity of Ismaili Tradition in Persia, I.B.Tairus, London, 2002
• » Kahraman, Abdullah, İhvan-ı Safa Risaleleri, cilt 1, Ayrıntı yayınları, İstanbul, 2012.
• » ___, İhvan-ı Safa Risaleleri, cilt 2, Ayrıntı yayınları, İstanbul, 2013.
• » Lewis, Bernard, “The Islamic Guilds‖, The Economic History Review, vol. 8, no. 1, November 1937, ss. 20-37.
• » ___, The Origins of Isma‟ilism, W.Heffer and Sons Ltd., Cambridge, 1940.
• » ___, ―Some Observations on the Significance of Heresy in the History of Islam‖, Studia Is- lamica, No. 1, 1953, ss. 43-63.
• » ___, Tarihte Araplar, İ.Ü.Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1979.
• » ___, Haşhaşiler, çev. Kemal Sarısözen, Kapı Yayınları, İstanbul, 2005.
• » Madelung, Wilferd, Religious Trends in Early Islamic Iran, Persian Heritage Founda- tion,1988.
• » ___, ―The Fatimîds and the Qarmatis of Bahreyn‖. Medieval Isma‘ili History and Thought, ed. Farhad Daftary, Cambridge University Press, 1996.
• » Narshakhi, The History of Bukhara. çev: Richard N. Frye. Cambridge, Massachussets: 1954, The Mediaval Academy of America.
• » Nasır-ı Hüsrev, Vech-i din, İntişarat-ı Esatir, Tehran, 1384.
• » Nasr, Seyyid Hüseyin. İdealler ve Gerçekler, çev: Ahmet Özer, İz Yayıncılık, İstanbul, 2003.
• » Nizamü‘l-Mülk, Siyasetname, haz. Mehmet Altay Köymen, TTK, Ankara, 1999.
• » Rahman, Fazlur. İslam, çev: Mehmet Dağ-Mehmet Aydın, Selçuk Yayınları, Ankara, 1981.
• » Reşidüddin, Fazlullah, Câmitü‟t-tevârih: Kısmet-i İsmâiliyân ve Fâtimiyân ve Nizâriyân ve Da‟iyân ve Refikân, ed. Muhammed Taki Danişpezhuh-Muhammed Müderrisi Zencani, Tehran, 1338.
• » Ronconı, Pio Filippani (ed.). Ummu‟l-Kitab, Istituto Universitario Orientale di Napoli 1966.
• » ___, ―The Soteriological Cosmology of Central-Asiatic Isma‘ilism‖. Ismaili Contributions to Islamic Culture, (edt. Seyyed Hossein Nasr). Tehran: Imperial Iranian Academy of Philo- sophy, 1977.
• » Saleh, Shakib, ―The use of Batıni, Fida‘i and Hashishi‖, Studia Islamica, No. 82, 1995, ss. 35-43.
• » Stern, S.M., ―Heterodox Isma‘ilism at the Time of al-Mu‘iz‖. Bulletin of the School of Orien- tal and African Studies, Vol. 17, No. 1, 1955, ss. 10-33.
• » et-Taberi, Ebu Cafer Muhammed bin Cerir, Tarih-i Taberi, çev: M. Faruk Gürtunca, Sağlam Yayınevi, (basım yılı belirtilmemiş).
• » Tijdens, E.F., ―Der Mythologisch-Gnostische Hintergrund des Umm al-Kitab‖, Acta Iranica, v. 16, 1977.
• » Virani, Shafique N., The Ismailis in the Middle Ages: A Hitory of Survival, A Search of Salva- tion, Oxford University Press, 2007.
• » Walker, E. Paul. ―Eternal Cosmos and The Womb of History: Time in Early Ismaili Thought‖, Journal of Middle Eastern Studies, 9, Great Britain, 1978.
• » ___, Early Philosophical Shiism, Cambridge University Press, Cambridge, 1993.