CERRÂH B. ABDULLAH EL-HAKEMÎ

Yıl 2013, Sayı: 21, 229 - 264, 01.12.2013

Yılmaz Çelik

Öz

Cerrâh b. Abdullah el-Hakemî Emevîler dönemi kumandan ve valileri arasında önemli bir yere sahiptir. Aslen Şam‘lı olup daha sonra Basra ve Kûfe‘ye yerleşti. Haccâc b.Yûsuf ile tanıştıktan sonra yaklaşık kırk yıl boyunca Emevî Devleti‘nde önemli görevlerde bulundu. Deyru‘l-Cemâcim Savaşına katıldı, Haricilere karşı görevlendirildi. Cerrâh 705-715 yılları arasında Basra valiliği yaptı. 715-717 yılları arasında da Irak genel valiliğine vekaleten baktı.Ömer b.Abdülaziz halife olunca Cerrâh b.Abdullah‘ı Horasan valiliğine tayin etti. Fakat Cerrâh‘ın Arap ırkçılığı yapması, İslama giren Ehl-i Zimmeden cizye almaya devam etmesi, halka karşı kılıç ve kırbaç kullanma fikrini ileri sürmesi üzerine görevden alındı. II.Yezîd döneminde Akr Savaşına katıldı. 722 yılında Ermeniyye ve Azerbaycan genel valiliğine atandı. Burada uzun süre Hazar Türkleri ile mücadele etti.Hişâm döneminde de Hazarlarla mücadeleye devam etti. Cerrâh, 730 yılında Erdebil civarında komuta ettiği bir savaşta yenildi ve şehid oldu. Cerrâh b. Abdullah İslâm Târihi kaynaklarında; uzun boylu, heybetli, cesur, yiğit, kahraman, âdil, âbid, kurâ, cengaver gibi çeşitli vasıflarla nitelendirilmiştir. Hadîste Muhammed b.Sîrîn‘den Rivâyette bulunmuş, kendisinden de Safvân b. Amr, Yahyâ b. Utayye ve Rebîa b. Fedâle rivâyette bulunmuşlardır

Anahtar Kelimeler

Cerrâh b. Abdullah, Emevi, Hazar, Horasan, Ermeniyye, Azerbaycan, Basra, Haccâc

Carrah b. Abdullah al-Hakami: His Life, Activities and Personality

Öz

Carrah b. Abdullah al-Hakami has an important place among the commanders and the governers at the time of Umayyads. He is originally from Damascus but settled in Basra and Kufa later. After having acquainted with Hajjaj b. Yusuf, he occupied important positions almost forty years at the Umayyads Caliphate. He participated in the War of Dayr al-Jamajim. He was appointed to struggle with the Kharijites. He was the governer of Basra between 705-715 A.H. He represented the general governership of Iraq between 715-717 A.H. He was appointed as the governer of Khurasan by Umar b. Abdilaziz (717-720 A.H.) but he was dismissed because he claimed that the pool-tax should be taken from Ahl alZimma and there should be used sword and scourge against them. At thie time of Yazid II (720-724 A.H.), Carrah participated in the Battle of Aqr. In 722 (A.H.) he was appointed as the General Governer of Irminiyya and Adharbaycan. At the meantime he struggled with the Khazar Turks for a long time. At the time of Hisham he contiuned to struggle with the Khazars. In 730 (A.H.) he was defeated and killed at the battle near Ardabil in 730 (A.H.) as the commender. In the classical sources, he was described as tall, awesome brave, hero, courageous, just, worshipper and warlike. In hadith, he narrated from Muhammad b. Sirin and from him Safwan b. Amr, Yahya b. Utayya and Rabia b. Fadalah narrated

Anahtar Kelimeler

Carrah b. Abdullah, Umayyad, Khazar, Khurasan, Irminiyya, Adharbaycan, Basra, Hajjaj

