İlk Dönem Abbâsî Veliahtları ve Eğitmenleri (132-232/749-847)

Yıl 2019, Sayı: 33, 189 - 211, 30.06.2019

Hatice Uluışık

https://doi.org/10.31591/istem.547897

Cited By: 1

Öz

ÖZ

İslâm Tarihi’nde veliahtlık usûlü Muâviye’nin oğlu Yezîd’i aday göstermesiyle
başlamış, Emevîler’den sonra hilafete geçen Abbâsîler tarafından
da geliştirilerek devam etmiştir. Abbâsî halîfeleri, yönetimi devredecekleri veliahtların küçük yaştan itibaren
iyi bir eğitimden geçmelerine önem vermişler, onların ilmî, idarî ve askerî
açıdan donanımlı olabilmeleri için dönemin en iyi âlimlerini
görevlendirmişlerdir. Veliahtlar çok küçük yaştan itibaren bu hocalardan
Kur’an, hadîs, fıkıh gibi dinî ilimlerin yanısıra siyaset,
Arap dili, belağat, şiir, hitabet, tarih, felsefe, astronomi gibi pozitif
ilimleri de öğrenmişlerdir. Zekâsı, tecrübesi ve ileri görüşlülüğü ile öne
çıkan bazı âlimler, veliahtlara hilâfete geçtikten sonra da eşlik etmeye devam
etmişler, hatta onların çocuklarını eğitme işini de devralmışlardır. 

Bazı veliahtlar, kendilerini eğiten âlimlere tamamen teslim
olmuşlar, onların ikrarı olmadan adım dahi atmamışlardır. Veliahtlar üzerinde güçlü
bir nüfuza sahip olan eğitmenler, zamanla halîfelerin siyaset anlayışı ve
düşünce yapısını dahi şekillendirmişlerdir. Bu bağlamda, biz çalışmamızda
halîfelerin veliahtlık dönemlerini inceleyerek, onlar üzerinde nüfuza sahip
olan eğitmenleri tanımayı hedefledik.

Anahtar sözcükler: Abbâsîler, halîfe, veliaht, eğitmen,
eğitim.

ABSTRACT 

Crown prince method
began in Islamic History upon assigning Yezid son of Muaviye as
candidate; after Omayyads it was continued by Abbasids through progressing
it. Abbasîd caliphs gived importance
education of crown princes who will be rulers in future since their early ages;
they assigned the best scholars, teachers of the period in name of making
equipped such candidates in knowledge, administration and military
aspects. The crown princes had education in not only Islamic sciences
like, Qor’an, hadith, Islamic law but also academic courses like
policy, Arabic, poetry, rhetoric, history, philosophy, astronomy since their
early ages. Some scholars whose intelligence, experience and
farsightedness became prominent continued their education even after coming to
throne of those crown princes and even they educated their children.  

Some crown princes,
obeyed orders of such teachers completely and they didn’t do anything without
confirmation of their teachers. Such teachers who have strong influence on
crown princes shaped policy understanding and though structure of caliph in time. In this,
regard we will examine crown princes period of caliphs and we aimed to
know their teachers who had great affect on them in
this study. 

Key Words: Abbasids, caliph, crown prince,
teacher, education. 

