Türk Din Mûsikîsi’nde Kullanılan Usûller

Yıl 2020, Sayı: 36, 325 - 346, 31.12.2020

Sadettin Volkan Kopar

https://doi.org/10.31591/istem.848521

Cited By: 2

Öz

Türk mûsikîsi genel türüne göre sınıflandırıldığında, dindışı mûsikî (lâdinî) ile birlikte incelenen diğer bir tür de dinî mûsikîdir. Türk din mûsikîsinde, kullanıldığı alan ve amaca göre çeşitlenen birçok form bulunmaktadır. Okunduğu yere göre cami, tekke ve hem cami hem de tekkede okunan (ortak) formlar olarak sınıflandırılan bu formların içerisinde serbest olarak bestelenen ve/veya okunan formlar olmakla birlikte usûllü olarak bestelenen ve icra edilen formlar da bulunmaktadır. Bu çalışmada, Türk din mûsikîsinde usûllü olarak bestelenen formlar olan, ilâhi, şuğul, tevşih, na’t, mirâciye, temcîd, salât-ı ümmiye, salâvat, mahfel sürmesi, regâibiyye, nefes, mevlevî âyini, durak, mersiye, deyiş ve semahtan oluşan 16 adet form incelenmiştir. Bu formlarda, Türk mûsikîsindeki hangi usûllerin hangi sıklıkta kullanıldığı, her bir formda kaç farklı usûlün kullanıldığı, bu formlardaki büyük-küçük usûl kullanım oranları incelenmiş, elde edilen sonuçlar tablo ve şekillerle gösterilmiştir. Ulaşılan sonuçlar ışığında, kullanılan usûller icra edildiği yere göre yapılan sınıflandırma (cami, tekke, ortak) içerisinde ayrıca değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Müziği, Türk Din Mûsikîsi, Dini Musiki, Form, Usûl

The Usuls in Turksh Religious Music

Öz

When the Turkish music is classified with its general type, the religious music has been another examined type, along with the non-religious music. In the Turkish religious music, there are many forms which diversify according to purpose and objective of use. The forms are classified as the forms based on the place where it is performed, in “mosque”, “tekke” or in both of them (common), and also, within these forms, there are also forms composed or performed both without a mode and with mode (usûl). In this paper, 16 forms which are composed with mode in Turkish religious music were examined; ilâhi, şuğul, tevşih, na’t, mirâciye, temcîd, salât-ı ümmiye, salâvat, mahfel sürmesi, regâibiyye, nefes, mevlevî âyini, durak, mersiye, deyiş and semah. In these forms, which modes were used in which frequency, how many different modes were used in each forms, and the proportion of the use of long and short modes were examined and the results were shown in charts and diagrams. In the light of the results, the used modes were also evaluated within the classification based on the place of performance (cami, tekke, common).

Anahtar Kelimeler

Turkish Music, Turkish Religious Music, Teology Music, Form, Mode

Kaynakça

• Ak, Ahmet Şahin. Türk Din Mûsikîsi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009.
• Çakar, Şeref. Türk Musikîsinde Usûl. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Çakır, Ahmet. “Tekke Mûsikîsi”. Türk Din Mûsikîsi El Kitabı. ed. Ahmet Hakkı Turabi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Çevikoğlu, Timuçin. Mevlevîhânelerin Faaliyette Olduğu Dönemde Bestelenmiş Mevlevî Âyinlerinin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Duygulu, Melih. “Deyiş”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/263. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Ezgi, Suphi. Nazarî Amelî Türk Mûsikîsi. 3 Cilt. İstanbul: Milli Mecmua Matbaası, 1935.
• Ezgi, Suphi. Nazarî Amelî Türk Mûsikîsi. 2 Cilt. İstanbul: Milli Mecmua Matbaası, 1935.
• Kaplan, Zekâi. Dinî Mûsikî Dersleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Karadeniz, M. Ekrem. Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Koca, Fatih. “Abdülganî Gülşenî’nin Cumhûr Müezzinliği Tertîbi ‘Mahfel Sürmesi’”. Rast Müzikoloji Dergisi 5/1 (2017), 1523-1534.
• Koca, Fatih. İslam Medeniyetinde Salâ ve Salavat Geleneği. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Koca, Fatih. “Salâhî Dede’nin Regâibiyyesi’nin Yeniden Bestelenmesi”. Turkish Studies Dergisi 13/2 (2018), 543-572.
• Koç, Ferdi. “Türk Din Mûsikîsi’nde Temcidler ve Sakarya İli Taraklı İlçesinde Okunan Temcid Örnekleri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/23 (2011), 59-74.
• Kova, Öner. TRT Repertuvarında Bulunan Deyiş ve Semahların Müzikal Analizi ve Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Köksal, Eren. “Amasyalı Fahrî Müezzin Hacı Yunus Atak Beyefendiden Derlenen Amasya İlahileri ve Temcîd Kültürü (Ziyaret Kasabası Örneği)”. Geçmişten Günümüze Uluslararası Dinî Mûsikî Sempozyumu. 66-91. Amasya, 2017.
• Mertoğlu, M. Suat. “Salâtüselâm”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/23-24. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Öney, Cahit. “Salât-ı Ümmiye’nin Usûlü Hakkında”. Mûsikî Mecmuası 418 (Eylül 1987), 7-18.
• Özalp, M. Nazmi. Türk Mûsikîsi Beste Formları. Ankara: TRT Genel Sekreterlik Basın ve Yayın Müdürlüğü Yayınları, 1992.
• Özalp, M. Nazmi. Türk Mûsikîsi Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Özcan, Nuri. “Bektaşî Mûsikisi”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/371-372. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Özcan, Nuri. “Mersiye”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/219-221. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Özcan, Nuri. “Na’t”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/437. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Özcan, Nuri. “Salât-ı Ümmiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/20-21. TDV Yayınları, 2009.
• Özcan, Nuri. “Tevşih”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/48. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Özdamar, Mustafa. İslâmbol Geleneğinde Sivil Merasimler ve Doğumdan Ölüme Mûsikî. İstanbul: Kırkkandil, 1997.
• Özkan, İsmail Hakkı. Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Musikisi Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları, 1969.
• Sezikli, Ubeydullah. Çorum’da Dinî Mûsikî Geleneği. İstanbul: Dört Mevsim Kitap, 2015.
• Tanrıkorur, Cinuçen. Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Tıraşcı, Mehmet. Dînî Mûsikî Ders Notları. İstanbul: Dört Mevsim Kitap, 2015.
• Turabi, Ahmet Hakkı (ed.). Türk Din Mûsikîsi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Turabi, Ahmet Hakkı - Koca, Fatih. “Cami ve Tekke Mûsikîsi Ortak Formları”. Türk Din Mûsikîsi El Kitabı. ed. Ahmet Hakkı Turabi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Ubeydullah, Sezikli. “Temcîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/410-411. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Ungay, M. Hurşit. Türk Mûsikîsinde Usûller ve Kudûm. İstanbul, 1981.
• Yahya Kaçar, Gülçin. “Bektaşi Nefeslerindeki Melodik ve Ritmik Özellikler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55 (2010), 219-238.
• Yavaşça, Alaeddin. Türk Mûsikîsinde Kompozisyon ve Beste Biçimleri. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, 2002.
• Yıldız, Alim. “Regâibiyye ve Üsküdarlı Sâfî’nin Bir Regâibiyyesi”. Somuncu Baba Aylık İlim Kültür ve Edebiyat Dergisi 90 (2008), 49.