Kaynakça

• » Abdulkâhir el-Bağdâdî (Ö.429/1037), Hizânetü‟l-Edeb ve Lübbü‟l-Lübâb Lisânü‟l-Arab, Ka- hire, 1989.
• » Ağırakça, Ahmet, İslâm‟da İlk Tecdid Hareketi ve Ömer b. Abdülaziz, İstanbul, 1995.
• » Atçeken, İsmail Hakkı, Devlet Geleneği Açısından Hişâm b. Abdülmelik, Ankara, 2001.
• » Aycan, İrfan-İbrahim Sarıçam, Emeviler, Ankara, 1999.
• » Bâkır, Abdülhâlık, "Basra", DİA, İstanbul, 1992, V, 108-111.
• » Barthold V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz. H. Dursun Yıldız, Ankara, 1990.
• » el-Belâzurî, Ebu‘l-Abbas Ahmet b.Yahya b. Cabir (Ö.279/892), Fütûhu'l-Büldân, Çev. Z. Ka- dirî Ugan, İstanbul, 1965.
• » ________, Ensâbu‟l-Eşrâf, Neşr: Suheyl Zekkâr-Riyad Ziriklî, Beyrut, 1996.
• » el-Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmâil (Ö.256/870), Târîhu‟l-Kebîr, Diyarbekr, trz.
• » ed-Dineverî, Ebu Hanife Ahmed b. Davud (Ö. 282/895) Ahbâru't-Tıvâl,Neşr. Ömer Faruk Et- Tabba, Beyrut, trz.
• » Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Târihi, Red. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul, 1992.
• » Ebu'I-Ferec el-İsfahânî, Ali b. Hüseyn (Ö. 256/967) el-Egânî, Thk. Semir Cabir, Beyrut, 1995.
• » Eminoğlu, Ahmed, V. Raşid Halife Ömer b. Abdülaziz, İstanbul, 1984.
• » Halîfe b. Hayyât (Ö. 240/854), Târîhu Halîfe b. Hayyât, thk. Süheyl Zekkâr, Beyrut, 1993.
• » Hasan İbrahim Hasan, Siyasi,Dini,Kültürel ve Sosyal İslâm Târihi, Terc. İ.Yiğit- S.Gümüş,1991.
• » Hodgson, M.G.S., İslam‟ın Serüveni, Çev. Heyet, İstanbul, 1995.
• » el-Hudarî Bek, Muhammed, Târihu‟1-Ümemi‟l-İslâmiyye ed-Devletü‟l-Ümeviyye, Mısır, 1969.
• » İbn Abd Rabbih, Ahmed b. Muhammed el-Endelüsî (Ö.328/939), el-Ikdü‟l-Ferîd, Thk. M. Said Uryan, Beyrut, trz.
• » İbn Asâkir, Ali b. Hasan b. Hibetullah el-Dımeşkî, (Ö. 571/1176) Târîhu Medineti Dımeşk, Beyrut, 1995.
• » İbn A‘sem el-Kûfî, Ebu Muhammed Ahmed (Ö. 314/926), el-Fütûh, Beyrut, 1995.
• » İbnü‘l Cevzî, Ebu‘l-Ferac Abdurrahman b. Ali (Ö. 597/1200), el-Muntazam fî Târîhu‟1- Mülûki Ve‟1-Ümem, Thk. Süheyl Zekkâr, Beyrut, 1995.
• » İbnü‘l-Esîr, İzzeddin Ebu‘l-Hasen Ali b. Muhammed (Ö.630/1232), el-Lübâb fi Tehzîbi‟l- Ensâb, Beyrut, 1994,
• » ________, el Kâmil Fi‟t-Târîh, Çev. A. Ağırakca-M.B. Eryarsoy-Y. Apaydın, İstanbul, 1986.
• » İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed (Ö. 808/1405), Tarihu İbn Haldûn, Neşr. Halil Şehhâde-Süheyl Zekkâr, Beyrut, 1988.
• » İbn Hallikân, Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. Ebûbekr (Ö.681/1282), Vefeyâtü‟l A‟yân ve Enbâu Ebnâi‟z-Zamân, Thk. İhsan Abbas, Beyrut, trz.
• » İbnü‘l-İmâd, Ebü‘l-Felah Abdülhay el-Hanbeli (Ö.1089/1378), Şezerâtü‟z-Zeheb fi Ahbâri men Zeheb, Beyrut, trz.
• » İbn Kesîr, Ebu‘l-Fidâ İsmail (Ö.774/1372), El-Bidâye ve‟n-Nihâye, Terc. Mehmet Keskin, İs- tanbul, 1995.
• » İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineverî, (Ö.276/889), el-İmâme ve‟s- Siyâse (İbn Kuteybe‘ye nisbet edilmektedir), Thk: Halil Mansur, Beyrut, 1997.
• » ________, el-Maârif, thk. Servet Ukkaşe, Mısır, 1992.
• » İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem (Ö.711/1312), Muhtasar Târîhu Dımeşk, Nşr.A. Hemmâmî-R.Abdulhamid Murâd, Dımeşk, 1984.
• » İbn Sa‘d, Muhammed (Ö. 230/844), et-Tabakâtü‘1-Kübrâ, Beyrut, trz.
• » İbn Sellâm, Ebû Ubeyd el-Kâsım (Ö.224/839), Kitâbu‟n-Neseb, Beyrut, 1989.
• » İbn Tağriberdî, Cemaleddin Ebu‘l-Mehasin Yusuf el-Atabekî (Ö.874/1470), en-Nücûmu‟z- Zâhire fî Mülûki Mısr Ve‟1-Kâhire, Mısır, trz.