Anahtar Kelimeler

Abbâsî, veliaht

Kaynakça

• KAYNAKÇA Ahbâru'd-Devleti'l-Abbâsiyye fîhî Ahbâru'l-Abbâs ve Veledihi. (H. 3. Asırda yaşamış müellifi meçhuldür). Nşr. Abdülazîz ed-Dûrî. Beyrut: Dâru’t-Tâlia, 1997. Altınay, Ramazan. İlk Dönem Abbasî Halîfeleri ve Âlim ve Muhaddislerle Münasebetler. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü. el-Bağdâdî, Ebî Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb (ö.473/1071). Tarîhu Bağdâd. Beyrut: y.y., 1985. el-Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir, (ö.279/892). Ensâbu’l-Eşrâf. Thk. Süheyl Zekkâr, Riyad Zirikli, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996. Bozkurt, Nahide. Mu’tezile’nin Altın Çağı Me’mûn Dönemi. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012. Bozkurt, Nahide. “Mansûr., Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 5-6. Ankara: TDV Yayınları, 2003. Bozkurt, Nahide. “Hârûnürreşîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26: 258-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1997. Bozkurt, Nahide. “Me’mûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29: 101-104. Ankara: TDV Yayınları, 2004. Bozkurt, Nahide, “Mehdî Billâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 377-379. Ankara: TDV Yayınları, 2003. Büyükkara, Mehmet Ali. Ehli Beyt ve Ehli Devlet Mûsâ Kâzım İle Ali Rıza Dönemi Şiiliği ve Abbâsîler. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2010. el-Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Siyasal Aklı. Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001. el-Câhız, Ebû Osman Amr,b. Bahr (ö.255-868). Kitâbu’t-Tâc fî Ahlâkı’l-Mülûk, Saray Âdabı. Trc. Ali Benli. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015. el-Cehşiyârî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdûs (ö.331/942). Kitâbu’l-Vüzerâ ve’l-Küttâb. Nşr. Mustafa es-Sekkâ, İbrahim el-Ebyârî, Abdulhâfız Şelebî. Kâhire 1980. Clot, Andre. Hârun Reşid ve Abbâsîler Dönemi. Trc. Nedim Demirtaş. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007. Cübûrî, Yahya Vehib. Mecâlisü’l-Ulemâi ve’l-Üdebâi ve’l-Hulefâi Mir’atü li’l-Hadârâti’l-Arabiyyeti’l-İslâmiyye. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2006. Dayf, Şevki. Asru’l-Abbasîyyu’l-Evvel. Kâhire: y.y., 2015. ed-Dineverî, Ebû Hanîfe, Ahmed b. Davud (ö.282-895). Ahbâru’t-Tıvâl. Thk. Ömer Faruk et-Tabbâ. Beyrut: y.y., 1995. Dûrî, Abdülazîz. Asru’l-Abbâsiyyu’l-Evvel Dirâset fi’t-Târihiyyi es-Siyâsiyyi ve’l-İdâriyyi ve’l-İdâriyyi). Beyrut: y.y. 1997. el-Etlidî, Muhammed b. Diyab. Abbasî Geceleri. Trc. Erkan Avşar, İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 2006. Eyyûb, İbrahim. et-Târihu’l-Abbâsî, es-Siyâsî, ve’l-Hadârî. Beyrut: y.y., 1989. Güzel, Ahmet. Abbasî Halîfesi Mehdî b. Mansûr, Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2012. Halîfe b. Hayyât (ö.240/854). Târihu Halîfe b. Hayyât. Thk. Mustafa Necib Fevvaz. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995. el-Hamevî, İmam Şehabeddîn Ebî Abdullah Ya‘kût b. Abdullah. Mu‘cemü’l Büldân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986. Hasan İbrahim Hasan. Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi I-II. Trc. Komisyon. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1985. Hâşimî, Abdulmün’im. el-Hilâfetü’l-Abbâsiyye. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 2003. Hudarî Bek, Muhammed. Muhâdarâtü Târihi’l- Ümemi’l- İslâmiyye: ed- Devletü’l-Abbâsiyye. 4. Baskı. Mısır: Matbaatü’l-İstikâmeti, 1970. İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihabüddin (ö.327/939). Ikdü’l-Ferîd. Kâhire: Mektebetü’l-Nehdati’l-Mısrıyyeti, 1962. İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali, (ö.597/1200). el-Muntazam, fî Târihi’l-Mülûkve’l-Ümem. Thk. Mahmud Mustafa, Abdulkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyyeti, 1992. İbnü’l-Esîr, İzzüddîn b. Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed ö.630/1232). el-Kâmil fi’t-Târih. Beyrut: y.y., 1965. İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed, (ö.682/1282). Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâi’z-Zamân. Kâhire: y.y., 1948. İbn Kesîr, Ebulfida İsmail b. Ömer (ö.774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, Thk. F. Seyyid A. Abdüssettâr, A. N. Ustuvî, M. Nasruddîn. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1985. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed b. Müslim ed-Dineverî (ö.276/889). el-Meârif. Beyrut 1987. İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ el-Bağdâdî (ö.230/845). et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkadir Atâ, Beyrut: y.y., 1990. İbn Tiktaka, Muhammed b. Ali et-Tabataba (ö.709/1310). el-Fahrî (Devlet İdaresi, Halîfeler, Vezirler Tarihi, 632-1258). Trc. Ramazan Şeşen. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2016. Kitapçı, Zekeriya. Mukaddes Çevreler ve Eski Hilâfet Ülkelerinde Türk Hatunları. Konya: Damla Ofset, 1995. Mes’ûdî, Ebu’l Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali (ö.345/956). et-Tenbîh ve’l-İşrâf. Beyrut: Dâru’l-Türâs, 1959. Mes’ûdî, Ebu’l Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali (ö.345/956). Murûcu’z-Zeheb ve Meâdini’l-Cevher. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyyeti, 1987. Mustafa, Nevin Abdulhâlık. İslâm Siyâsî Düşüncesinde Muhalefet (Hz. Muhammed Devrinden Abbâsîler’in İkinci Yüzyılına Kadar 1-232/622-846). Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990. Özdemir, Mehmet Nadir. İslâm’ın İlk Döneminde Kölelik, Abbâsiler’in İlk Yüzyılı. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2006. Rifâî, Ahmed Ferid. Asru’l-Me’mûn. Kâhire: y.y., 1968. Sâlihıyye, Muhammed Îsa. “Müeddebi’l- Hulefâi fî Asri’l-Abbâsî el-Evvel”. 2:43-96. el-Mecelletü’l-Arabiyyeti li’l Ulûmi’l-İnsâniyyeti. Kuveyt, byy. es-Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö.911/1505). Târihu’l-Hulefâ. Mısır: Matbaatü’s-Saâdeti, 1952. Şâmî, Ahmed. ed-Devletü’l-İslâmiyye fî Asri’l-Abbâsiyyîn. Dımeşk: Dâru’l-Islâh, 2011. Taberî, Muhammed b. Cerîr (ö.310/922). Târihu’r-Rusûl ve’l-Mülûk. thk. Muhammed Fazl İbrahim. 2. Baskı. Beyrut: DâruI-Maârif, 1964. Takkûş, Muhammed Süheyl. Târihu’d-Devleti’l-Abbâsiyye. Beyrut: y.y., 1994. Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Yakub b. Ca’fer b. Vehb (ö.292/905). Târîhu’l-Ya‘kûbî I-II. thk. Abdulemîr Mühennâ. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993. Yıldız, Hakkı Dursun. “Ebu’l Abbas es-Seffâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 283. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. Yıldız, Hakkı Dursun. “Vâsık Bi’llah”. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1986, 12: 217-219 Yücesoy, Hayreddin. Ortaçağ İslâm’ında Mesihçi İnaçlar ve İmparatorluk Siyaseti (IX. Yüzyılın Başlarında Abbâsî Hilâfeti). Trc. Ahmet Demirhan. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016. ez-Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed (ö.748/1347). Siyeru A’lâmü’n Nübelâ. Nşr. Ali Ebû Zeyd, Şuayb el-Arnavut. 3. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risâleti, 1990. Zettersteen, K. V. “Hârûnürreşîd”. İslam Ansiklopedisi. 4:304-305. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığ Yayınları, 1964. Zettersteen, K. V. “Mu’tasım”. İslam Ansiklopedisi. 8: 7748-749. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1971. Zettersteen, K. V. “Me’mûn”. İslam Ansiklopedisi. 7: 693. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1969. Zeydan, Corci. Corci, Hârun Reşîd’in Oğulları Emîn ile Me’mûn. Trc. Selami Münir Yurdatap. B.y.: Gazete Matbaa Kütüphanesi, 1942.
• .