DİVAN ŞİİRİNDE TAŞRA KULLANIMLARI VE DİVAN ŞAİRİNİN TAŞRASI

Yıl 2014, Sayı: 24, 85 - 102, 01.12.2014

Murat Ak

Öz

Sözlükte dışarlık, bir ülkenin başkenti ve önemli şehirleri dışındaki yerleri ifade eden taşra, Divan şiirinde farklı birçok kullanımla karşımıza çıkar. Taşra gitmek, taşra çıkmak, taşra düşmek ve taşra üfürmek Divan şiirinde karşılaştığımız deyimlerdir. Bu deyimler daha çok tasavvufî bir söylem içinde, mutasavvıf şairlerce kullanılmıştır. Mutasavvıf şairler kendi sembolik dilleri içinde kalbi, hakikatin merkezi olan bir saraya benzetirken taşrayı hakikat alanı olan bu sarayın dışı şeklinde ifade etmişlerdir. Bu şairlere göre taşrada oluş, hakikati kendi içinde değil, dışarıda bir yerlerde arama halini ifade eder. Merkeziyetçi idare altında, her türlü sanat gibi divan şiiri de istikameti merkez olan ve daima merkez etrafında şekillenmiş bir şiirdir. Şairin şiirini ispat ettiği ve takdirini almaya çalıştığı yer payitahttır. Divan şairi için payitaht bir tanrısallık içerirken kenar ifadesiyle işaret edilen taşra cehaletin ve değersizliğin temsili olmuştur. Taşralı olsun ya da olmasın divan şairi hep merkezin dilini kullanmış, merkezin taşraya yönelik bu dili ise ezici, belirleyici ve biçimlendirici bir dil ola gelmiştir. Bu durum Fuzûlî, Nâbî ve daha birçok önemli şairin metinlerinde açıkça görülür

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, Taşra, Merkez, Payitaht, Hükümdar

Tashra Usages in Divan Poetry and Tashra Perception of Divan Poet

Öz

Tashra, a word meaning the rural areas of the country and everything outside of the capitol in dictionary, has many different patterns in Divan poetry. One can come across such idioms as tashra gitmek, tashra çıkmak, tashra düşmek and tashra üfürmek in the Divans. These idioms are generally used in a mystical discourse by Sufi poets. Sufi poets, in their symbolic language, compare the heart to a palace which is the center of truth and they refer to tashra as the outside environs of that palace. According to these poets, being in taşra signifies the position of a man, who looks for the truth not in himself but to the outside. Under a centralized administration, like all other art forms, for Divan poetry, Istanbul was the ultimate destination and it took shape around this center. Istanbul was a place for the poet who was trying to prove his poetical skill and seeking an appreciation for his art. Istanbul, as a capital became a symbol of the Divine for poets, but tashra which was called by poets kenâr, was identified with ignorance and insignificance. Divan poets, whether they are from tashra or Istanbul, always used the language of the capital, which has been crushing, determining and formative with regard to tashra. This fact can be seen in the poems of Fuzuli, Nabi and other important poets