• » İbnü‘l-Verdî, Zeynüddin b. Ömer b. Muzaffer (Ö.749/1349), Tetimmetü‟l-Muhtasar fi Ahbâri‟l-Beşer, Beyrut, 1980.
• » İmaduddin Halîl, Ömer b. Abdülaziz Dönemi ve İslâm İnkilabı, Çev. Ubeydullah Dalar, İstan- bul, 1984.
• » İnan, Abdülkadir, “Orta Asya'da Muğkale Hafriyatında Bulunan Vesikalar”, Belleten, İstan- bul, 1943, C., VII, Sayı: 27, s. 615-619.
• » Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‟cemu Kabâili‟l-Arab, Beyrut, 1982.
• » Kitapçı, Zekeriya, Yeni İslâm Tarihi ve Türkler, Konya, 1999.
• » ________, Orta Asya'da İslâmiyet'in Yayılışı ve Türkler, Konya, 1998.
• » ________, İlk Müslüman Türk Hükümdar ve Hakanları, Konya, 1995.
• » Kurat, Akdes Nimet, IV-XVIII.Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, » 1972.
• » el-Makdisî, Mutahhar b. Tahir (Ö. 387/997), el-Bed‟u ve‟t-Târih, Beyrut, trz. (Paris 1899‘un Tıpkı Basımı)
• » el-Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyn b. Ali (Ö.346/957), et-Tenbîh ve‟1-İşrâf, Beyrut, trz.
• » ________, Mürûcu‟z-Zeheb, Kahire, 1964.
• » el-Müberred, Muhammed b. Yezid (Ö.285/898), el-Kâmil fi‟l-Luğâ ve‟l-Edeb, Beyrut, 1993.
• » Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Ankara, 1991.
• » Öz, Mustafa, “Ezârika‖, DiA, İstanbul, 1995, XII/45-46.
• » er-Râzî, Abdurrahman b. Ebi Hatim (Ö. 327/938), Kitâbu‟1-Cerh ve‟t-Ta‟dîl, Beyrut, 1952.
• » Sehleifer, J., ―Hakam b. Sa‟d al-Aşira”, İA (MEB), İstanbul, 1950, V/100.
• » es-Sem‘ânî, Ebu Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed (Ö.562/1167), el-Ensâb, Beyrut, 1988.
• » Streck, M. ―Vâsıt‖, İA (MEB), İstanbul, 1988, XIII/222-226.
• » es-Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebi Bekr (Ö.911/1505), Lübbu‟l-Elbâb fi Tahrîri‟l- Ensâb.
• » ________, Târihu‟l-Hulefâ, Thk. İbrahim Salih, Beyrut, 1997.
• » Şemseddin Sami, Kâmûsu‟l-A‟lâm-(Tarih ve Coğrafya Lugatı), İstanbul, 1308.
• » et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir (Ö.310/922), Târîhu‟r-Rusuli ve‟1-Mülûk, Nşr. Ebu‘l-Fadl İbrâhim, Kahire, 1979.
• » Taşağıl, Ahmet, ―Hazarlar”, DiA, İstanbul, 1998, XVII/116-120.
• » Togan, Zeki Velidi, ―Hazarlar”, İA (MEB), İstanbul, 1950, V/397-408.
• » Üçok, Bahriye, İslâm Târihi Emeviler-Abbasiler, Ankara, 1968.
• » Vagleri, L. V. “Raşid Halifeler ve Emevi Halifeleri”, İslam Târîhi-Kültür ve Medeniyeti, Çev.İlhan Kutluer, İstanbul, 1988, I/71-144.
• » Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, Çev. Fikret Işıltan, Ankara, 1963.
• » el-Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebi Ya‘kub b. Cafer b. Vehb b. Vâdıh (Ö. 292/905), Târihu‟l-Ya‟kûbî, Beyrut, 1995.
• » Yâkût el-Hamevî, İbn Abdullah el-Rûmî el-Bağdâdî (Ö. 626/1229), Mu'cemu‟l-Büldân, Bey- rut, Trz.
• » Yıldız, Hakkı Dursun, ”Cerrâh b. Abdullah”, DİA, İstanbul, 1993, VII/414.
• » ________, ―Yezîd b. Abdülmelik”, İA (MEB), İstanbul, 1988, XIII/409-411.
• » ________, ―Yezîd b.Mühelleb”, İA (MEB), İstanbul, 1988, XIIl/413-415.
• » Yücel, Ahmet, ―İbn Sîrîn‖, DİA, İstanbul, 1999, XX/358-359.
• » ez-Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (Ö.748/1374), Siyeru A‟lâmi‟n- Nubelâ, Beyrut, 1990.
• » ________, el-İber fi Haberi Men Ğabar, Nşr. Said ez-Zağlul, Beyrut, trz.
• » ________, Târîhu‟l-İslâm, Beyrut, 1990, VII(Hicri 101-120 olayları).
• » Zettersteen, K.V., ―Mühelleb”, İA (MEB), İstanbul, 1960, VIII/792-793.
• » Ziriklî, Hayreddin, el-A‟lâm Kâmûsu Terâcim, Beyrut, 1995.