BEYŞEHİR YÖRESİNDE XV-XVI. YÜZYILA TARİHLENEN SANDUKA ÖRNEKLERİ

Yıl 2013, Sayı: 22, 95 - 116, 01.12.2013

Mustafa Çetinaslan Hüseyin Muşmal İbrahim Kunt

Öz

Günümüzde Konya‘nın bir ilçesi olan Beyşehir‘in tarih, edebiyat ve sanat geçmişinin incelenmesi, hem o bölgenin hem de ilgili dönemin kültür tarihinin açıklığa kavuşturulması açısından büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Beyşehir yöresinde bulunan ve XV-XVI. yüzyıllara tarihlenen altı sanduka ele alınarak tarih, sanat tarihi ve edebiyat bilim dallarının ölçütlerine göre incelenmektedir. Makalede incelenen sandukaların çoğunluğu, Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra, Karamanoğulları ile Osmanlıların Beyşehir çevresinde iktidar mücadelesi verdikleri geçiş dönemine tarihlenmektedir. Sandukaların bir tanesi ise bölgede kesin olarak Osmanlı hâkimiyetinin tesis edildiği döneme aittir. Genel anlamda Selçuklu dönemi üslubunu devam ettiren sandukalar boyut, yazı stili, süslemesi, kullanılan dil ve ifadeler açısından Karamanoğulları-Osmanlı izlerini de taşımaktadır. Bu çalışma ile Anadolu Selçuklu Devletinden sonraki Beylikler ve Osmanlı Devleti dönemlerinde Beyşehir ve çevresinde yaşanan kültürel değişimin izleri aranmış, sandukalar üzerinde elde edilen bulgularla bu geçiş döneminin bazı özellikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Beyşehir, Sanduka, Karamanoğulları, Osmanlı, XV-XVI. Yüzyıl

The Samples Of Sarcophaguses Dated XV-XVI. Century Precincts Of Beyşehir

Öz

The examination of historic, literary and artistic past of Beyşehir has importance in terms of elucidating the cultural history of that region and above period. In this study six sarcophaguses, dated XV.-XVI. century in Beyşehir region, are investigated according to criterions of history, art history and literary sciences. In this article most of sarcophaguses dated to the transition period when Karamanoğulları and Ottoman Empire struggled for power near Beyşehir after Anatolian Seljuks. One of the sarcophaguses is from during the certain Ottoman domination. In general terms, although the sarcophaguses have Seljuk art style, in terms of size, writing style, or mentation, language and expressions they have traces Karamanoğulları- Ottoman style. With this study, it has been investigated the traces of cultural shift in Beyşehir during the Ottomans and Principalities after Anatolian Seljuks, and was tried to present some features of this transition period in terms of history, art history and literary with the obtained findings on sarcophaguses

