Structural and Local Analysis of Sakarya Grave Stones

Yıl 2020, Sayı: 36, 439 - 456, 31.12.2020

Oktay Gündogdu Lütfi Şeyban

https://doi.org/10.31591/istem.830385

Öz

It was considered important to analyze the early and late gravestones in the borders of Sakarya. Depending on the gravestones, the distribution of the people who were found in Sakarya was interpreted in the service classes. The architectural parts of the Sakarya tombstones, headgear and especially ornamental compositions were emphasized. 18-19. The Sakarya tombstones, which are very rich in century decoration, have vegetable and object decorations. There are mostly floral decorations, curved branch compositions, cypress and palm tree designs. As it is a holistic work, an overview is gained to question the existence of the workshop and the artist. Our main goal was to search the graves and burial traditions of the region in the graves and to explain their proportional distributions with the help of graphics and tables by examining their understanding of art. It is aimed to search the first traces of the settlement by emphasizing the contents of the inscription and to point out the migration and settlement connections of Sakarya. With this study, for the first time in Sakarya tombstones, the signature of a calligrapher was documented and brought to the literature.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Period, Sakarya, Headstone, Ornament, Calligrapher

Sakarya Mezar Taşlarının Yapısal ve Yerel Analizi

Öz

Sakarya sınırlarında erken ve geç tarihli mezar taşlarının karşılaştırılarak ele alınması değişimin analiz edilebilmesi için önemli görülmüştür. Tepeliklerin, bezemeli mezar taşlarının, farklı tiplerdeki başlıkların, meslek ve cinsiyet ayrımları yapılarak Sakarya il sınırlarında bulunmuş insanların hizmet sınıflarındaki dağılımları yorumlanmaya çalışılmıştır. Sakarya mezar taşlarının mimari bileşenleri ve bölümleri, şahidelerin başlıkları ve özellikle süsleme kompozisyonları üzerinde durulmuştur. 18-19. yüzyıl bezemesi oldukça zengin olan Sakarya mezar taşlarında, bitkisel ve nesneli bezemeler bulunmaktadır. Yoğunlukla çiçek başı ve gövdeleri, kıvrık dal kompozisyonları, servi, hurma ve tubâ ağacı tezyinli bitkisel tasarımlar görülmektedir. Bütüncül bir çalışma olması nedeniyle atölye ve sanatkâr varlığının sorgulanması için genel bakış açışı kazandırılmıştır. Yörenin kabir ve defin geleneklerini şahidelerde aramak, sanat anlayışlarını sorgulayarak oransal dağılımlarını grafik ve tablolar yardımıyla ifade etmek temel yaklaşım olmuştur. Kitabelerde muhteva konu üzerinde bilhassa durularak bu kayıtlarda ilk yerleşim izleri aranmak, Sakarya’nın göç ve iskân günleriyle bağlantılarına işaret etmek hedeflenmiştir. Bu çalışma ile birlikte Sakarya mezar taşlarında ilk defa bir hattatın imzası belgelenerek literatüre kazandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Sakarya, Mezar taşı, Süsleme, Hattat

Kaynakça

• Bulut, Mustafa. Sultan II. Mahmut Haziresi. İstanbu: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Çal, Halit & İltar, Gazanfer. Giresun İli Mezar Taşları. Ankara: Giresun Valiliği Yayınları, 2011.
• Çal, Halit. “Türklerde Mezar – Mezar Taşları”. Aile Yazıları. 8/295-332. Ankara: TC. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları, 2015.
• Ersoy, Ayla. “Eyüp’teki Mezar Taşlarında Servi Ağacı Kültü”. Tarihi Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler (11-13 Mayıs 2001). ed. İrfan Çalışkan vd.. V/91-95. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2002.
• Esin, Emel. Orta Asya'dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.
• Gündogdu, Oktay. Üsküdar’daki Ahmediye Külliyesi Haziresi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Ögel, Bahaddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamalarıyla Destanlar) 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• Ögel, Bahaddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamalarıyla Destanlar) 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995. Özcan, Ali Rıza. İstanbul’un 100 Mezar Taşı. İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yayınları, 2010.
• Şeyban, Lütfi - Kır Oğuzhan. Osmanlı Mimari ve Mezar Taşı Kitabeleriyle Sakarya 1639-1946. Sakarya; Sakarya Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Şeyban, Lütfi. Osmanlı Dönemi Taraklı Mezar Taşları ve Kitabeleri. Adapazarı: Sakarya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2007. Tüfekçioğlu, Abdülhamit & Gündogdu, Oktay. “Üsküdar-Ahmediye Külliyesi Haziresi Mezar Taşları Üzerine Değerlendirme”. IX. Üsküdar Sempozyumu Bildiriler (11-13 Kasım 2016). ed. Çoşkun Yılmaz. II/292-293. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2017.
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.