BALKANLAR’DA EĞİTİM-ÖĞRETİM KURUMLARI: XIX. YÜZYIL NİŞ SANCAĞI ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Sayı: 32, 219 - 230, 28.12.2018

Mead Osmani , Salih Pay

https://doi.org/10.31591/istem.457604

Öz

Osmanlı Devleti kuruluşundan
itibaren başarılı bir eğitim sistemi geliştirmiştir. Oluşturulan bu eğitim
müesseseleri asırlarca hizmet vermiştir. Bu sistem zamanla dönemin koşullarını
karşılayamadığı için niteliğini muhafaza edememiştir. XIX. asırda, Osmanlı
yenileşmesi askeri alandan başlayıp idarî ve eğitim alanlarını da içine alarak
kapsamlı birçok adım atmıştır. (cümleyi baştan yaz) Böylece çıkarılan maarif
nizamnamesiyle beraber rüşdiye ve muallim okullarının sayısı çoğalmış, sıbyan
mektebleri ibtidaîlere dönüştürülmüş ve diğer bazı reformlara başvurulmuştur.
Osmanlı eğitim-öğretim kurumlarının Balkanlar’daki gerçek İslam anlayışının
yayılmasına ve gelişmesine katkısı inkâr edilemez. Bu maksatla geleneksel yapı
ve reformları da göz önünde bulundurarak Osmanlı Devleti’nin, Balkanlar’da
eğitim konusundaki müesseselerin mevcudiyetini incelemek ve Balkanlar’daki
Müslümanların dinî ve sosyo-kültürel inkişafının bu günlere kadar taşımak ve
anlayabilmek büyük önem taşımaktadır. Çalışmada XIX. asırda Niş Sancağı’nda bulunan Osmanlı eğitim-öğretim
kurumları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Niş Sancağı, Osmanlı, Balkanlar

Kaynakça

• KaynakçaB.O.A., Evkaf Defteri, No: 13839.B.O.A., İrade-i Meclis-i Vâlâ, No: 461/20759.B.O.A., İrade-i Meclis-i Vâlâ, No: 461/20759. Salnâme-i Vilâyeti-i Tuna, H.1285 (M.1868), 1 defa, H.1286 (M.1869), 2 defa, H.1292 (M.1875), 8 defa, H.1293 (M.1876), 9 defa.Salnâme-i Vilâyet-i Prizren, H.1290 (M.1873), 1 defa, H.1291 (M.1874), 2 defa.A. Cevat Eren, “Niş”, İ.A., C. IX, İstanbul: M.E.B., 1964.Adnan Şişman, “Mekteb-i Osmani (1857-1864)”, Osmanlı Araştırmaları V, İstanbul: 1986.Ahmet Cihan, Osmanlı’da Eğitim, İstanbul: 3F Yayınları, 2007. Ali Akyıldız, “Maârif-i Umûmiye Nezâreti”, D.İ.A., C. XXVII, Ankara: T.D.V. Yayınları, 2003.Ali Güler, “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Din-İbadet, Eğitim-Öğretim Hürriyetleri ve bu bakıman Kilise Defterleri”nin Kaynak Olarak Önemi”, OTAM, Ankara: S. 9, 1998.Cemil Öztürk, “Islahhane” D.İ.A., C. XIX, İstanbul: T.D.V. Yayınları, 1999.Ekrem H. Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri Yugoslavya, C. III, 3. Kitab, İstanbul: Bilmen Basımevi, 1981.Evliya Çelebi, Seyahatname, C. 5. İstanbul: İkdam Matbaası, H.1314 (M.1896).Feridun Emecen, “Süleyman I.”, D.İ.A., C. XXXVIII., İstanbul: T.D.V. Yayınları, 2010. Halil İnalcık, “Murad II.”, D.İ.A., C. XXXI, İstanbul: T.D.V. Yayınları, 2006.Halil İnalcık, “Murad II.”, İ.A., C. VIII, İstanbul: M.E.B., 1979.İlhan Tekel, Selim İlkin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, 2. b., Ankara: T.T.K. Yayınları, 1999.İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: T.T.K. Yayınları, 1988.Joseph S. Szyliowicz, “Osmanlı’nın Eğitsel Mirası: Efsane Mi, Yoksa Gerçek Mi?” İmparatorluk Mirası, çev. Gül Çağalı Güven, haz. L. Carl Brown, 5. b., İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.Kemal H. Karpat, Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus, İstanbul: Timaş Yayınları, 2. b., 2014.M. Emin Yolalıcı, “XIX. Yüzyıl ve Sonrası Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim Kurumları”. Osmanlı, ed. Güler Eren, C. 5, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999. Machiel Kiel, “Niş”, D.İ.A., C. XXXIII, İstanbul: T.D.V. Yayınları, 2009.Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nafi, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1338.Mehmet Aydın, Ansiklopedik Dinler Tarihi Sözlüğü, Konya: Din Bilimler Yayınları, 2005.Mehmet İpşirli, “İlmiye”, D.İ.A., C. XXII, İstanbul: T.D.V. Yayınları, 2000.Mehmet İpşirli, “Osmanlı Devlet Teşkilâtı”, Osmanlı Devleti Tarihi, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, C. I, İstanbul: Zaman Yayınları, 1999.Mehmet İpşirli, “Osmanlı Devlet Teşkilâtı”, Osmanlı Devleti Tarihi, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, C. I, İstanbul: Zaman Yayınları, 1999.Mehmet İpşirli, “Osmanlı İlmiye Mesleği Hakkında Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları VII-VIII, İstanbul: 1988. Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara: T.T.K. Yayınları, 1991.Muzaffer Albayrak, Kevser Şeker (haz.), Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2014. Nathalie Clayer, Ne Fillimet e Nacionalimit Shqipetare, Tiran: Perpjekja Yayınları, 2012.Reşat Özalp, Aydoğan Ataünal, Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı, İstanbul: Milli Eğitim Yayınları, 1977.Roderic H. Davison, “Osmanlı Tükiyesi’nde Batılı Eğitim”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 3. b., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012. Roderic H. Davison, Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, çev. Osman Akınhay, 2. b., İstanbul: Agora Yayınları, 2005.Selçuk Akşin Somel, “Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Osmanlı Eğitim Düzeninde Dönüşümler”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 3. b., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.Selçuk Akşin Somel, “Ottoman Islamic Education in The Balkans in The Nineteenth Century”, Islamic Studies, special issue: Islam in The Balkans, Islamabad: Islamic Research Institute, International Islamic University Yayınları, C. 36, no. 2/3.Selçuk Akşin Somel, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin, çev. Osman Yener, İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.Teyfur Erdoğdu, “Maârif-i Umûmiyye Nezâreti Teşkilatı 1”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 51, S. 1, 1996.Yavuz Ercan, “Türkiye’de XV. ve XVI. Yüzyıllarda Gayrimüslimlerin Hukuki, İçtimai ve İktisadi Durumu”, Belleten, C. XLVII., S. 188, Ankara: 1983.Ziya Kazıcı, “XIX. Yüzyıl ve Sonrası Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim Kurumları”. Osmanlı, ed. Güler Eren, C. 5, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.Ziya Kazıcı, Halis Ayhan, “Talim ve Terbiye”, D.İ.A., C. XXXIX, İstanbul: T.D.V. Yayınları, 2010.