Anahtar Kelimeler

Beyşehir, Sarcophagus, Karamanoğulları, Ottoman, XV-XVI. Century

Kaynakça

• » AKÖZ, Alâaddin (2000), ―Tarihçe: Türk Devri‖, Karaman Kültür Sanat, Karaman, 53-90.
• » AKYURT, Yusuf, (1940),―Beyşehir Kitabeleri ve Eşrefoğlu Cami ve Türbesi‖, TTAED, IV, İs- tanbul, 91-129.
• » Ali el-Kârî (1985), Şerhu Müsnedi Ebû Hanîfe, Dârü'l-l Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut.
• » Âşıkpaşa (1985), Âşıkpaşaoğlu Tarihi, (Haz. A.Nihal Atsız), Ankara 1985.
• » BAŞKAN, Seyfi (1996), Karamanoğulları Dönemi Konya Mezartaşları, Ankara.
• » BAYIK, Naciye (1995), Konya ve Çevresindeki Selçuklu ve Beylikler Dönemi Sandukaları, Konya (S.Ü. SBE Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• » BERK, Süleyman (2006), Hat San‘atı, İstanbul. ————
• Laquer tarafından A Tipi olarak tanımlanan ve İstanbul mezar taşları içerisinde en erken tarihliler
• olarak sınıflandırılan bu başlık tipinin 918/1513 ve 1065/1750-51 yıllarına tarihlenen iki örneği
• görülmektedir (Laquer, 1997: 140-141). Sayıca az olan bu kavuk tipi için kesin bir meslek bilgisi
• ne ulaşılamamakla birlikte daha çok orta ve alt tabaka ulema sınıfı ve kadılar ile tarikat üyeleri ta
• rafından kullanıldığı kabul edilmektedir (Kazancıgil-vd., 2012: 7-8). 1097/1685 tarihli bu tip baş
• lıklı bir mezar taşı, Konya Sırçalı Medrese Mezar Anıtları Müzesi‘nde sergilenmekte idi (Erdemir,
• b: 119; Resim: 76).
• Osmanlı dönemi öncesinde mimari yapılarda görülmeyen müsennâ yazı kompozisyonlarının erken
• dönem Osmanlı mimarisinde üç farklı uygulaması görülmektedir. Edirne Eski Camii minber kapı
• sında görülmeye başlayan ilk türde yazının bir kısmının sağdan sola, diğer kısmınında soldan sağa
• ve birbirleri üzerine tam veya yarım halde geçmesi ile meydana getirilmiştir. Müsennâ yazının en
• çok tercih edilen ve bilinen çeşidi sağ taraftaki yazının sol tarafa ters olarak yazılması ile oluştu
• rulmuştur. Edirne Üç Şerefeli Caminin kapı yuvaları üzerinde ve İstanbul Murad Paşa Caminin kapı
• aynalığında görülen bu tip Karamanoğlu dönemine ait 850/1447 tarihli Anamur Mâmure Kalesi
• kitabesinde yer almaktadır. İznik Mahmud Çelebi Caminin kuşak yazısında sağdan sola devam
• eden yazının aynısının üst satırda ters olarak yer alması ve dikey harflerin uzantılarının her iki satı
• rı birbirine bağlamasıyla oluşturulan kompozisyon müsennâ kompozisyonların üçüncü türüdür. Bu
• konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Tüfekçioğlu, 2001: 459-460.
• » BOZKURT, Nebi (2009), ―Sanduka‖, TDVİA, Cilt: 36, İstanbul, 102-104.
• » ÇİFTÇİOĞLU, İsmail (2002), ―Beyşehir‘de Moğol Emiri İsmail Ağa‘nın Eserleri ve Vakıfları‖, SDÜFEFSBD, Sayı: 6-7, Isparta, 1-16.
• » Darkot, Besim (1997), ―Beyşehir”, İA, II, Eskişehir, 588-589.
• » ERDEMİR, Yaşar (2009a), İnce Minare Taş ve Ahşap Eserler Müzesi, Konya.
• » ERDEMİR, Yaşar (2009b), Sırçalı Medrese Mezar Anıtları Müzesi, Konya.
• » ERDOĞRU, M. Akif (1992), ―Beyşehir”, TDVİA, Cilt: 6, İstanbul, 84-85.
• » ERDOĞRU, M. Akif (1992a), ―Karaman Vilâyeti‘nin İdarî Taksimatı‖, Osmanlı Araştırmaları, XII, The Journal of Ottoman Studies, XII, İstanbul, 424-430.
• » ERDOĞRU, M. Akif, (1998), Osmanlı Yönetimi‘nde Beyşehir Sancağı, İzmir.
• » GÜNDOĞDU, Hamza (1993),―İkonografik Açıdan Türk Sanatında Rumi ve Palmetler‖, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner Önal‘a Armağan, Ankara, 197-211.
• » Halil Edhem, (1330), “Anadolu‟da İslami Kitabeler, Beyşehri-Uluborlu-Alaiyye”, TOEM, Se- ne: 5, Numara: 27 (1 Ağustos 1330), İstanbul, 134-158.
• » Hoca Sadeddin (1992), Tacüttevarih, (Çev. İsmet Parmaksızoğlu), II. Ankara.