Anahtar Kelimeler

Divan Poetry, Province, Centre, Capital, Sultan

Kaynakça

• Akyüz, Kenan Vd., Fuzûlî Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1990.
• Atik, Hikmet, Nakşî Ali Akkirmânî Divânı, Buruciye Yay., II. Bsk., Sivas 2011.
• _________, Siverek Mevlidi -Yusuf Sâmi Efendi Ve Mevlidi-, İlâhiyât, Ankara 2012.
• Aydemir, Semra, Dede Ömer Rûşenî (Hayâtı, Eserleri, Ve Dîvânı’nın Tenkîdli Metni), Yük- sek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya 1990.
• Ayverdi, İlhan - Topaloğlu, Ahmet, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, (I-III) , II. Bs., Kubbealtı, İs- tanbul 2006.
• Bahtî, Ahmed B. Mehmed, Divan, Ali Emirî Efendi, Manzum Eserler (Millet Ktp.), Nu: 35. Beyzadeoğlu, Süreyya, “Divan Şiirinde Taşra Ve Kenâr”, Türk Edebiyatı, 2001, S. 29, s. 68.
• Bilkan, Ali Fuat, Nâbî Divânı (I-II), M.E.B. Yay., İstanbul 1997.
• _________, Osmanlı Şiirine Modern Yaklaşımlar, LM Yay., İstanbul 2006.
• Elmalı, Hüseyin, “Şiirleriyle Ömer Nasûhî Bilmen”, Diyanet İlmi Dergi, Cilt: 34, Sayı: 2, Ni- san-Mayıs-Haziran 1998, s. 73-98.
• Ergül, Mehmet Selim, Türk Şiirinde Taşra: 1859-1959, Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi
• Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009.
• Ergin, Muharrem, Orhun Âbideleri, M.E.B., İstanbul 1970.
• Eyüboğlu, E. Kemal, Onüçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasöz- leri Ve Deyimler (I-II), İstanbul 1975.
• Gibb, E.J. Wilkinson, Osmanlı Şiir Tarihi, I-II, Ter: Ali Çavuşoğlu, Akçağ Yayınları, Ankara Güneş, Mustafa, İznikli Eşrefoğlu Rûmî’nin Hayatı- Eserleri ve Dîvânı, Sahaflar Kitap Sara- yı, İstanbul 2006.
• İnalcık, Halil, Şâir Ve Patron, Doğu Batı, II. Bs., Ankara 2005.
• _________, Has-Bağçede ‘Ayş u Tarâb Nedîmler Şâirler Mutribler, Türkiye İş Bankası Kül- tür Yayınları, İstanbul 2015.
• İpekten, Halûk, Nâilî-i Kadîm Divânı –Edisyon Kritik-, M.E.B., İstanbul 1970.
• _________, Karamanlı Nizâmî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı, Atatürk Üniversitesi Yay., Ankara 1974.
• _________, Türk Edebiyatında Edebî Muhitler, M.E.B., İstanbul 1996.
• İpşirli, Mehmet, “Bilâd-ı Selâse”, DİA, İstanbul 1992, C. 6, s. 151-152.
• Kaya, Bayram Ali, “Necâtî Bey”, DİA, İstanbul 2006, C. 32, s. 477-78
• Macit, Muhsin, Nedîm Divânı, Akçağ Yay., Ankara 1997.
• Nişanyan, Sevan, Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, Adam Yayınları, I. Baskı, İstanbul 2002.
• Narlı, Mehmet, Şiir Ve Mekân, Hece Yayınları, Ankara 2007.
• Niyâzî-i Mısrî, Tam Ve Tekmil Niyazî Divanı, İstanbul Maarif Kitaphanesi, İstanbul 1963.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (I-III), M.E.B., İstanbul Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 14. Bs., İstanbul 2005.
• Sinan Paşa, Tazarru‘nâme, Haz. A. Mertol Tulum, M.E.B. Devlet Kitapları, Mili Eğitim Ba- sımevi, İstanbul 1971.
• Solmaz, Süleyman, Ahdî, Gülşen-i Şu’arâ (İnceleme- Metin), Atatürk Kültür Merkezi Baş- kanlığı Yayınları, Ankara 2005.
• Sürûrî, Divan, Bulak Matbaası, Mısır 1255.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, 9. Bs., İs- tanbul 2001.
• Tarlan, Ali Nihad, Necati Beg Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1992.
• Tatçı, Mustafa, Yûnus Emre Divânı Tenkitli Metin (Yûnus Emre Külliyatı II), M.E.B., İstanbul Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts, Erişim Tarihi: 17.04.2015. »
• Türk Dil Kurumu, Derleme Sözlüğü, C. 10, 2. Baskı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara Yenikale, Ahmet, Sünbül-Zâde Vehbî Dîvânı, Kahramanmaraş 2012, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/eklenti/10651,sunbul-zade-vehbipdf.pdf?0, Erişim Tari- hi: 17.04.2015.
• Yorulmaz, Hüseyin, “Eski Şiir Dünyamızdan I: İstanbul Ve Taşra”, Dergâh, S. 65 ( Ekim), s. 20. ___________, Dîvân Edebiyatında Nâbî Ekolü –Eski Şiirde Hikemiyyât-, Kitabevi, İstanbul » Yusuf Nabî, Hayriyye, Haz. İskender Pala, LM Yay., II. Baskı, İstanbul 2003.