19. Yüzyıl Osmanlı Dergilerinde Sayfa Tasarımları

Yıl 2021, Sayı: 38, 247 - 272, 31.12.2021

Bahattin Yaman Keziban Gündüz

https://doi.org/10.31591/istem.1041142

Öz

Dergiler, yazıldıkları dönemin sosyal, siyasi, tarihi, edebi, fenni, iktisadi, sanatsal olaylarını yansıtmaları açısından oldukça önemli belgelerdir. Belirli aralıklarla çıkan dergiler gazetelere göre sayfa sayısı, boyutu, tasarımı ve işlediği konu olarak farklılık göstermektedir.
Teknolojinin gelişmemiş olduğu yıllarda ne tür görsel malzemelerin kullanıldığı ya da bu görsel malzemelerin nasıl basıldığı merak edilmiştir. Görseller, metinleri açıklayıcı amaçlı kullanıldığı gibi sadece süsleme amaçlıda kullanıldığı görülmektedir. İlk zamanlar dergilerde çok fazla görsel malzeme bulunmazken yüzyılın sonlarına doğru kullanımında artış görülmektedir.
Bir süreli yayın oluşturmanın en önemli ve ilk aşaması tasarımdır. Tasarım işlemi bir derginin ön kapağından başlayarak arka kapağa kadar olan tüm sayfalarının düzenlenmesidir. Bu sayfaları düzenlerken fontlara, yazıların puntolarına, başlık düzenlemelerine metinlerin ve görsel malzemenin yerleştirilmesine dikkat edilmektedir. Özellikle de derginin dış kapağı ile iç kapağının tasarımına daha fazla özen gösterilmektedir. Bir derginin talep edilmesinde de oldukça büyük etkisi olduğu göz ardı edilmemelidir.
İncelemiş olduğumuz dönemde yayım hayatına girmiş 40 dergi ismiyle karşılaşılmıştır. İstanbul’da yayımlanan bu dergilerin genel özellikleri, yayın ilkeleri, matbaa, dergi içerikleri ve baştan sona kadar tüm sayfa tasarımları ve kullanılan görsel malzemeler esas alınarak ortak bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Süreli Yayınlar, Dergiler, Tasarım, Resim

Page Designs in the Ottoman Magazines of 19th Century

Öz

The magazines are very important documents in terms of reflecting the social, political, historical, literary, scientific, economic and artistic events of the period when they were written. The journals published at certain intervals differ from the newspapers according to the number of pages, size, design, and subject.
In the years when technology was not developed, it was wondered what kind of visual materials were used or how these visual materials were printed. The images seem to be used both for descriptive purposes and for decoration purposes only. While there were not so many visual materials in the magazines in the early times, there was an increase in the use of visual materials towards the end of the century.
The most important and first step of creating a periodical is the design. The design process is to arrange all the pages from the front cover to the back cover of a magazine. While the pages are being arranged, attention should be paid to type size, the fonts, the title editing and the placement of texts and visual materials. In particular, more attention is paid to the design of the outer cover and inner cover of a magazine. It shouldn’t be ignored that covers are very effective for a magazine to be demanded.
In the period when we examined it, we encountered 40 names of magazines that began publishing life. General characteristics of these journals published in Istanbul, publishing principles, printing, magazine contents and all page designs from the beginning to the end and the visual materials used were subjected to a common evaluation.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Periodicals, Magazines, Design, Painting