• » İsmâil Hakkı Bursevî (Ty), Rûhu'l-Beyân, Cilt: 7, Dârü'l-fikr, Dımeşk.
• » KARAÇAĞ, Demet (1994), Bursa‘daki 14-15. Yüzyıl Mezartaşları, Ankara.
• » KARAMAĞARALI, Beyhan (1993), Türk Mimari Eserlerinde Ahlat Mezartaşları, Ankara.
• » KAZANCIGİL, Ratıp - vd. (2012), Edirne Müzesi Osmanlı Dönemi Mezar Taşlarından Örnek- ler, Edirne.
• » KONYALI, İbrahim Hakkı (1991), Âbideleri ve Kitâbeleriyle Beyşehir Tarihi, (Haz. Prof. Dr. Ahmet Savran), Erzurum.
• » KUNT, İbrahim – MUŞMAL, Hüseyin – ÇETİNASLAN, Mustafa (2014), ―Beyşehir‘de Moğol Emiri İsmail Ağa Dönemine Ait Farsça-Arapça Sandukalar‖, Turkish Studies - Internatio- nal Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/1, Ankara, 367-386.
• » LAQUER, Hans-Peter(1997), Hüve‟l-Baki, İstanbul‟da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, (Çev. Selahattin Dilidüzgün), İstanbul.
• » Mehmet Neşri (1995), Kitab-ı Cihannümâ II, (Yay. Faik Reşit Unat, Mehmet A. Köymen), Ankara.
• » Mustafa Nuri Paşa (1979), Netayic‟ül-Vukuat, Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, (Sadeleştiren: Neşet Çağatay), I-II, Ankara.
• » MÜLAYİM, Selçuk (1976-77), ―Selçuklu Palmet Motiflerinin Tipolojisi‖, Anadolu (Anatolia), XX, Ankara, 141-159.
• » MÜLAYİM, Selçuk (1997), ―Rumi Motifinin Zoomorfik Kökeni Hakkında‖, Uluslararası Os- manlı Öncesi Türk Kültürü Sempozyumu, 4-7 Eylül 1989, Ankara, 177-182.
• » Müneccimbaşı Ahmet Dede (Ty), Müneccimbaşı Tarihi, I, (Türkçeleştiren: İsmail Erünsal), Byy.
• » ÖDEN, Zerrin Günal (2002), ―Karamanoğulları Beyliği‖, Türkler, VI, Ankara, 756-763.
• » ÖNDER, Mehmet (1983), ―Bir Selçuklu Şaheseri Mevlâna‘nın Ahşap Sandukası‖, Vakıflar Dergisi, Sayı: XVII, Ankara, 79-92.
• » ÖZKARCI, Mehmet (2001), ―Sinop‘ta Candaroğulları Beyliği Dönemi Sandukaları‖, Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı-Sanat Yazıları, (Editörler Mustafa Denktaş-Yıldıray Özbek), Kayseri, 435-461.
• » PARRY, V.J. (1986), ―Beyshehir‖, Rhr Encyclopadıa of Islam, 1, Leiden E.J. Brıll, 1191- 1992.
• » PEKTAŞ, Kadir (2001a), Bitlis Tarihî Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Ankara.
• » PEKTAŞ, Kadir (2001b), ―Bitlis Çevresinde Bilinmeyen Mezarlıklar ve Mezar Taşları‖, I. Ulus- lar Arası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler II. Cilt, Konya, 203-211, 557- 566.
• » PITCHER, Donald Edgar (2001), Osmanlı İmparatorluğu‟nun Tarihsel Coğrafyası, (Çev. Ba- har Tırnakçı), İstanbul.
• » Solak-zâde Mehmet Hemdemî Çelebi (1989), Solak-zâde Tarihi I, (Haz. Vahid Çubuk), Anka- ra.
• » SÜMER, Faruk, (1996), ―Karamanoğulları, Karamanlılar”, (Çev. M. Akif Erdoğru), TDAD, Sa- yı: 100.
• » Şikârî (1946), Karamanoğulları Tarihi, (Haz. Mesut Koman), Konya.
• » TEKİN, Ömer - Bilginer, Recep (1945), Beyşehir ve Eşrefoğulları, Eskişehir.
• » TEKİNDAĞ, Şehabettin (1963), “Son Osmanlı Karaman Münasebetleri Hakkında Araştırma- lar”, İÜEFTD, XIII, Sayı: 17-18, İstanbul, 43-76
• » TÜFEKÇİOĞLU, Abdülhamit (2001), Erken Dönem Osmanlı Mimarîsinde Yazı, Ankara.
• » ULUÇAM, Abdüsselâm (2000), Eski Erciş-Çelebibağı Mezarlığı ve Mezar Taşları, Ankara.
• » UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1981), Osmanlı Tarihi I, Ankara.
• » UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988), Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletle- ri, Ankara.
• » ÜREKLİ, Bayram - YÖRÜK, Doğan (2002), ―Kivâmi‘ye Göre Fatih‘in I ve II. Karaman Seferi‖, İpek Yolu V, Özel Sayı, Konya, 207-218
• » YAVUZ, Memduh (1934), Eşrefoğulları Tarihi Beyşehir Klavuzu, Konya.
• » YÜCEL, Yaşar (1991), Anadolu Türk Beylikleri Hakkında Araştırmalar II, Ankara.