Kaynakça

• Akkaya, Arzu. II. Meşrutiyetten Harf Devrimine Güzel Sanatlar Dergilerinde Dekoratif Öğeler ve İllüstrasyonlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Akkaya, Mehmet Ali. “Türk Kitap Basmacılığı Tarihçesi ve Beşikdevri”. Bilgi ve Belge Araştırmaları 1/1 (2010), 55-75.
• Aksoy, Yeliz. Tarihte Osmanlı Bilim ve Teknolojisi. İstanbul: Karma Kitapları, 2008.
• Baykal, Hülya. Türk Basın Tarihi 1831-1923, Tanzimat-Meşrutiyet-Milli Mücadele Dönemleri. İstanbul: Afa Matbaacılık, 1990.
• Beydilli, Kemal. “Matbaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 28/109. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bostancı, Kahraman. “Süreli Yayınlar Üzerine Yapılan Çalışmaların Edebiyat Tarihi Yazımına Katkıları. (2015)”. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Erişim 09 Ocak 2018.
• http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/BOSTANCI-Kahraman-S%C3%9CREL%C4%B0-YAYINLAR-%C3%9CZER%C4%B0NE-YAPILAN-%C3%87ALI%C5%9EMALARIN-EDEB%C4%B0YAT-TAR%C4%B0H%C4%B0-YAZIMINA-KATKILARI.pdf
• Demir, Kenan. Osmanlı’da İktisadi Dergicilik (1857-1923). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Gerçek, S. Nüzhet. Türk Matbaacılığı I Müteferrika Matbaası. İstanbul: Devlet Basımevi, 1939.
• Gönenç, Aslı Y. “Dergicilik ve Gazetecilik Arasındaki Ayrım”. DergiPark Akademik. Erişim: 09 Ocak 2018. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/212309
• Gönenç, Aslı Y. “Türkiye’de Dergiciliğin Tarihsel Gelişimi”. DergiPark Akademik. Erişim: 08 Ocak 2018. http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuifd/article/view/1019010360/1019009599
• Gündüz, Keziban. 18. YAkkaya, Arzu. II. Meşrutiyetten Harf Devrimine Güzel Sanatlar Dergilerinde Dekoratif Öğeler ve İllüstrasyonlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Akkaya, Mehmet Ali. “Türk Kitap Basmacılığı Tarihçesi ve Beşikdevri”. Bilgi ve Belge Araştırmaları 1/1 (2010), 55-75.
• Aksoy, Yeliz. Tarihte Osmanlı Bilim ve Teknolojisi. İstanbul: Karma Kitapları, 2008.
• Baykal, Hülya. Türk Basın Tarihi 1831-1923, Tanzimat-Meşrutiyet-Milli Mücadele Dönemleri. İstanbul: Afa Matbaacılık, 1990.
• Beydilli, Kemal. “Matbaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 28/109. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bostancı, Kahraman. “Süreli Yayınlar Üzerine Yapılan Çalışmaların Edebiyat Tarihi Yazımına Katkıları. (2015)”. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Erişim 09 Ocak 2018.
• http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/BOSTANCI-Kahraman-S%C3%9CREL%C4%B0-YAYINLAR-%C3%9CZER%C4%B0NE-YAPILAN-%C3%87ALI%C5%9EMALARIN-EDEB%C4%B0YAT-TAR%C4%B0H%C4%B0-YAZIMINA-KATKILARI.pdf
• Demir, Kenan. Osmanlı’da İktisadi Dergicilik (1857-1923). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
• Gerçek, S. Nüzhet. Türk Matbaacılığı I Müteferrika Matbaası. İstanbul: Devlet Basımevi, 1939.
• Gönenç, Aslı Y. “Dergicilik ve Gazetecilik Arasındaki Ayrım”. DergiPark Akademik. Erişim: 09 Ocak 2018. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/212309
• Gönenç, Aslı Y. “Türkiye’de Dergiciliğin Tarihsel Gelişimi”. DergiPark Akademik. Erişim: 08 Ocak 2018. http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuifd/article/view/1019010360/1019009599
• Gündüz, Keziban. 18. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Basılan Eserlerin Kitap Sanatları Bakımından İncelenmesi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Kabacalı, Alpay. Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın. İstanbul: Literatür Yayınları, 2000.
• Koloğlu, Orhan. Basımevi ve Basının Gecikme Sebepleri ve Sonuçları. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, 1987.
• Koloğlu, Orhan. Osmanlı Dönemi Basının İçeriği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, 2010.
• Koloğlu, Orhan. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Kut, Turgut. Yazmadan Basmaya: Müteferrika, Mühendishane, Üsküdar. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası, 1996.
• Nalcıoğlu, Belkıs U. “Tanzimat Dönemi Türk Gazeteciliği ve Türk Basının İlkleri”. Manas University. Erişim: 21 Aralık 2016. http://journals.manas.edu.kg/mjsr/oldarchives/Vol07_Issue14_2005/453.pdf
• Özbay, Cahit. Dünyada ve Osmanlı’da Basının Tarihsel Gelişimi. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2014.
• Simonffy, Aladar V. İbrahim Müteferrika, Türkiye’de Matbaacılığın Banisi. (çev. Faruk Yener) Yy: Başbakanlık Basın ve Yayın Genel Müdürlüğü Yayınlarından, 1945.
• Tokmakçıoğlu. Erdoğan, Türk Basın Tarihi. Ankara: İsim Yayınları, 2011.
• Yapar, Ayla. Fransa ve Türkiye’de Dergicilik Olgusu ve Kadın Dergilerinin Karşılaştırılması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 1999.
• Yerlikaya, İlhan. II. Abdülhamit Döneminde Basın: Yarı Resmi Vakit Gazetesi (1875-1884). Kırıkkale: Savaş Ofset, 1996.
• Yerlikaya, İlhan. XIX. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Hayatında Basiret Gazetesi ve (Pancermenizm-Panislamizm-Panslavizm-Osmanlıcılık Fikirleri). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1994.
• Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Basılan Eserlerin Kitap Sanatları Bakımından İncelenmesi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Kabacalı, Alpay. Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın. İstanbul: Literatür Yayınları, 2000.
• Koloğlu, Orhan. Basımevi ve Basının Gecikme Sebepleri ve Sonuçları. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, 1987.
• Koloğlu, Orhan. Osmanlı Dönemi Basının İçeriği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, 2010.
• Koloğlu, Orhan. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Kut, Turgut. Yazmadan Basmaya: Müteferrika, Mühendishane, Üsküdar. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası, 1996.
• Nalcıoğlu, Belkıs U. “Tanzimat Dönemi Türk Gazeteciliği ve Türk Basının İlkleri”. Manas University. Erişim: 21 Aralık 2016. http://journals.manas.edu.kg/mjsr/oldarchives/Vol07_Issue14_2005/453.pdf
• Özbay, Cahit. Dünyada ve Osmanlı’da Basının Tarihsel Gelişimi. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2014.
• Simonffy, Aladar V. İbrahim Müteferrika, Türkiye’de Matbaacılığın Banisi. (çev. Faruk Yener) Yy: Başbakanlık Basın ve Yayın Genel Müdürlüğü Yayınlarından, 1945.
• Tokmakçıoğlu. Erdoğan, Türk Basın Tarihi. Ankara: İsim Yayınları, 2011.
• Yapar, Ayla. Fransa ve Türkiye’de Dergicilik Olgusu ve Kadın Dergilerinin Karşılaştırılması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 1999.
• Yerlikaya, İlhan. II. Abdülhamit Döneminde Basın: Yarı Resmi Vakit Gazetesi (1875-1884). Kırıkkale: Savaş Ofset, 1996.
• Yerlikaya, İlhan. XIX. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Hayatında Basiret Gazetesi ve (Pancermenizm-Panislamizm-Panslavizm-Osmanlıcılık Fikirleri). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1994.